suray94
30.05.2024 17:54
Onda Şährizada: «Eger patyşahym rugsat berse, baş üstüne, janym bilen aýdyp berjek-le!» diýip jogap beripdir. Patyşa hem: «Aýdyber!» diýipdir. Ine, onsoň Şährizada hem aýdyp başlaýar: «Hawa onsoň, bagtyýar patyşahym, adalatly hökümdarym, meniň gulagyma gelip ýetişiçe, ol goja şol göläni öldürmekçi bolanda, ýüregi tolgunyp agzyndan çykara gelipdir-de, çopany çagyryp: «Bu göläni äkit-de, mallaryň arasyna goýber» diýipdir. (Bu zatlaryň barysyny ol goja şol jyna gürrüň berýär ekeni, jynam onuň bu geň gürrüňini haýran galyp diňleýär ekeni.) Onsoň keýigiň eýesi gürrüňini dowam edipdir: «Hawa, onsoň jynlaryň şahynşasy, hut şeýle hem boldy, meniň daýymyň gyzy, ynha, şu duran keýik meniň edýänlerimi görüp hem synlap durşuna: «Öldür göläni, ol semiz göle!» diýýärdi. Emma ony öldürmek meniň üçin gaty agyr degýärdi, şonuň üçinem men çopana göläni äkit diýdim, çopanam ony alyp gitdi. Ertesi güni bolsa, men otyrkam, birdenkä çopan ýanyma gelýär-de: «Baýar aga, men saňa hoş habar aýtmaga geldim, sen ony eşitseň begenersiň, ýöne hoş habar getirenim üçin, maňa-da bir söýünjijik bermeli bolarsyňyz» diýýär. Menem oňa: «Bolýar» diýdim. Onsoň çopan aýtdy: «Täjir aga, meniň bir gyzym bar weli, ýaşlygyndan jadygöýligi öwrenipdi, ony ol birwagtlar biziň öýümizde bolan bir garry kempirden öwrenipdi. Ine, onsoň düýn, sen maňa şol göläni äkit diýeniňdensoň, menem ony öýümize alyp bardym weli, gyzym ol göläni gördi-de, birden iki elini ýüzüne tutup aglady, soňundanam jak-jak güldi-de: «Aý, kaka, eger sen beýdip, meniň üstüme ýat erkek kişileri alyp gelýän bolsaň, onda seniň ýanyňda meniň hiç bir gadyr-gymmatymyň ýok boldugy bolýar!» diýdi. Men: «Hany, bu taýda ýat erkek kişi barmy, onsoň-da sen näme üçin bir aglap, bir gülüp otyrsyň?» diýip soradym. Onda gyzym maňa: «Seniň ýanyňda duran göle biziň baýarymyzyň ogly ahyry —diýip jogap berdi. —Ony jadylapdyrlar, özi-de ony enesi bilen birlikde, atasynyň beýleki aýaly jadylady. Ana, men şonuň üçin güldüm. Aglanymyň sebäbi bolsa, munuň atasynyň düýnki sygyr diýip öldüreni şu ýigidiň enesidi, men şony ýatlap agladym». Men gyzymyň bu aýdanlaryna haýranlar galdym, ine-de, günüň dogaryna mähetdel, men bu ahwalaty saňa habar bermäge geldim». Çopanyň aýdan bu habaryny eşidip, ynan, jynlaryň şasy, men begenjimden hem şatlygymdan ýaňa şerapsyz serhoş bolup, çopany ýanyma aldym-da, onuň öýüne bardym weli, onuň gyzy maňa tagzym bilen salam berdi, eglip elimden öpdi, gölejik bolsa meniň ýanyma geldi-de, maňa gysmyljyrap hem oýkanjyrap başlady. Onsoň men: «Seniň bu göle hakynda aýdýan zatlaryň dogrumy?» diýip, çopanyň gyzyndan soradym. O gyz bolsa: «Hawa, baýar aga, bu duran göle seň öz ogluň, öz ýüregiňden önen eziz perzendiň» diýip jogap berdi. Onsoň men: «Eý, näzenin gyz, eger sen muny ynsan halyna öwrüp bilseň, meniň bar-ýok malym, ähli emlägim seniňki bolsuň, seniň ataň bakyp ýören mallary-da, hemmesi siziňki bolsun» diýdim. Onda gyz ýylgyrdy-da: «Eý baýar aga, men pula göz gyzdyrýan däldirin, men bu ýumşy diňe iki şert bilenem berjaý ederin: birinjiden, meni şu oglana äre beriň, ikinjidenem bolsa, bu oglany jadylanyň özüni jadylamaga hem ony bendiwan etmäge maňa ygtyýar beriň, ýogsam ol meniň özümi bendiwan eder» diýdi. Çopanyň gyzynyň aýdan bu sözlerini eşidip, ynan, jynlaryň şasy, menem oňa şeýle diýdim: «Seniň bu aýdýanlaryň üstesine-de, häzir seniň ataň elindäki mal-mülküň hem barysy seniňki bolar. Meniň daýymyň gyzy hakyndaky aýdanyň bolsa, senden onuň ganyny sorajak adam bolup bilmez». Men şeýle diýenimden soň, çopanyň gyzy ýerinden turaga-da, bir jam suwy aldyda, doga okap, suwa dem salmaga durdy, ondan soň bolsa: «Eger seni gudratly Allahymyň özi göle edip ýaradan bolsa, onda sen şu keşbiňi üýtgetmän sakla, ýok, eger sen jadylanan bolsaň, onda sen beýik Allahymyň emri bilen, ozalky keşbiňi kabul et!» diýdi-de, ýaňky jamdaky suwy göläniň üstüne serpip goýberdi welin, ýaňky göle duran ýerinde silkindi-de, birdenkä adam boldy duruberdi.
9
31
suray94
26.05.2024 17:46
şu täjiriň bir katra ganynyň üçden birini meniň üçin bagyşlap bilermiň?» diýipdir. Onda jyn: «Bolýar, goja, eger seniň aýdyp berjek rowaýatyň meniň göwnüme geň hem gyzykly zat bolup görünse, onda men ol täjiriň ganynyň üçden birini saňa bagyşlaýyn» diýip jogap beripdir. «Biler bolsaň, şu keýik meniň daýymyň gyzy, jan-jigerim, göz-guwanjym —diýip, goja gürrüň bermäge başlaýar. —Bu heniz ýaş gyzka, men muny gelin edinip aldym, şeýdibem munuň bilen otuz ýyla golaý är-heleý bolup ýaşadyk, emma mundan asla çaga önmedi; onsoň başga bir heleý aldym weli, ol maňa bir ogul dogrup berdi, ýüzi 14 gijäniň aýy kimin, onuň gözüniň-gaşynyň owadanlygy-da dünýe malyna barabardy! Ol ulalyp-ösüp, on bäş ýaşyna ýetdi, şol wagtlar hem men aýry bir şähere gitmeli boldum, özümem her dürli harytlar alyp gitdim. Meniň daýymyň gyzy şu keýik bolsa ýaşlygyndan başlap jadygöýligi hem gözbagçylygy öwrenipdi. Ine, onsoň men gidenimde, bu keýik ol oglany göle sypatyna öwrüp, onuň enesi biçäränem sygyr edipdir-de, olary çopana goşup goýberipdir. Men, aradan birentek wagt geçenden soň, giden ýerimden dolanyp gelip, öz oglumyň hem onuň enesiniň nirededigini sorasam, daýymyň gyzy: «Seniň aýalyň-a öldi, ogluňam gaçyp gitdi, onuň nirä gideninem men bilemok» diýip jogap berdi. Ine, onsoň men arly ýyl, tä Allatagalanyň beýik baýramy —Gurban baýram gelip ýetýänçä, ýüregim gaýgy-hasrat içinde, gözlerimden sil kimin ýaş döküp oturdym. Gurban baýramy gelende bolsa, çopany çagyrtdym-da, bir semiz sygyr alyp gelmegi buýurdym. Çopanam semiz bir sygry alyp geldi (ol sygyr bolsa meniň soňky alan gyrnagym eken, ony, ynha, şu keýik jadylapdyr), men bolsam bu zatlardan bihabar, syýymy çyzňap, elime pyçagymy alyp, ol sygry öldürmäge girişdim welin, sygyr biçäre bar-bar bagyryp hem möňňürip aglamaga durdy; men muňa haýran galdym, asla ýüregim awap, haýpym geldi. Onsoň men ony öldürmämi goýdum-da, çopany çagyryp: «Maňabaşga bir sygyr getirip ber» diýdim. Emma daýymyň gyzy: «Ýok, sen şuny öldür! Bizde şundan gowy hem şundan semiz sygyr ýok!» diýip heňkirdi. Onsoň menem ýene şol sygry öldürmekçi bolup, onuň ýanyna bardym welin, ol ýene aglap başlady, onsoň men ony öldürip soýmagy çopanyň özüne tabşyrdym. Çopanam sygry öldürip, hamyny soýdy weli, ondan ne et, tapdy, ne-de ýag —hamydyr süňkünden başga hiç zat tapmandyr. Men ol sygry öldürenime soň puşman etdimem welin, soňundan meniň puşman edenimiň peýdasy bolmady, onsoň men ony şonlugyna çopanyň özüne berdim-de, oňa: «Maňa bir semiz göläni getirip ber!» diýip buýurdym. Çopan bolsa maňa öz oglumy getirip berdi. Göle meni gören badyna, dyzynyp bagyny üzdi-de, meniň ýanyma ylgap gelip, aglaýa-aglaýa, maňa oýkanmaga durdy. Meniň oňa haýpym gelip, ýene çopany çagyrdym-da: «Sen bu göläni goý-da, maňa bir sygyr getirip ber» diýdim. Emma daýymyň gyzy, ynha, şu duran keýik, meniň üstüme heňkirip: «Şu gün hökman şu göläni öldürmek gerek, bu gün haýyr-sahawat hem sadaka edilýän, diňeiň gowy mallaryň öldürilýän güni, biziň mallarymyzyň arasynda bolsa şu göleden gowy hem semiz malymyz ýok!» diýdi.«Seniň emriň bilen öldürilen sygryň nähilidigini bir gör —diýip, men muňa aýtdym. —Nähili aldanandygymyzy görýäň gerek, ony öldürmekden çigit ýaly-da peýda bolmady, men ony öldürenime puşman edip aňyrsyna ýetip bilemok, indi bu gezek seniň aýdanyňa gulak gabardyp, bu göläni öldürjek däl». Onda meniň daýymyň gyzy: «Keramatly hem merhemetli eziz Allanyň haky üçin şu mukaddes gün sen şu gölänihökman öldirsiň, eger-de öldürmeseň, onda sen meniň ärim däl, menem seniň aýalyň däl!» diýip gygyrdy. Men onuň bu zeýilli agramly sözlerini eşidip, munuň maksadynyň nämedigine-de düşünmän, elime pyçagymy aldym-da, göläniň ýanyna bardym...» Şährizadaň gürrüňi şu ýere gelende, eýýäm daň atyp, howa ýagtylyp başlapdyr, şol zerarly-da ol özüne ygtyýar edilen gürrüňi soňlaman bes edipdir. Onda onuň gyz jigisi: «Jan doganym Şährizada, seniň bu hekaýatyň ne beýle gyzykly, şirin hem ajaýyp gürrüň eken!» diýipdir.
14
61
suray94
24.05.2024 02:02
Emma mydamiýmişlisin gözläp tapyp atýas daşy. Günüň düzkä ýaýnap gezdiň, meslikde sürdüň döwrany, Pelek çarhyn ters aýlar diýp gynamadyň eziz jany». Täjir bu namany aýdyp gutaran badyna, jyn oňa: «Sen gepiňi azalt! Eger walla, men seni hökman öldürjek!» diýipdir. Onda täjir aýdypdyr: «Biler bolsaň, jyn, meniň ile bergim köp, meniň pulum hem köp, onsoň-da meniň çagalarym bar, aýalym bar, iliň goýan zatlary-da bar. Öýüme baryp gaýtmaga rugsat ber, men her kime bermeli bergimi bereýin, onsoň men ýylyň başynda seniň ýanyňa gaýdyp geleýin. Men özümiň gaýdyp geljegimi Alladan ant içip wada berýän, onsoň sen meni näme edesiň gelse ediber. Meniň saňa şu aýdýanlarymyň dogrulygyna-da Allanyň özi şaýatdyr». Ine, onsoň jyn oňa kasam etdiripdir-de, ony goýberipdir, täjiremöz ýurduna dolanyp baryp, özüniň kime näme bergisi bolsa üzüp, ähli etmeli işlerini edip gutarypdyr. Bu zatlaryň barysy bilen ol öz aýalyny hem çagalaryny habardar edipdir; onsoň wesýetnama ýazdyrypdyr, özi-de maşgalasynyň arasynda ýylyň aýagyna çenli ýaşapdyr-da, ondan soň täret kylyp, özüniň kepen donuny goltugyna gysyp, maşgalasy, goňşulary hem ähli dogan-garyndaşlary bilen hoşlaşyp, göwnemese-de, çykyp ugrapdyr. Yzyndakylar ala-zenzele bolşup aglaşypdyrlar, gygyryşypdyrlar. Emma täjir tä şol jeňňele ýetýänçä gidip oturypdyr, gidip oturypdyr (şol gün bolsa täze ýylyň başy ekeni). Ine, onsoň ol öz başyna düşen ahwalata gynanyp aglap otyrka, birdenkä onuň ýanyna bir garryja goja gelipdir, onuň ýanynda bolsa boýny zynjyrly bir keýijegi bar eken. Ol goja gelip, täjire salam berip, oňa uzak ömür dileg edip, soňundan bolsa: «Bu ýerleri arwahjynlaryň mekany ahyry, näme üçin sen bu taýda ýeke özüň beýdip otyrsyň?» diýip sorapdyr. Onda täjir jyn bilen öz arasynda bolan ahwalaty oňa aýdyp beripdir, ýaňky keýijekli goja muňa haýran galyp: «Üstümde Alla bar, inim, seniň öz wadaňa wepalylygyň, hakykatdan-da, uly hormata mynasyp ekeni, seniň beren gürrüňiňem tüýs haýran galdyrýar, onuň özi gözüň gabagynyň içine iňňe bilen ýazylan bolaýanlygyndada, tälim alýanlar üçin öwüt bolup bilerçe bar!» diýipdir. Ondan soň ol garryja goja täjiriň gapdalynda oturyp aýdypdyr: «Üstümde Alla bar, inim, şol jyn bilen seniň nähili boluşýanyňy görýänçäm, men seniň ýanyňdan aýrylyp gitjek däl!» Ine, onsoň ol onuň ýanynda şol oturyşyna-da oturypdyr, onsoň ikisi gürrüň edişip başlapdyr. Täjiriň ýanynda keýijegiň eýesi otyrka-da, ol uly gaýga batyp, biçak gorkup, ejir çekip oturan ekeni. Birdenkä olaryň ýanyna ýene bir gojaman garry gelipdir, onuň ýanynda bolsa iki sany gara tazysy bar ekeni, ol hem gelip salamlaşypdyr. Amanlyk-saglyk soraşandan soň, ol garry: «Bu ýerler arwah-jynlaryň mekany ahyry, siz bu taýda näme işläp otyrsyňyz?» diýipdir. Oňa hem bolan ahwalaty başdan-aýagyna çenli gürrüň beripdirler. Bu goja oturyp-oturmanka, olaryň ýanynda üçünji bir goja peýda bolupdyr, onuň ýanynda bolsa ala-mula gatyry bar ekeni. Bu goja hem olara salam berip, bu taýda näme üçin oturandyklaryny sorapdyr, oňa-da hemmesini başdanaýagyna çenli aýdyp beripdirler (muny gaýtalap oturmakdan bolsa peýda ýok, eziz agalar), onsoň ol hem aşak oturypdyr. Ine, birdenkä çola meýdanda biçak uly tüweleý turup, onuň tozany al-asmana göterilipmiş, tozan ýatyşansoň, görseler, ol tüweleýiň özi şol gürrüňi edilýän jyn bolup çykypmyş, onuň elinde şol ýalaňaç gylyjy barmyş, gözlerinden bolsa ot syçraýarmyş. Ol jyn aňyrdan gele-gelmäşe, täjiriň elinden çekip süýreýär-de: «Tur ýeriňden, sen meniň ýüregimiň örküni, eziz balamy nädip öldüren bolsaň, menem seni şeýdip öldürjek!» diýip arlaýarmyş. Ine, onsoň täjir horkuldap hem möňňürip aglamaga başlapdyr, onuň ýanyndaky üç gojanyň üçüsi-de horkuldap hem möňňürip aglamaga başlapdyr. Onsoň garrylaryň birinjisi, hälki ýany keýijeklisi beýlekilerden saýlanypdyr-da, jynyň elinden ogşap: «Ähli jyn patyşalarynyň başlarynyň täji sen! Egermen özümiň şujagaz keýigimiň başyna düşen zatlary saňa gürrüň edip bersem, meniň şol hekaýatymy-da sen gyzykly diýip hasap etseň, şonda sen şu täjiriň bir katra ganynyň üçden birini meniň üçin bagyşlap bilermiň?» diýipdir.
6
41
suray94
20.05.2024 08:21
Ine, onsoň Şährizadanyň atasy öz gyzyny patyşanyň ýanynaalyp barypdyr, patyşa-da ony görüp begenipdir hem-de: «Ýeri, sen maňa gerek zady getirdiňmi?» diýip sorapdyr. Wezirem: «Hawa» diýipdir. Şähriýar patyşa Şährizadany öz ýanyna almakçy bolanda, gyz aglan bolupdyr; şol wagt patyşa: «Saňa näme bolýar?» diýip, ondan sorapdyr. Şährizada bolsa: «Eý, patyşahym, meniň bir gyz jigim bar, men şonuň bilen hoşlaşmak isleýärin» diýipdir. Şondan soň patyşa Dünýäzadany çagyrtmak üçin onuň yzyndan adam iberipdir, ine, onsoň olam gelip, aýal doganyny garsa gujaklapdyr, soňundan bolsa gat-gat körpäniň gyrasynda oturypdyr. Şondan soň Şähriýar patyşa Şährizadany öz ygtyýaryna alypdyr, birwagtdan soň olar özara gürleşmäge başlapdyrlar; şol wagt Dünýäzada öz doganyna ýüzlenip: «Allanyň haky üçin, dogan jan, gijäniň uky tutmaýan sagatlaryny gyzyklyja geçirmek üçin, bize näme-de bolsa bir zat aýdyp bersene» diýipdir. «Eger merhemetli patyşamyz rugsat etse, baş üstune, janym bilen aýdyp bererin» diýip, Şährizada jogap beripdir. Ukusy tutman, bikarar bolup oturan patyşa bu sözleri eşidip, gyzykly gürrüň diňlejegine begenipdir hem rugsat beripdir.
TÄJIR HEM JYN HAKYNDA HEKAÝAT
BIRINJI GIJE
Şährizada aýdyp başlapdyr: «Şeýle bir gürrüň bar, bagtyýar patyşahym, men aýdaýyn, sizem diňläň: täjirler arasynda bir täjir bolupdyr, ol biçak baý bolanmyş hem-de her dürli ýerlerde biçak köp zatlary öwrüp-çöwrer ekeni. Bir gezek ol algysyny ýygnamak üçin haýsydyr bir ýurda ugranmyş weli, ýolda biçak gaty yssylapdyr-da, bir agajyň saýasynda oturyp, horjunynyň gözünden bir döwüm çörekhem hurma çykarypdyr-da, çörek bilen hurma iýmäge başlapdyr. Ol hurmany iýip, şänigini zyňyp goýberipdir welin, bir görse, onuň garşysynda uzyn boýly, eli-de ýalaňaç gylyçly bir jyn duranmyş. Ol jyn täjiriň alkymyna dykylyp barypdyr-da: «Tur ýeriňden, sen meniň oglumy nädip öldüren bolsaň, menem seni şeýdip öldürjek!» diýipdir. «O nähili men seniň ogluňy öldürenmişim?» diýip, täjir ondan sorapdyr. Jyn oňa: «Sen ýaňy hurmany iýip, şänigini zyňanyňda, ol meniň oglumyň petekesinden degdi weli, oglum şol pursatda öldi ýatyberdi» diýip jogap beripdir. Onda täjir: «Eý, Allahym, biz seniň öz ygtyýaryňdadyrys hem ahyrynda seniň dergähiňe dolanyp barmalydyrys! —diýip golun seripdir. —Beýik hem belent Allatagaladan başga güýçli hem gudratly bir kimse ýokdur! Eger men seniñ ogluňy öldürenem bolsam, atanlykda öldürendirin. Sen meni bagyşla!» Emma jyn: «Ýok, men seni hökman öldürmelidirin» diýip, täjiriň ezeneginden dartaga-da, ýere ýykypdyr-da, ony çapmak üçin gylyjyny belent göteripdir. Täjir aglap: «Eý, Allahym, saňa sygyndym!» diýip seslenipdir-de, yzyndan hem bir nama aýdypdyr: Pelek bir emrinde durmaz: kä zabun, kä parahatdyr, Durmuşam öwser şonuň dek: kä matam, kä-de rahatdyr. Eý pelekden dat kylan är, bol mukyt, aýtsam, gönimdir: «Diňe deňli-derejeli mertlere takdyr ganymdyr. Köp görensiň, bady hazan güwläp geler, solar güller, Şonda daragtlaryň diňe ýogynyn egýändir ýeller. Köp görensiň, umman üzre tolkun ýatar, meýit ýüzer, Düýpleri bolsa merjendir, guwwas bolup salsaň güzer. Eger pelek gazap eýläp, okun atsa meniň sary, Gözüm ýaşly, bagrym daşly —çeksem tükenmez azary, Onda bilgin: ýyldyz köpdür —sanasaň sogaby kändir, Ýöne şolar görünsin diýp, aý bilen gün tutulýandyr. Bag içinde daragt bitmiş —inçe, ýogyn, garry, ýaşy
9
48
suray94
18.05.2024 23:46
Aýaly bolsa: «Sen, belki, maňa gülýänsiň!» diýip heňkirip başlapdyr-da,tä ol boýun bolup, gaýgy-gama batýança azar berip bizar edipdir, şondan soň ol çagalaryny ýanyna çagyrypdyr hem-de ölmezinden öň wesýetnama ýazdyryp, şol syry aýalyna aýan edip, onsoň ölmek üçin kazyny hem şaýatlary çagyrtmaga adam iberipdir. Onuň ölüminerazy bolmagynyň sebäbi ol aýalyny çyn aşyklyk bilen söýýär ekeni, üstesine-de ol aýal onuň öz daýysynyň gyzydy hem çagalarynyň enesidi. Söwdagäriň özi bolsa indi ýüz ýigrimi ýaşyny dolduran adamdy. Ondan soň ol söwdagär özleriniň kowum-garyndaşlarynyň hem-de şol köçede ýaşaýan adamlaryň barysyny çagyrdyp, şu hekaýaty olara gürrüň beripdir, üstesine-de öz syryny aýan eden wagtynda özüniň öljekdigini aýdypdyr. Şonda ýygnanan jemagatyň hemmesi onuň aýalyna ýüz tutup: «Allanyň haky üçin, sen beýtme, öz äriň hem seniň çagalaryň atasynyň ölmezligi üçin, bu päliňden gaýt» diýipdirler. Emma aýaly: «Tä aýdýança, ondan el çekmerin! Ölse, goý öläýsin!» diýip heňkiripdir. Onsoň hiç kim sesini çykarmandyr. Onsoň ol söwdagär täret kylyp gelmek, soňundan-da syryny açyp ölmek üçin mal ýatagyna bakan meýdana çykýar. Söwdagäriň bir horazydyr elli sany towugy bar ekeni, ondan başga-da ýene bir iti hem bar ekeni. Söwdagär öz itiniň horaza käýýäp gygyrýanyny eşidipdir. It horaza: «Sen näme guduraýarsyň, biziň eýämiz öljek bolupýör ahyryn!» diýipdir. Onda horaz: «O näme üçin?» diýip sorapdyr. It bütin ahwalaty başdan-aýak gürrüň beripdir, horaz bolsa gygyryp aýdypdyr: «Eger walla, biziň baýar agamyzyň akyly ýok! Ynha, meniň elli sany heleýim bar, eýdip biriniň göwnüni tapýan, beýdip birine ýaranýan, garaz, ugruny tapýaryn. Biziň hojaýynymyzyň bolsa diňe ýekeje aýaly bar weli, ol şonuňam ugruny tapyp bilenok. Bir desse tut çybygyny alaga-da, heleýini çolaja tamyň içine eltip, tä ölinçä ýa-da dagyduwara şonuň ýaly zady soramaryn diýip puşman edinçä saýgylasa bolmaýarmy!» Söwdagär bolsa horazyň ite ýüzlenip aýdanlaryny eşidip duran ekeni —diýip, wezir öz gyzy Şährizada gürrüň bermek bilen, oňa: —Eger gulak asmasaň, şol söwdagäriň öz aýalyna görkezen oýnuny menem saňa görkezerin» diýipdir. «Ol näme oýun görkezipdir?» diýip, Şährizada öz atasyndan sorapdyr.Onsoň wezir gürrüňini dowam edipdir: «Ol bir desse tut çybygyny kesip alypdyrda, çola tamyň içinde ýygşyryp goýup, soňundan aýalyna: «Bärik gel, şu tamyň içinde men saňa barysyny aýdyp bereýin-de, iliň gözüne görünmänem öleýin» diýip, ony şol çolaja tama eltipdir. Aýaly tama giren badyna, söwdagärem işigi içinden ildiräge-de, ony şeýle bir saýgylap başlapdyr weli, aýaly özünden gidere gelip: «Waý, aýtma-leý!» diýip gygyrypdyr. Ondan soň aýaly onuň elinden-aýagyndan ogşap, toba-puşman edipdir hem äri bilen bile daş çykypdyr, onuň garyndaşlary-da, ýygnanan jemagat-da begenipdirler, şondan soň bolsä olar tä ölinçäler uruşman-sögüşmän, örän oňat durmuşda ýaşapdyrlar». Atasynyň bu sözlerini eşideninden soň hem, weziriň gyzy şol bir diýenini gaýtalap: «Meniň isleýän zadym hökman bolaýmalydyr!» diýipdir. Onsoň wezirem gyzynyň şaýyny tutupdyr-da, ony Şähriýar patyşanyň ýanyna äkidipdir. Şährizada bolsa özünden kiçi aýal doganyna gep öwredip, oňa şeýle diýipdir: «Men patyşanyň ýanyna baranymdan soň, seniň yzyňdan adam iberip çagyrdaryn, senem gelersiň-de, patyşanyň menlik işini bitirip, göwün solpusyndan çykanyny aňlanyňdan soň, maňa: «Jan doganjygym, biziň bilen bir meýdan gürrüň ediş-de,ukusyz gijäni gysgaldar ýaly, bize gyzyklyja bir zat aýdyp bersene» diýen bolgun, onsoň menem size bir zat aýdyp bererin welin, şonuň özi-de Allanyň kömegi bilen biziň başymyzy azat eder, enşalla
19
81
suray94
16.05.2024 00:07
Ine, şol gyz hem atasyna aýdanmyş: «Görýän weli, sen bir zady gaýgy edip gam-gussa çekýärsiň, näme üçin sengaýga galyp aladalanyp otyrsyň? Wezir öz gyzyndan bu hili sözleri eşideninden soň, patyşa bilen özüniň arasynda näme-nämeleriň bolandygyny başdan-aýak aýdyp beripdir. Şährizada bolsa: «Allanyň haky üçin, atam, sen meni şol patyşanyň eline ber, onsoň men ýa-ha diri galaryn, ýa-da musulman gyzlar üçin gurban bolup, olary patyşanyň gazabyndan halas ederin» diýip dyzapdyr. Onda wezir: «Allanyň haky üçin, sen öz-özüňi beýle howpuň üstünden eltiji bolma!» diýip gygyrypdyr. Emma Şährizada: «Ýok, bu hökman şeýle bolmalydyr!» diýipdir. Onda wezir: «Öňem bir daýhanyň öküzi bilen eşeginiň başyna düşeni seniňem başyňa düşer öýdüp gorkýaryn» diýipdir. «Olaryň başyna düşen zat näme?» diýip, Şährizada sorapdyr.
ÖKÜZ BILEN EŞEK HAKYNDA HEKAÝAT
«Biler bolsaň, gyzym, bir baý söwdagär bar eken —diýip, wezir gürrüň bermäge başlapdyr: —Onuň süri-süri maly bar eken, onuň aýaly hem çagalary-da bar eken, onuň özi Allatagalanyň gudraty bilen, mallaryň hem guşlaryň dilini-de bilýän ekeni. Ol söwdagär bir obada ýaşaýar ekeni, onuň gapysynda bolsa öküzi hem eşegi bar ekeni. Bir gezek öküz eşegiň ýatagyna baryp görse, onuň ýatagy syrylyp-süpürilip hem suwlanyp goýlup, ap-arassaja bolup duranmyş, eşegiň ahyrynda bolsa elenip arassalanan arpa, öýdelen saman bar, eşegiň özi bolsa arkaýyn çäşerilip ýatanmyş, dynç alýarmyş diýýär, özi-de käwagt bir iş çykanda, hojaýyn ony münýär diýäýmeseň, ol eşegiň edýän işi ýokmuş, hojaýyn münüp giden wagty-da kän eglenmän, derrew gaýdyp gelýär ekeni. Günlerde bir gün öküziň eşege aýdan sözlerini hojaýyn eşidipdir: «Seniň bagtyň getiripdir! Meniň ýadap sütünim süýnýär, sen bolsaň ýatyrsyň, özüňem elenen arpa iýýäň, saňa gowy seredýärler, diňe käwagt hojaýyn seni münüp, bir ýere baryp gaýdýar, men weli ömürbaky ýer sürmeli, degirmen aýlamaly». Eşek hem oňa şeýle jogap beripdir: «Seni meýdana äkidip, boýnuňa boýuntyryk atarlar weli, sen ýykyl-da ýatyber, ursalaram turma ýa-da turan bol-da, ýene ýatyber. Onsoň seni yzyňa, ýatagyňa getirerler-de, noýba bererler weli, sen ony iýmegin, ýalandan syrkawlan bolgun-da, bir gün, iki gün ýa-da üç günläp hiç zat datman, otdan-suwdan kesilgin, ine, onsoň agyr zähmetdenem dynarsyň, dynjyňy-da alarsyň». Söwdagär bolsa bularyň gürrüňini diňläp duran ekeni. Ine: «Ertir men olar bilen işe çykaryn!» diýip,öz öňünde goýlan ot-iýmleriniň hemmesini iýipdir, hatda ahyryň düýbünde galan çyr-çyrşak galyndylaryny-da dili bilen ýalap çykypdyr. Hojaýyn bolsa bu gürrüňleri-de doly eşiden ekeni. Ertesi gün dogansoň, söwdagär öz aýaly bilen sygyr ýatagynyň ýanyna gelip oturypdyr, daýhan hem gelip, öküzi ýatakdan çykarypdyr; öküz öz eýesini gören badyna, özüniň keselden gutulanyny bildirjek bolup, guýrugyny jaýtardypdyr-da, içinden üýtgeşik ses çykaryp, aýagaldygyna jyrtlap ugrapdyr, söwdagär bolsa oňa güle-güle, ýüzin ýykylypdyr. «Sen nämä gülýäň?» diýip, aýaly ondan sorapdyr. «Men bir zady gördümem, eşitdimem, emma bu syrymy açyp biljek däl, men ony aýdaýsam, hökman ölerin» diýip, söwdagär öz aýalyna jogap beripdir. «Sen eger ölýänem bolsaň, ony maňa hökman aýan etmelisiň hem-de näme üçin gülenligiň sebäbini aýtmalysyň!» diýip, aýaly öz diýenini tutupdyr. Emma söwdagär: «Men bu syry açyp bilmerin, sebäbi men ölümden gorkýaryn» diýip jogap beripdir
21
68
suray94
15.05.2024 00:37
Olar bolsa: «Allanyň haky üçin sen bize azar berme, bizi bu beladan halas et!» diýip, oňa jogap beripdirler. Emma gelin olara: «Eger aşak düşmeseňiz, men jyny oýararyn, onsoň ol ikiňiziňem janyňyzy demiňiz bilen bile sogrup alar» diýipdir. Ine, onsoň olar gorkularyndan aşak, ýere düşüpdirler-de, ol gelniň ýanyna barypdyrlar welin, ol gelin olaryň öňünde çiň arkan ýatypdyr-da: «Geliň, özem gatyrak basyň, bolmasa-da häzir jyny oýararyn» diýipdir. Şähriýar patyşa gorkusyndan ýaňa öz dogany Şahzaman patyşa ýüzlenip: «Doganym, sen bu aýalyň özüňe buýurýan zadyny berjaý edeweri!» diýipdir. Emma Şahzaman oňa: «Etmerin! Ilki bilen sen et!» diýip jogap beripdir. Olar şeýdişip biri-birine göz ümläp, yşarat edip, çekeleşmäge durupdyrlar welin, ýaňky aýal olara: «Bu näme boldugy? Görýän welin, siz göz gypyşýarsyňyz-la! Eger siz ýanyma gelip, şu işi etmeseňiz, men jyny oýararyn!» diýip azm urupdyr. Ine, onsoň, iki doganyň ikisi-de jyndan gorkularyna buýrugy berjaý edipdir, olar işlerini bitirenlerinden son bolsa, ol aýal: «Bäriňizi bakyň!» diýipdir-de, goltugynyň aşagyndan gapjygyny çykaryp, onuň içinden dür monjugy ýaly edilip ýüpe düzülen bäş ýüz ýetmiş ýüzük çykarypdyr-da: «Siz bu ýüzükleriň nämedigini bilýäňizmi?» diýip sorapdyr. Olar: «Ýok, bilemzok!» diýip jogap beripdirler. Onda ol aýal: «Şu ýüzükleriň eýeleriniň hemmesi jynyň şahynyň üstünde meniň bilen siziň eden işiňizi etdiler. Siziňem her haýsyňyz maňa bir ýüzük beriň» diýipdir. Ine, onsoň iki doganyň her biri öz barmagyndan bir ýüzük çykaryp,iki ýüzügi oňa beripdir, onsoň ol aýal şeýle diýipdir: «Bu jyn meniň toýum toýlanyp durlan gijesi ogurlap alyp gaçdy-da, meni bir gapyrjagyň içine saldy, ol gapyrjagyda sandyga saldy. Ol sandygyň daşyndan ýedi gulp asyp berkitdi-de, meni möwç urup ýatan deňziň düýbüne taşlady, emma welin, eger aýalyň göwni bir zat islese, ony hiç bir zadyň gorap saklap bilmejekdigini jyn bilmeýär okeni. Bu barada şahyrlaryň biri, ine, şuny aýdypdyr: Ynanjaňlyk etme aýal ýanynda, Hergiz durabilmez äht-peýmanynda. Kä bagyşlap, käte berer azaryn, Söýdüm diýr, ýalandan köp çeker zary, Köýnegne çykandyr ýalanyň şory. Ýalandan başga-da tükenmez oýny, Ýusubam horlanyp, burupdy boýny. Atamyz Adamy azdyryp hiçden, How Enemiz kowdurypdy behiştden. Başga birisi bolsa şeýle diýipdir: Eý yşkyň ýoluny terk eden geda, Meniň kylan işim ýazgarma juda. Selle oranyp aşyklygyň matasyn, Menem kyldym ärler kylan hatasyn. Yşk bir gyzamykdyr, hemmä deň bolar, Onuň örgüninden sypmak geň bolar» Bu aýalyň aýdan sözlerine patyşalaryň ikisi-de haýran galyp, biri-birine: «Bu jyny diýsene, munuň başyna düşen zat biziňkidenem bäşbeter ekeni! Munuň ýaly zat heniz hiç kimiň başyna düşen däldir!» diýşipdirler. Onsoň olar şol sagadyň özünde ol aýalyň ýanyndan aýrylyp gidip, Şähriýar patyşanyň şäherine gaýdyp barypdyrlar; patyşa öz köşgüne giripdir-de, öz aýalynyň-da, gullaryň-da, gyrnaklaryň-da —barysynyň kellesini kesip taşlapdyr. Şondan soň Şähriýar patyşa her gije bir gyz alyp başlapdyr-da, el degmedik gyzy bir gije ýanynda saklanyndan soň, öldürip ugrapdyr; şeýle ýagdaýyň özi üç ýyllap dowam edipdir. Şonuň üçinem adamlar dat-perýat edip, öz gyzlary bilen şäherden çykyp gaçypdyrlar. Ine, şeýdip şäherde äre ýararly ýekeje-de ulugyz galmandyr.Ine, onsoň patyşa öz wezirini çagyryp, şol adata görä, özüne gyz getirip bermegi buýurýar welin, wezirem çykyp, gyz gözlemäge başlaýar, emma ol gyz tapyp bilmänsoň, patyşanyň özüne jeza bererinden gorkusyna, sussupes, lapykeç halda öz öýüne barýar. Patyşanyň weziriniň bolsa iki gyzy bar ekeni: ulusynyň ady Şährizada, kiçisiniň ady hem Dünýäzada ekeni. Weziriň uly gyzy her hili kitaplary, sene ýazgylaryny, gadym zaman patyşalarynyň durmuşyndan hem öten-geçen halklaryň rowaýatlaryndan ýazylan zatlary köp okaýar ekeni, onsoň-da ol gyz gadymy halklara, ozalky patyşalara hem şahyrlara degişli bolan sene ýazgyly kitaplaryň müňlerçesini ýygnanmyş diýýärler.
19
113
suray94
13.05.2024 19:01
Onda Şahzaman oňa: «Awa-şikara gidýän diý-de, meniň bolýan otagymda gizlenip otur, onsoň sen gözüň bilen görersiňem, hemmesine gözüňi ýetirersiňem» diýipdir. Onsoň Şähriýar patyşa şol sagadyň özünde awa gidýänligini jar etdiripdir, onuň goşuny-da çadyrlarynyalyp şäherden çykypdyr, olar bilen birlikde patyşanyň özi-de çykypdyr, emma soňundan ol bir çadyryň içine giripdir-de: «Meniň ýanyma hiç kim girmesin!» diýip, hyzmatkärlerine buýruk beripdir. Onsoň ol daşky sypatyny üýtgedipdir-de, ogrynça köşge dolanyp gelip, öz doganynyň bolýan otagyna giripdir; onsoň, bagdan tarapky penjiräniň agzynda birsellem oturypdyr welin, ynha, birdenkä bir topar gyrnak, olaryň arasynda-da patyşanyň aýaly, gullar bilen bile baga girip başlapdyr; onsoň olar tä ikindi namazynyň azany aýdylýança, Şahzamanyň gürrüň beren işlerini edipdirler. Şähriýar patyşa bu ýagdaýy gözi bilen görensoň, onuň huşy başyndan uçup, gözleri gubarlapdyr, şonuň üçinem ol öz dogany Şahzamana ýüzlenip: «Tur, häziriň özünde gideli, bize patyşalygam gerek däl, häkimdarlygam, tä özümiziň başymyza düşen şu işiň başga biriniňem başyna düşenini görýänçäk gideli oturaly! Beýle ýagdaýda ýaşanymyzdan ölenimiz gowy!» diýipdir. Ine, onsoň olar gizlin gapydan çykypdyrlarda, gije-gündiz diýmän, ýol ýöräpdirler, şol gidip baryşlaryna-da şor deňziň ýanyndan akýan bir çeşmäniň gyrasynda, otlujak ýerde gögerip oturan bir agajyň üstünden barypdyrlar. Olar şol çeşmeden suw içip, dynç almaga oturypdyrlar. Gün ýaşan çagynda, deňiz birdenkä tolkun atyp başlapdyr, onsoň onuň içinden tüweleý ýaly uzyn sütün ýokary galyp, asmana ulaşypdyr-da, bularyň oturan ýerindäkn otlujaga bakan gaýdypdyr. Iki dogan muny görüp, biçak gorkupdyr, olar gorkularyna hälki agajyň üstüne çykypdyrlar (agaç bolsa biçak beýik ekeni), ine, onsoň olar soňunyň näme boljagyna garaşyp otyrlar ekeni. Birdenkä görseler, olaryň garşysynda uzyn boýly, äpet kelleli, döşi gapak ýaly jyn peýda bolupdyr, onuň depesinde bolsa bir sandyk barmyş. Ol jyn deňizden çykyp gelip, iki doganyň münüp oturan agajynyň aşagynda düşläp oturypdyr-da, sandygyň agzyny açyp, onuň içinden bir gapyrjak çykarypdyr, ol gapyrjagy-da açypdyr welin, onuň içinden, şahyryň aýdyşy ýaly, täze dogan gün kimin ýalbyrap oturan inçe billi owadan gelin çykypdyr. Hawa, Atyýýa şahyr ol gözeli şeýle ajap suratlandyrypdyr: Şuglasy tüm gije daňlar atyrar, Nury dagy gülgün reňge batyrar. Çar köşeden gün dogan dek jemaly —Gök deňze gark bolar ýyldyzlan, saly. Ýaldyrap çykanda, il höwesdedir, Yns-jyns beýhuş, melul, hassadyr. Gözünde ýyldyrym, otlar çakdyrar, Göz ýaşlardan baran siller akdyrar2. Onsoň jyn ol gelne garap: «Eý, asylly perizat, toý gijesi ogurlap alyp gaýdan gezelim, meniň birazajyk ýatasym gelýär!» diýipdir-de, kellesini ol gelniň dyzynyň üstünde goýup uka gidipdir; ýaňky gelin ýokarsyna seretse, agajyň üstünde iki sany adam otyr eken. Agajyň üstünde oturan patyşalary gören gelin, jynyň kellesini dyzynyň üstünden aýryp ýerde goýupdyr-da, agajyň aşagynda ör turup duran ýerinden iki doganyň ikisinede ,,Bu jyndan gorkmañ-da aşak düşüñ"diýip yşarat edipdir.
17
48
suray94
12.05.2024 00:30
Emma soň, başga bir gün uly dogany inisine: «A-how. dogan, görýän weli, seniň bedeniň gowşap, ysgyndan gaçyp, ýüzüňem saralypdyr-la?» diýipdir. Şahzaman bolsa oňa: «Doganym, meniň ýürekde derdim bar» diýip jogap beripdir-de, aýalynyň etmişi barada özüniň çekýän derdini oňaaýtmandyr. Onda Şähriýar oňa: «Gel ikimiz awa-şikara gideli, belki, seniň göwnüň açylyp şatlanarsyň» diýýär. Emma Şahzaman göwnemändir, şonuň üçinem onuň dogany awa ýeke gidipdir. Patyşanyň köşgündäki jaýlaryň baga bakan açylýan penjirelerem bar ekeni. Şahzaman şol penjirelerden seredip otyrka, görse, birdenkä köşgüň gapylary açylýar-da, ol ýerden ýigrimi gyrnak bilen ýigrimi gul çykýar. Onuň doganynyň aýalyda şolaryň arasy bilen gelýär eken, özi-de tapylgysyz gözelligi hem zyýadalygy bilen olardan aýyl-saýyl tapawutlanyp duranmyş. Olar suwly howzuň başyna gelipdirler-de, eşiklerini çykaryp, aýal-erkek gatyşyp oturypdyrlar welin, birdenkä patyşanyň aýaly: «Aý, Masud!» diýip gygyrypdyr. Ine, onsoň bir gara (negr) gul aňyrdan gelýär-de, ony garsa gujaklaýar, patyşanyň aýalam ony gujaklaýar. Onsoň gul onuň bilen bile ýatýar, beýleki gul-gyrnaklar hem olara eýerip şeýdýärler, olar öpüşýärler hem guçuşýarlar, sypalaşýarlar hem oýnaşýarlar, tä gün ýaşara golaýlaýança, aýşy-eşretde bolup keýpden çykýarlar. Patyşanyň inisi bu zatlary görenden soň, öz-özüne: «Eger walla, şermisarlyga garanda, meniň başymdaky külpet has ýeňil!» diýip içini gepledipdir, şondan soň onuň gabanjaňlygy-da, gaýgy-gussasy-da aýrylypdyr. «Bu asla meniňkiňem çeni däl!» diýip, öz-özüne göwünlik berip, iýmän-içmän ýörmesini-de bes edipdir. Ondan soň dogany awdan gaýdyp gelipdir, olar saglyk-amanlyk soraşypdyrlar, onsoň Şähriýar patyşa öz dogany Şahzaman patyşanyň ýüzüne seredip görse, onuň gaýgy-gussasy aýrylyp, reňki düzelip, ýüzi gyzarypjyk duranmyş, ozal hiç zat iýmeýän bolsa, indi berenini ýalmap otyrmyş. Şondan soň onuň uly dogany Şahzamana ýüzlenip: «A-how, dogan, ilki göremde seniň ýüzüň saralyp durdy, indi bolsa seniň reňkiň düzelip, ýüzüň gyzarypjyk dur. Saňa näme bolan bolsa aýdyp ber ahyryn» diýipdir. Şahzaman: «Meniň gam-gussa düşmegimiň sebäbi hakynda diýseň, men ol barada saňa aýdyp bereýin, emma reňkimiň ýerine gelip, ganymyň ýüzüme çykmagynyň sebäbini aýtmakdan weli meni halas et» diýip jogap beripdir. Onda Şähriýar: «Ilki bilen sen görküň üýtgäp, haldan düşeniň sebäbini aýdyp ber, menem eşideýin» diýipdir. «Biler bolsaň, doganym —diýip, Şahzaman gürrüň bermäge başlapdyr: —Sen öz weziriňi meniň yzymdan iberen wagtyňda, men ýol şaýymy tutup, eýýäm şäherdenem çykyp ugrapdym weli, özümiň saňa sowgat getirmekçi bolan göwherimi ýadymdan çykaryp, köşkde galdyranym ýadyma düşäýdi. Onsoň men şol göwheri almak üçin, köşgüme dolanyp baramda, öz aýalymyň gara (negr) gul bilen düşegimde bile ýatanyny gördüm-de, olary öldürdim, onsoň şonuň pikirini ede-ede seniň ýanyňa geldim. Ynha, meniň görkümiň üýtgemeginiň hem haldan düşmegimiň sebäbi; meniň reňkimiň düzelip, ganymyň ýüzüme çykmagynyň sebäbini welin sen sorama, menem aýtmaýyn». Emma inisiniň bu sözüni eşiden Şähriýar patyşa: «Allanyň haky üçin, eger walla, näme üçin ganyň ýüzüňe çykanyny aýdyp ber!» diýip özelenipdir. Ine, onsoň Şahzaman özüniň gören zatlarynyň hemmesini oňa gürrüň beripdir. Ol wagt Şähriýar öz dogany Şahzamana ýüzlenip: «Muny öz gözüm bilen görmek isleýärin!» diýipdir.
18
90
