Bir adamyň iki berdresi bolup, ol bedreleriň biri çat açan eken. Ol bu bedreler bilen iki ýyllap derýadan öýüne suw daşapdyr. Bedreleriň biri ýaryklygy sebäpli, öýüne gelýänçä suwy egsilip, ýarty bolýan eken. Abat bedre çat açan bedrä seredip, ulumsylyk bilen gaýşarypdyr. Ýaryk bedre bolsa utanjyndan ýere giräýjek bolupdyr. Ahyry saklanyp bilmän, suw daşaýan eýesine ýüzlenipdir:

— Men bir bagty ýatan. Ukyp-başarnygymam kemter. Ýarym ýerimden syzýanlygy sebäpli, suwy saklabam bilemok, her gün öýüňize barýançak ýarty bolýan... Näme üçin zyňyp goýbereňok meni?

Ol adam döwük bedrä şeýle jogap beripdir:

— Sen meniň suw daşaýan ýolumyň gyrasyndaky gülleri gördüňmi? Ol güller diňe seniň tarapyňda, suw dökülýän tarapda gögerendir. Beýleki tarapda küpürsäp ýatan gumdan, tozandan başga zat ýokdur. Seniň kemçiligiňi bilip, gül tohumlaryny ýörite seniň tarapyňa sepenimden habaryňam ýokdur. Men indi iki ýyl bäri bu güller bilen öýümi bezäp, söýgüli aýalymy begendirýärin.

Musulman gardaşlar, dönmäň bu ýoldan,

Bu pelegiň gerdişi keçdir, ýaranlar.

Namaz okap, zyna kylmaň jahanda,

Ahyry bidat bolar, ýaranlar.

Wagt geler, dogan dogandan geçer,

Demirler asmanda ganatlap uçar.

Heleýler oturyp, al-şerap içer,

Her öýde bir tamdyr bolar, ýaranlar.

Galyp barýar bir-biregi goldamak,

Galyp barýar bir-biregi sylamak,

Hakdan galan bir ölüni ýollamak,

Tabyt götermeklik galar, ýaranlar.

Magtymguly, garap sözle sözüňni,

Pes tutmagyl, belent tutgul özüňni.

Detçal gelip, alar Ýeriň ýüzüni,

Detçaly iki är alar, ýaranlar!

Birnäçe ýüzýyllyklaryň dowamynda döwrüň ýowuz syýasaty sebäpli bölek-bölek bolan setirleri ýene bir ýere jemlemek başartdy. 🙏

Alişir Nowaýynyň „Şirin-Perhadyny“ okamadyk, megerem, az-az bolsa gerek. Asyrlarboýy „on tört aşygyň“ biri hökmünde halkyň aňyna siňen Şirin bilen Perhadyň guburyna, Oktýabr etrabynyň „Bolşewik“ kolhozynyň tutuş günortasyny ýassanyp ýatan gyryň üstündäki, ata-baba „Döwkesen“ diýlip atlandyrylyp gelinýän gadymy gala syýahata gelýän myhmanlaryň zyýarat etmän gaýdýany ýok.

Şirin bilen Perhadyň ýatan ýeri hasaplanylýan ýerde suratdaky kümmetden başga-da, gadymýetden habar berýän gorag desgalarydyr gömülip giden ýerasty geçelgeleriň agyzlary, Şirin bilen Perhadyň özüni oklan gaýasy, her gelen bir daşy oklasa-da, henize çenli düýbi görünmeýän guýudyr zyndanlar saklanyp galypdyr. Şeýle-de, diňe bir milli medeniýetimiziň däl, eýsem tutuş türkmeniň millet hökmünde ýitip gitmek howpyny döreden döwürden habar berýän, ýüzüne „Döwlet tarapyndan goralýar“ diýlip rus dilinde ýazylan daşynyň reňki giden galaýy ýatyr. Elbetde, Döwlet tarapyndan nähili goralýandygyna bu gözgyny ymaraty synlanyňda-da göz ýetirýärsiň. Ýöne, gynansak-da, bu desgalaryň (şol ýazgydan başgasynyň) haýsy döwre degişlidigi, bu ýerlerde ýaşaýşyň haçan başlap, haçan gutarandygy, haýsy halkyň nähili şertlerde, näme bilen meşgul bolup, ýaşandygy barada gyzyklanýanlaryň soraglaryna jogap bolar ýaly, takygrak maglumatlar weli, hiç birimizde hem ýok. Hawa, bu gün bu ýerleri synlanyňda diňe bir „Döwkeseniň“ ykbaly däl, umuman, ýaşaýyşdyr durmuş, geljekdir geçmiş, döwürdir ömür hakda pikire gideniňi duýman galýarsyň...

Durmuşyň joşanyn daşyň ýaz edip,

Aýtmasa bilinmez bagşy saz edip.

Gör, haçanlar göz ujundan näz edip,

Sonalaň sülmüräp gezen ýerleri.

Gelene geljegi wada etdiň goýduň,

Heý, soňy bolmazmy bu ýowuz oýnuň.

Elýetmez wysala uzadyp boýnun,

Perhadyň daglary gazan ýerleri.

Ynsaba çalyşmaz tagtyn, şöhratyn,

Hiç çekip görmeýen yşkyň hesretin.

Göreninde çyn söýginiň gudratyn,

Şalaryň ähtini bozan ýerleri...

Bir depe galypdyr asyl nusgaňdan,

Bir kümmet, bir zyndan – şonça desgaňdan.

Ýetikmi bilýänmiz ýeke dessandan,

Nowaýynyň şygyr düzen ýerleri.

Ýaraly gursagňa goýup gursagyn,

Diňlener gelenler gamly pursatyň.

Ah, şo pursat bir galkynyp tursadyň,

Ömür ýükleriniň ýa:zan ýerleri.

Daýhanmy ýa hanmy, dönükmi, batyr,

Kimler seň goýnuňda gum bolup ýatyr?!

Akan bolsa indi haçan nem getiýr,

Tenekar çeşmeleň syzan ýerleri?!

Kimse tagzym edip, kimse emr edip,

Geçdi kimi horlap, kimi semredip?

Kimsäni güldürip, kimi eňredip,

Kimiň galyp, kimiň ozan ýerleri!

Kimleriň gorany daşyň berk edip,

Kimleriň gaçany ýurdun terk edip,

Kimleriň galaňy gana gark edip,

Üstüňde al şerap süzen ýerleri!

Dal boýun bedewler ýetip kowuşsa,

Ýowuňy-ýagyňy, toýuň sowuşsa.

Ýigitlerin şehit edip söweşde,

Toýnaklaň tozunyň tozan ýerleri!..

Asyrlaryň arasyny aralap,

Ýasama gurluşyň bagryň paralap,

Täk özünden özgesini garalap,

Üstüňe atanak çyzan ýerleri!

Kerpiçleriň bilmen nirä daşadyp,

Ýykdylar diwaryň „kendiň uşadyp“.

Halal halkym azgynlyga duş edip,

Sellesin, messisin pyzan ýerleri!

Üstüňe atylyp sansyz myjabat,

„Mysalaňdan“ ilim çekdi gyjalat.

- Goý diýdiler, diliň dişläp ejap et, -

Bolsa her dem ganyň gyzan ýerleri!

Döwrüň talabyny edinip endik,

Gör, kimleriň ýurdun öwdik, öwrendik.

Bir sen hakda soramaga çekindik,

Bolmansoň taryhyň ýazan ýerleri!

... Bu durmuşdyr – soňy däldir öwrümiň,

Aýlawly ýollarda ýeter ýugrumyň.

Öz güni üçin Düýnden ýüzün öwreniň,

Bolmaz Ertä boýnun sozan ýerleri.

Ýat bolmanka don, telpegmiz, kürtämiz,

Şükür, geldi şol arzyly ertämiz.

Dogry ýoly görkezeli ertä biz,

Bolmasyn nesliň bir azan ýerleri!

Halys bolup hysyrdyly gündizden,

Ýatmakçydyň -

eýläk-beýläk öwrüldiň.

Bolýa-da, bu gije uky hökmanmy,

Onsuzam düýş bolup geçýän ömrüňde.

Içerde pikirleň düýpsiz ummany,

Dört diwardan maňa bakýar irkilip.

Daşarda arzuwlaň atsyz asmany,

Derdinşere galdymyka öňkülik.

Humarlar dek dagap barýan ýyldyzlar,

Ne beýle alys siz – ýetip bolanok.

Natuwan nazaryň tor kimin atyp,

Bu gün biriňizem tutup bolanok.

Bulutlaryň aňyrsynda duwlanýar,

Şo gije meň bilen suwa düşen Aý,

Ýaşlygymda ýakyn bolan, ýar bolan,

Şat gijeleň şalygynda duşan Aý.

Gyzlar – güllerdiňiz şahyrlar üçin,

Wasp ederdik, ysgamaga dözmezdik.

Nirelerden çykardyka ykballar,

Ne günlere getirdikä dözmezlik?!

Kölgesinde köpi güýmän baglarda,

Agaçlar aňyrsyn öwrülip durlar.

Geçip barýamy ýa, yraň atyşyp,

Gubarly gözlere salgym sudurlar.

...Asmandaky ýyldyzlary sabadyp,

Şükür, ine, atyp gelýär ala daň.

Ham-hyýallaň tümlügini dagadyp,

Ýene başlar Zemindäki aladaň.

Çagasyny üwräp otyr bir ene.

Başga bir ýer-ýurtda –

Edil şu pille

Başga bir bigünä çaga çenelýär

Garadan gaýtmaýan awyly gülle.

Biz hüwdi sesine öwrenşipdiris,

Ony diňlemäge mydama maýyl.

Bu mahal –

Kimiňdir janyn almaga

Gör nirädir uçup barýar Ezraýyl.

Uka giden çagasynyň üstüne

Hälki dagly zenan

Göwsüni gerdi.

Başga bir ýer-ýurtda aglaýar aýal

Egsiler ýaly däl hesreti-derdi.

Bir ýerde tütäp dur tutuş bir oba

Asmanyny gara tüsse örtüpdir.

Bu dünýäde –

Öldürilen ynsanlar

Ajalyna ölenlerden artykdyr.

Süýji köke bilen

Şirin kemputdan

Azmyka ýasalýan ok bilen däri?

Özem dowam edip gelýär bu ýagdaý

Megerem, adamzat döräli bäri.

Ýeri –

Dünýä inýärmikä adamlar

Şeýdip mydam bir-birini gyrmaga?

Örtenipler –

Öz-özüme tiz-tizden

Mejbur bolýan şu soragy bermäge.

Resul Gamzatow

Gök çaýyň adama berýän peýdasy, ýadawlygyňy aýryp, iýen naharyňy siňdirmekde, teşneligiňi gandyrmakda ähmiýetlidigi barada öňden bäri gürrüň edilýär. Halkymyzyň desterhanyny onsuz göz öňüne getirmek mümkin däl. Ýöne biziň bu gezekki söhbetimiz gök çaý hakynda däl-de, gara çaý, onda-da süýtli gara çaý barada.

Süýtli çaýy taýýarlamaga gara çaýyň ähli görnüşi ýaramly däldir. Oňa iri däneli, ýakymly ysy gabynyň daşyndan bildirip duranlary ýaramlydyr. Onuň taýýarlanylyşy barada aýtsam, içi suwly kitir oňat gaýnanyndan soň, çäýnegiň dörtden bir bölegi möçberinde süýt guýmaly. Elbetde, körpe köşekli düýäniň süýdi has oňat bolýar, ýok ýerinde geçiniň we sygryň süýdi-de bolýar. Süýt suwuk ýa-da sähelçe ysly bolsa, şorlaç bolsa, bu eýýäm çaýyň gerekli tagamyny bermeýär. Şonuň üçin çaý demleýän, isle, aýal bolsun, isle-de, erkek adam, tapawudy ýok, bu işde gaty ynjyk, hüşgär bolmaly. Çäýnege geregiçe çaý atanyňdan soň, ony ýuwaşja ýanýan otda deme goýmaly. Şonda çäýnegiň gapagyny çalaja açyk ýagdaýda saklamaly we çaý demini ýagşy alýança, başga işe güýmenmeli däl. Sebäbi sähel säwlik etseň, çaý öte gaýnap döküler ýa garalmak bilen bolar. Şonuň üçin çaý dänejikleri böküşip başlanynyň yz ýanyndan ol göze ýakymly gyzyl-goňur reňke gelerem welin, dessine çäýnegi alyp, üstüni galyň, ýumşajyk mata bilen iki gat edip, 2-3 minutlap dolap basyrmaly. Diňe şondan soň süýtli çaý taýýar bolýar.

Süýtli çaýy has oňat içirýän süýji, gant hem-de kakadylan erikdir. Türkmeniň ak bugdaýyndan bişirilen mele-myssyk tamdyr çöregi, mesge ýagy, şonuň ýaly-da, ene-mamalarymyzyň ussatlyk bilen taýýarlaýan peýnirdir sargany bilen süýtli çaý içen adam başga tagam küýsemez. «Aý, şu gün-ä kän hoşum ýok, ýaramok» diýýän kişi ýokarda aýdyşym ýaly taýýarlanan süýtli çaýy içip, bir derlese, soň mellegine baryp işläp başlanyny özi-de duýman galar.

Ýaşy altmyşdan geçen adam Lukman Hekimiň ýanyna gelip, gözüniň garaňkyrap, başynyň aýlanýandygyny, her hili ot-çöpleri, däri-dermanlary içse-de, peýda bermeýändigini aýdyp, ondan haraý isläpdir. Lukman Hekim gan basyşyny, ýürek urşuny diňläninden soň, oňa: «Sen şu günden başlap körpe köşekli düýäniň süýdüne demlenen gara çaý iç we 12 günden meniň ýanyma gelip git» diýipdir. Diýlişi ýaly, aýdylan günde ýaşuly alymyň ýanynda häzir bolupdyr. Ýüzüne seredeninden, ýaşulynyň halynyň gowulaşandygyny bilen Lukman Hekim: «Näme soragyň bar?» diýip sorapdyr. Ýaşuly hem hyrçyny dişläp, hem başyny ýaýkap: «Wah, meniň ömrümiň köp bölegi haýp geçen eken! Beýle gowy içginiň bardygyny bilmeýşimi diýsene!» diýip ökünipdir.

Hawa, süýtli çaý hakynda näçe söhbet etseň edip oturmaly.

Işdäňiz açyk bolsun! ☕🍰

Içinde meý saklamaýan

Gatap galan meşik gursun.

Poslap giden hanjar gursun,

Oýnalmaýan aşyk gursun.

Ýüregiňi ýylatmaýan –

Gyraw baglan goşgy gursyn.

Eger bägül görünmese –

Saçýan atyr-müşki gursun.

Ardyr namys beýnisine

Girmeýäne nälet bolsun,

Öz mähriban ene dilin

Harlaýana nälet bolsun.

Nälet bolsun haýa-şerim

Diýen zady bilmeýäne.

Nälet bolsun gapysyndan

Eziz myhman gelmeýäne.

Nälet bolsun kim aldasa,

Deň-duşlaryn, dosty ýaryn,

Dag dessuryn unudanlaň

Ýüzüne men tüýkürýärin.

Nälet, dury pikirlerden

Gorkup, gaça durýanlara.

Ant içipler aýdan sözün

Ýene ýele berýänlere.

Belent daga başyn egmän,

Başlyga baş egýän gende,

Sen Kawkazyň perzendi däl,

Gümüňi çek, durma munda!

Nälet ysnat getirýäne

Atlaryna ata-enäň.

Näletkerde ogul bolsaň,

Geçilmesin seniň günäň.

Agzynda aş gatyklaýan

Paňkelleler, size nälet.

Gojalary sylamaýan

Ýaş-eleňler, size nälet.

Ýow gününiň gorkaklary

Nädip ile-güne bakar.

Nälet bolsun gedemlere,

Nälet saňa, miginsokar!

Hiç bir halky garalamok,

Hemmesini sylaýaryn,

Nälet bolsun äsgermejek

Bolýanlara şolaň birin.

Kyn gününde gaçýan dostuň

Şat günde baş egşi gursun.

Ähli heňe sesin goşjak

Bolup ýören bagşy gursun!

Resul Gamzatow

Bu gün öz öňümde diýeýin rastym,

Stolmuň üstünde kagyz, syýam bar.

Belki, bolan däldir otuzda dostum,

Ýöne myhman alan Poeziýam bar.

Meniň öz ýaşyma uly baham ýok,

Oň bahasyn kesgitlejek zaman bar.

Ele palta alyp, köpri ýasamok,

Boluşyna görä Poeziýam bar.

Adamy ýaşlykdan bent edýän duýgy —

Söýgim boldumyka? Ony kim bilýär.

Belki, bolan däldir otuzda söýgim,

Ýöne başym sypan Poeziýam bar.

Juwan gijelermiň joş urjak wagty,

Bil bagladym galamyma, syýama.

Belki, bolan däldir otuzda bagtym,

Bagtym diýäýmesem Poeziýama.

Danalar boldular halypam, ussam.

Şolaň gullugyna hemişe taýýar.

Belki, bolan däldir otuzda gussam,

Deregne hesretim — Poeziýam bar.

Gurbannazar Ezizow