Akyl dişi näme? Akyl dişi nähili sogrulýar? Akyl dişleri iň soňky çykýan 3nji uly azy diş bolup, her äñde 2, jemi 4 sany akyl diş bolýar. Äñiñ arka tarapyndaky akyl dişler, köplenç äñiñ gurluşyna uýgunlaşmaýar, köp adamda agry, çiş emele gelýär we oňaýsyzlyk döredýär. Şol sebäpli akyl dişleri sogurmaly ýa-da operasiýa arkaly aýyrmaly bolýar. Bu meseleler, akyl dişleriň çykmagy üçin äñde ýeterlik ýeriň ýoklugy bilen ýüze çykýar. Ol döredýän agyr agrydan başga-da, äñiñ gurluşynyň bozulmagyna we goñşy dişleriniň saglygyna ýaramaz täsir edip biler. Şol sebäpli, akyl dişleriniň çykyp başlamagy bilen stomatolog lukmany bilen maslahatlaşyp, gözegçilikden geçmek peýdalydyr. Äñ gurluşy laýyk gelýän adamlarda akyl dişleri aýyrmagyñ zerurlygy ýokdur. Käbir ýagdaýlarda akyl dişleri laýyk gelmeýän äñ gurluşy sebäpli ýalñyş ugurda çykmagy bilen diş etlerinde gömük ýagdaýda galyp biler we şeýlelikde daşardan seredeniňde görünmezligi mümkin. Gömük akyl dişleri, adatça döredýän agyrylary bilen özlerini görkezýärler. Äñiñ we dişiň gurluşyna ýaramaz täsir etmezlik we çiş ýaly islenmeýän näsazlyklaryñ öňüni almak üçin yzygiderli diş barlagy geçirilmelidir. Dişleriň yzygiderli gözden geçirilmegi bilen, akyl dişleriniň çykmagy we ösüşi yzarlanyp bilner, negatiw ýagdaýlarda bolsa, dişler agyz we diş saglygyna zyýan bermezden stomatolog tarapyndan aýrylyp bilner.

Akyl dişleri näme we näçe sanysy bar? Dişleriň ösüşi bäbeklikde 6 aýdan 3 ýaşa çenli tamamlanýan, aşakda 10, ýokarda 10, jemi 20 sany süýt dişlerden başlaýar. Soň bolsa, 9-10 ýaşdan başlap süýt dişleri kem-kemden gaçýar we ýerini hemişelik dişlere goýýar. Jemi 32 sany bolmaly hemişelik dişleriň 28-si çagalyk we irki ýetginjeklik döwründe tamamlanýar. Galan 4 sany molýar diş bolsa ýokarky we aşaky äñleriñ iñ soñundaky akyl dişleridir. Adatça 20 ýaş töwereginde çykýan bu dişler sagdyn çykyp bilmeýär. Gömük ýa-da ýarym gömük şekilde bolup, diş ýaýynda ýeterlik ýeriñ ýoklugy sebäpli, goñşy dişleriň zeperlenmegi we agry ýaly ýakymsyz netijeleri getirip biler. Bu dişler, äñ gurluşy laýyk we akyl dişleri üçin azylaryñ arkasynda ýeterlik çykyş meýdany bar bolan adamlarda hiç hili kynçylyk döretmeýär. Şeýle-de bolsa, uzakda ýerleşýän akyl dişleri, agyz we diş arassaçylygyny yzygiderli ýerine ýetirýän adamlarda-da ýeterlik derejede arassalanyp bilmez. Şeýle sebäplere görä, käbir ýagdaýlarda akyl dişleri sogrulmaly ýa-da gömük bolan ýagdaýlarynda operasion usul bilen aýyrmaly bolýar. Akyl dişleriniň alamatlary nämeler? Diş etinde ýeterlik ýer tapyp bolmalysy ýaly çykyp bilýän akyl dişler sagdyn ösýär we oňaýsyzlyk alamatlaryny döretmeýär. Ýöne adamlaryň köpüsiniň akyl dişleri ýeterlik ýeriň ýoklugy sebäpli kynçylyk döredýär. Akyl dişleriniň çykmagy ýa-da gömük ýagdaýda duran wagtynda döräp bilýän umumy alamatlar: Dişlerde we diş etlerinde agyry, Diş etiniň duýgurlygy, Äñ we gulaga berýän agry, Limfa düwünleriniñ çişmegi, Kelle agyry, Agzyňdaky ys, Çeýnän wagtyňyz agry duýmak; 17-25 ýaş aralygyndaky adamlarda şeýle alamatlaryň köpüsi akyl dişleri we bu dişler sebäpli ýüze çykýan komplikasiýalar sebäp bolýar. Şonuň üçin bu şikaýatlary başdan geçirýän adamlar diş lukmanlaryna ýüz tutmalydyrlar. Akyl dişlerini nädip aýyrmaly? Gömük, ýarym gömük ýa-da gysylşan dişler, diş eti dokumasynyň çişmegi (perikoronit), iýmit üýşmegine bagly agyz ysy, diş çüýrükleri, goňşy dişleriñ köklerinde we syrçasynda dokumanyň ýitirilmegi (rezorbsiýa) ýaly dürli agyz we diş näsazlyklaryna sebäp bolup biler. Şol sebäpli ýarym gömük we gömük dişlerden başga-da, dogry ugurda çyksa-da, agyzda gysylma sebäp bolýan akyl dişleri aýrylmalydyr. Akyl dişleri nädip aýyrmalydygyny rentgen suratyna seredip stomatolog lukmany karar bermeli bolýar. Dogry burçdan çykan, gysylşyk ýa-da karies ýaly gaýraüzülmeler sebäpli sogrulmaly akylly dişler, beýleki dişler ýaly sogrulyp bilner. Bu ýagdaýda hirurgiki operasiýa zerur däl. Ýöne, meseleli akyl dişleriniň gaty az bölegini bu görnüşde çykaryp bolýar. Ýöne köp bölegi hirurgiki operasiýalar arkaly aýrylýar!

Gaýnaglama – tipiki patologiki hadysa bolup, patogen (flogogen) faktorlaryň täsirinde bedeniň dokuma-damar ulgamynda döreýän we alterasiýa, ekssudasiýa, proliferasiýa komponentleri bilen ýüze çykýan çylşyrymly reaksiýadyr.

Gaýnaglamanyň sebäpleri Gaýnaglamany döredýän sebäplere flogogen faktorlar diýilýär, olar iki topara bölünýär. 1. Daşky sebäpler- mikrobedenjikler (bakteriýalar, wiruslar, kömelekler, ýönekeýler); biologiki zäherli maddalar; himiki (turşular, aşgarlar); mehaniki (del bedenjikler, gysylma, ýyrtylma, basylma, urgy); fiziki (termiki, elektriki, şöhle täsirleri). 2. Içki sebäpler- tromb, ganöýme, dokuma dargamasynyň önümleri, öt we peşew daşlary, duzlar, antigen-antitelo birleşmeleri we beýlekiler. Gaýnaglamanyň ýerli alamatlary. Gyzarma (rubor) Ýerli gyzgyn (calor) Çiş (tumor) Agyry (dolor) Synalaryñ işjeñliginiñ bozulmagy ( funktio laesa) Gyzarma gaýnaglama ojagynda arterial giperemiýanyň we wenoz ganyň “arterializasiýasy” netijesinde ýüze çykýar. Yerli gyzgyn –madda çalşygynyň we ganyň ýylylygynyň (gyzgynlygynyň) ýokarlanmagy hem-de pirogenleriň täsiri netijesinde ýüze çykýar. Agyry- nerw uçlarynyň dürli biologiki işjeň maddalar (gistamin, serotonin, bradikinin we beýlekiler) tarapyndan gyjyndyrylmagy, mehaniki dartgynlylygyň ýokarlanmagy, dokumalaryň ekssudat arkaly gysylmagy netijesinde ýüze çykýar. Çiş ekssudasiýanyň netijesinde döreýär. Synalaryñ işjeñliginiñ bozulmagy gaýnaglama geçýän synanyň neýroendokrin sazlanşygynyň bozulmagy, güýçli agyry, gurluş bozulmalaryň esasynda ýüze çykýar. Gaýnaglamanyň umumy alamatlary 1.Ganda leýkositleriň mukdarynyň üýtgemegi. Köplenç leýkositoz bolýar, leýkopeniýa has seýrek (wirus tebigatly gaýnaglamalarda ) duş gelýär. 2. Ysytma (gyzzyrma) 3.Ganyň belok düzüminiň üýtgemegi. 4. Ganyň ferment düzüminiň üýtgemegi 5. Eritrositleriň çöküş tizliginiň ýokarlanmagy . 6. Ganyň gormon düzüminiň üýtgemegi. 7. Immun ulgamynyň üýtgemegi we bedeniň allergizasiýasy 8. Gaýnaglama ojagy patologiki reflekisleriň çeşmesi bolup durýar. (mysal üçin, holesistitde stenokardiýanyň döremegi, appendisitde ýüregiň aritmiýasy) Bedende köplenç intokasiýa döreýär. Gaýnaglama geçiş häsiýeti boýunça ýiti we hroniki bolýar. Ýiti gaýnaglama birnäçe günden, birnäçe hepdä çenli dowam edýär. Köplenç alteratiw, ekssudatiw gaýnaglamalar ýiti geçýär. Hroniki gaýnaglamalar dowamly geçýär (köp wagtlap) we distrofiki hem-de proliferatiw hadysalar has aýdyň ýüze çykýar. Gaýnaglamanyň gorag häsiýetleri Gaýnaglama gorag hökmünde belli bir ýerde geçýär (limfa, gan gelip-gidişi kesilýär, leýkositar infiltrasiýa we beýlekiler), kadaly dokumadan çäklendirilýär, bedene ýaýramaýar (ekssudat); Gaýnaglamanyň çäklendirme häsiýeti bilen birlikde, gaýnaglama ojagynda inaktiwasiýa üçin şert döreýär. Gyjyndyryjylar fagositoz, fermentoliz, immun sitolozi we beýlekiler arkaly zyýansyzlandyrylýar; Gaýnaglama ojagyndan dürli gyjyndyryjylaryň we dokuma dargamasynyň önümleriniň daşky gurşawa çykmaklygyna mümkinçilik döreýär; Gaýnaglama ojagynda bedeniň dürli mahsus we mahsus däl gorag güýçleriniň işe girişmegine şert döreýär.

Aziz Sancar kim?

Aziz Sancar, 1946-njy ýylyň 8-nji sentýabrynda doglan türk akademigi, biohimik, molekulýar biolog we alym.

1946-njy ýylda Mardiniň Savur etrabynda, orta girdejili daýhan maşgalasynyň sekiz çagasynyň ýedinjisi bolup dünýä geldi. Başlangyç we orta mekdep bilimini Mardinde tamamlady. Orta mekdep ýyllarynda futbol bilen gyzyklandy, ýöne soñky synpda futbolçy bolmakdan ýüz öwürdi we ýokary bilim almak üçin Stambula gitdi.

Kitap okamagyň akyl saglygy üçin peýdalary!

Kitap okamak hem beden hem-de akyl saglygy üçin peýdalydyr. Bu makalada kitap okamagyň birnäçe peýdalary barada gysgaça maglumatlara ýer berdik! Okap lezzet alarsyñyz diýip umyt edýärin!

Uky gigiýenasy näme? Ukynyň hilini nädip ýokarlandyrmaly?

Uky, beden we akyl saglygy üçin aýrylmaz zerurlyklaryň biridir. Ukynyň kömegi bilen janly-jandarlar energiýasyny tygşytlamak bilen fiziki we akyl işjeňligini saklaýarlar. Uky wagtynda organizmdäki ähli ulgamlar haýallaýar we tebigy dynç alyş prosesi başlaýar. Goýberilýän melatonin ýaly gormonlar erkin radikallara garşy göreşip, immuniteti ýokarlandyrýar. Öýjükleriň köpüsi, esasanam immun ulgamynyñ öýjükleri uky wagtynda täzelenýär we abatlanýar. Şonuň üçin ýokary hilli uky sagdyn durmuşyň aýrylmaz bölegidir. Ýöne gündelik durmuşdaky käbir endikler adamlaryň gijeki ukusyna täsir edip biler we köp adamyň irden ýeterlik derejede dynç almazdan oýanmagyna sebäp bolup biler. Uky gigiýenasy barada bilmek, ýokary hilli uky prosesine kömek edýär. "Uky gigiýenasy näme?" "Ukynyň hilini nädip ýokarlandyrmaly?" ýaly soraglara jogap almak üçin makalamyzyň galan bölegini okap bilersiňiz!

Mazmuny: Uky gigiýenasy näme? Uky gigiýenasy näme üçin bozulýar? Ukynyň hilini nädip ýokarlandyrmaly?

Uky gigiýenasy näme? Ylmy gözleglere görä, adamyň gündelik energiýasyny gaýtadan dikeltmegi we adaty şertlerde sagdyn durmuşda ýaşamagy üçin ukuda sarp edilýän wagt takmynan 7-8 sagat bolmaly. Ukynyň dowamlylygy ýaşyna, işine we jynsyna görä üýtgäp biler. Hil taýdan uky sagdyn durmuş üçin ukynyň dowamlylygy ýaly möhümdir. Uky fiziki zerurlyk bolansoň, ukusyz adamlar ganyndaky käbir himiki maddalarda tertipsizlikleri başdan geçirip bilerler, netijede ýadawlyk we ysgynsyzlyk ýaly saglyk problemalary ýüze çykyp biler. Ukynyň bozulmagy akyl saglygyna ýaramaz täsir edýär, netijede ünsi jemlemekde kynçylyk çekýär we iş netijeliligini peseldýär.

Uky gigiýenasy näme üçin bozulýar? Häzirki wagtda giňden ýaýran ukusyzlyk, köp fiziki we psihologiki saglyk problemalarynyň netijesinde ýüze çykyp biler we ukusyzlygyň özi hem köp saglyk meseleleriniň ösmegine sebäp bolup biler. Ukusyzlyk köplenç depressiýa we alada ýaly psihologiki meseleler sebäpli ýüze çykýar. Belli bir saglyk problemasyz ýüze çykýan ukusyzlyk ýa-da uky problemalary, uky gigiýenasy diýilýän çäreler bilen doly ýok edilip bilner. Onda uky gigiýenasy näme? Uky gigiýenasy yzygiderli we üznüksiz hilli uky üçin zerur ýörelgeler we düzgünler hökmünde kesgitlenip bilner. Giň manyda, uky gigiýenasyna, çilim we alkogol ýaly zyýanly endiklerden gaça durmak we ukynyň hiline zyýan ýetirýän, çaý we kofe ýaly ýokary kofeinli içgileri içmekden daşda durmak, maşk, sagdyn iýmitlenmek ýaly hereketleri ýerine ýetirmek diýip düşünip bolýar. Uky gigiýenasy ýokary hilli uky üçin zerurdyr.

Ukynyň hilini nädip ýokarlandyrmaly? Ukynyň bozulmagy fiziki ýa-da akyl saglygy meselesi bilen baglanyşykly bolsa, ukusyzlygy döredýän saglyk meselesi bu ugurda hünärmen bolan lukmana ýüz tutmak arkaly ýok edilmelidir. Saglyk meselesi bilen baglanyşykly bolmadyk uky meselelerinde, käbir zatlardan gaça durmak, käbir endikleri kabul etmek ukynyň hilini ýokarlandyrmaga kömek edip biler. Onda ukynyň hilini nädip ýokarlandyrmaly? Uky gigiýenasy baradaky käbir teklipleri aşakdaky ýaly sanap bolar: Uky sagatlarynyñ birmeñzeş bolmagy: Her gün şol bir wagtyň özünde uklamak we oýanmak ýokary hilli uky üçin örän möhümdir. Adamlaryň aglaba köplügi, ertesi gün işlemejek wagtlary dynç alyş günlerinde ukusyny üýtgedýärler. Emma bu ýagdaý uky we oýanyklygyñ deňagramlylygyny bozýar we ukynyň hiline ýaramaz täsir edýär. Uky gurşawyny düzgüne salmak: Adamlaryň ýatýan ýeri, ukynyň hiline täsir edýän esasy faktorlardan biridir. Uky ýagtylyk we ses ýaly daşarky gyjyndyrmalardan täsirlenip biler. Şol sebäpli uklamak üçin niýetlenen gurşawyň garaňky we sessiz bolmagy möhümdir. Mundan başga-da, gurşawyň çyglylygy we temperaturasy degişli aralyklarda bolmaly. Gaty yssy ýa-da sowuk otagda uklamak we REM ukusyny dowam etdirmek kyn bolup biler. Ylmy gözleglere görä, uky wagtynda otagyň temperaturasy 24 ° C-den pes bolmaly däldir! Krowaty diňe uklanýan material hökmünde ulanmak: Ylymda we tehnologiýadaky ösüşler bilen adamlaryň köpüsi, iş durmuşy we jemgyýetçilik zerurlyklary üçin internetde köp wagt geçirýärler. Bu ýagdaý käwagt ýatylýan otagda dowam edip biler. Ylmy gözleglere görä, ýatmazdan azyndan 30 minut öň tehnologiki enjamlary taşlamak uklamaga we ukyny sagdyn dowam etdirmeklige kömek edýär. Mundan başga-da, düşekde iýip-içmek we kitap okamak ýaly ýagdaýlar hem ukynyň hiline ýaramaz täsir edip biler. Şonuň üçin düşegi diňe uky üçin ulanylýan ýer diýip hasaplamak, ukynyň hilini ýokarlandyrmak üçin gowy usuldyr. Wagtly-wagtynda maşk etmek: Dowmaly maşk etmek, beden we akyl saglygyny goramakda möhüm rol oýnaýar. Dowamly maşk etmegiň oňyn täsirlerinden biri, ukynyň hilini ýokarlandyrmaga kömek edýär. Ylmy gözleglere görä, hepdede azyndan 4-5 gün 20-30 minutlyk maşklar etmek immuniteti ýokarlandyrýar we sagdyn uka kömek edýär. Ýatmazdan 3 sagat öň ýerine ýetirilen maşklar, uky fazasyna geçmegiň aňsat bolmagyny we REM ukusynyň ýokary hilli bolmagyny üpjün edýär. Maşk wagtynda adam bedeninde bölünip çykýan käbir gormonlar çuň we ýokary hilli uka kömek edýär. Iýmitleniş planyny düzmek: Günüň dowamynda aşa ýagly we uglewodly iýmitlenýän adamlaryň ganyndaky glýukoza derejesi birden ýokarlanyp düşýär. Bu gündiz wagty uka bolan mätäçligiñ artmagyna we gijelerine uklamagyň kynlaşmagyna sebäp bolup biler. Süýt we süýt önümlerine baý iýmitler bilen iýmitlenýän adamlarda uky meselesi az bolýar. Mundan başga-da, gök önümlere we miwelere baý iýmitler bilen iýmitlenmek ukynyň hiline oňyn täsir edýär. Agşam naharynyñ wagty hem iýmitleriñ düzümi ýaly wajypdyr.Ukudan azyndan 2-3 sagat öň islendik zady iýmek uklamagy kynlaşdyrýar. Eger gije açlyk duýulsa mümkin boldugyndan süýt we süýt önümlerini kabul etmeli! Zyýanly maddalardan daşda durmak: Alkogol we temmäki önümlerini ulanylmagy bilen ukynyň hiliniň arasynda ters baglanyşyk bar. Temmäki önümleriniň düzümindäki nikotiniň gyjyndyryjy täsiri ukynyň hiline ýaramaz täsir edýär. Şol bir wagtyň özünde temmäki önümlerini ulanýanlaryň köpüsinde demgysma, üsgülewük we uky problemalary ýaly şikaýatlar bar. Alkogol hem uka ýaramaz täsir edýär. Aşa köp alkogol içýän adamlaryñ beýnisiniň işjeňliginiň ýaramazlaşmagy beýniniň uky böleginiň nädogry işlemegine sebäp bolup biler. Spirtli içgilerden soň rahat uklaýandyklaryny aýdýan adamlar, ukusynda beýleki adamlar bilen deňeşdirilende has köp oýanyp bilerler we ukusy yzygiderli kesilýändigi sebäpli irden özlerni has ýadaw duýup bilerler. Kafeinli içgileri çäklendirmek: Bedende başga bir gyjyndyryjy maddalaryñ biri hem kafeindir. Günüň dowamynda çaý we kofe ýaly ýokary kafeinli önümleri köp kabul edýän adamlarda uky meselesi köp bolýar. Stresi kontrolda saklamak: Stress köp saglyk problemalaryna sebäp bolup bilýän möhüm ýagdaýdyr. Uky bozulmalary bolan adamlara seretsek, olaryň köpüsiniň güýçli stresdedigi görünýär. Ylmy gözleglere görä, güýçli stresleri başdan geçirýän adamlarda ukynyň wagty gysgalýar, ukynyň hili we netijeliligi peselýär. Şol sebäpli zerur bolsa hünärmeniň kömegini alyp, stresi gözegçilikde saklamagyň usullaryny öwrenmeli. Aýdym-saz diňlemek, ýoga we plates ýaly maşklary ýerine ýetirmek stresi azaltmaga kömek edip biler. Goşmaça, uklamazdan ozal geçirilen dem alyş maşklary bedeniň kislorod kuwwatyny artdyryp, uklamagy aňsatlaşdyryp biler. Uky gigiýenasy ukynyň hilini ýokarlandyrmak üçin birnäçe maslahatlaryñ bütinligidir. Ukynyň bozulmagy dürli saglyk meselelerini döredip biler. Şol sebäpli uky bozulmalary bolan adamlaryñ maslahatlary ýerine ýetirmegi we wagt ýitirmezden hünärmen bilen maslahatlaşmagy özleri üçin peýdalydyr!