Gadym zamanlarda bir daýhanyň eşegi gurruk guýa gaçypdyr. Eşek janawer ençeme sagatlap aňňyryp, bolmajysy bolupdyr.
Ahyry onuň sesini eýesi eşidipdir. Daýhan gelip görse, gurrugyň düýbünde özüniň eşegi hynçgyryp ýatanmyş. Onsoň, ol näderini bilmän, obanyň adamlaryny kömege çagyrypdyr. Adamlar eşegi nädip çykaryp bolarka diýip, köp kelle döwüpdirler. Iň soňunda bolsa, «Biz nätsegem ony çykaryp bilmeris, biderek arrygymyzy gynanymyz galar. Şonuň üçin geliň gowusy gurrugy gömeliň» diýen netijä gelipdirler. Şeýlelikde, her kim eline pil alyp, guýa gum oklamaga başlapdyr. Eşek janawer bolsa, arkasyna gütläp degýän gumdyr kesekleriň zarbyna silkinjiräp, bir ýerde durman pyrlanyberipdir. Bir salymdan soň, eşegiň aýagynyň astyndaky gum galňapdyr, munuň bilen birlikde eşek hem kem-kemden ýokary galypdyr. Şeýdibem ol guýudan çykypdyr.
Ynha, käte kynçylyklaryň egnimizden basýan mahaly biz hem özümizi guma gömülýän ýaly duýýarys. Şeýle ýagdaýdan baş alyp çykmagyň ýeke-täk ýoly bar, olam aglap-eňremeklik däl-de, özüňi ele almak we gurrukda hem bolsaň, ýagtylyga ymtylmak, halas bolmaga çalyşmak.
15
207
5
108
Monjuk, süňk, daş ýaly kiçijik bölekleriň ýüpe düzülmegi adamzat taryhyça könedir. Ilki adamlar awlan awlarynyň böleklerini ýüpe meňzeş zatlara düzüpdirler. Soňky awlarynda olara üstünlik getirýär diýip yrym edipdirler we boýunlaryndan asypdyrlar. Soňra bular ýaly zatlar erbetliklerden we duşmanlardan gorar ýaly söweşlerde-de dakylyp başlanýar. Häzirki günde-de käbir daşlaryň şowlulyk getirýänine ynanýanlar bar.
Monjuklaryň dini maksat we dogalary sanamakda ulanylmagy ilki bilen Hindistanda, hindu ynanjynda duşýar. Soňra tesbi Hindistandan Gündogara, ondan soňra Ýewropa ýaýraýar. Tesbiň ulanylyş maksady musulmanlarda, hristianlarda (katolik), hinduizm we buddizmde-de bir bolup dogalary we dogalar arasyndaky bölümleri sanamakda ulanylypdyr.
Tesbiniň Yslam dünýäsinde haçandan bäri ulanylýandygy belli däldir. Muhammet (s.a.w) pygamberiň tesbi ulanandygy bilen baglanyşykly takyk maglumat ýok. Belki Osman Gazy, Fatyh Soltan Mehmet hem tesbi ulanan däldirler. Arhiwlerde tesbi bilen baglanyşykly maglumatlar XVI asyryň ahyrlarynda duşýar. Muňa garamazdan Muhammet (s.a.w) pygamberiň döwründe Namaz we doga wagtynda hurmaň şänigi we çagyl daşlarynyň ulanylandygyny käbir hadyslardan görmek bolýar.
Beýik Ýaradyja 99 aýry at beren Yslamy düşünje, ony ýatlaýan wagty, her at üçin bir yşarat aňlatmak bilen ýüpe düzen bu 99 bölekli zadyna "tesbi" diýip at beripdir. Dürli zatlardan ýasalýan bu tesbi bölekleri 33, 99, 500 ýa-da 1000 sany bolup biler.
500 we 1000-lik tesbiler, esasan, tekkelerde we dergahlarda (türkmençe terjime edip bilmedim şu ikisini) zikir üçin ulanypdyrlar. Tekke şeýhleri, hassalary ýa-da bir myrady bolanlary sagalmaklary we myradyna ýetmegi üçin bu tesbileň içinden geçiripdirler.
Tesbi sanamak, tesbi böleklerini bir-birden yşarat barmagy we başam barmagyň arasyndan geçirmekdir. Emma häzirki wagtda tesbini dürli görnüşde dürli maksatlar bilen ulanýanlaram bar.
Häzirki zaman ylmynyň tesbi sanamak endigine garaýşy başgaça. Alymlar beýnimiziň ýaşaýşyň kynçylyklary, meseleleri, aladalary we gorkular bilen hemişe sussupes bolýandygyny, şonuň netijesinde-de nerw öýüjiklerimiziň has ýadaýandygyny we ony rahatlatmak, öz erkine goýmak, ünsümizi başga tarapa gönükdirmek üçin tesbi sanamagyň has täsirli we peýdalydygyny aýdýarlar.
14
105
Bir gün mugallym sapaga gelip, okuwçylara şar paýlap çykypdyr-da, her kimiň öz çişiren şaryna adyny ýazmalydygyny aýdypdyr. Okuwçylar çişiren şarlaryna öz atlaryny ýazypdyrlar. Soňra mugallym okuwçylaryň atlary ýazylan şarlary synpyň bir burçuna üýşürip, okuwçylara bäş minudyň dowamynda öz atlary ýazylgy şary tapmagy buýrupdyr. Şeýlelikde şarlaryň üstünde basa-baslyk başlapdyr. Ýöne hiç kim bäş minudyň dowamynda öz şaryny tapyp bilmändir. Onsoň, mugallym okuwçylara: «Indi bolsa, eliňize ilen şary alyň-da, üstünde kimiň ady ýazylan bolsa, şoňa beriň» diýipdir. Bäş minuda ýetip ýetmän, her kimiň şary özüne gelip gowşupdyr. Şonda mugallym okuwçylara şeýle diýipdir:
– Şu şarlar bagtly durmuşy aňladýar. Her kim diňe özüniň bagtly durmuşyna ýetjek bolup ylgasa, hiç haçan oňa ýetip bilmez. Emma biz başgalary bagtly durmuşa ýetirmek üçin jan etsek, şonda özümiz hem bagtly bolarys.
Siz nähili pikirde?
13
147
Suwuň her damjasyn altyna deňän,
Biziň türkmenlerde suw hakynda kän.
Rowaýatlar, hekaýatlar döräpdir
Köp olar sanardan ýekänme-ýekän.
"Çölde Hydyr ata duşýarmyş" diýip,
Bir ýigit bir meşik suw alyp egne,
"Hydyr ata suw bereýin
Alkyşyn alaýyn onuň deregine".
Diýip ymgyr çöle çykyp gidipdir,
Ýöräp barýan wagty yssy-jöwzada,
Oň öňünden bir ýaşuly çykypdyr,
Peşeneli-göýä bir ýagşyzada.
"Inim, meşigiňde suw bar bolarly,
Bir owurt ber, halys ganym gatady".
Ýigit, damja suwy gysgandy ondan,
Ýogsa şol ýaşuly Hydyr atady.
"Men bu suwy Hydyr ata niýetläp,
Alyp barýan, ýoldan goýma, ýaşuly".
Diýip, ýaňky ýigit ýöräberipdir,
Teşne kişä çytyp gözün-gaşyny.
Gözden gaýyp bolýar aksakal kişi,
Ýaňky ýigit bakan wagty beýlesin.
Şol pursat bir owaz gelýär asmandan:
"Suwlukda suw, bermeseň
Çölde Hydyr neýlesin?"
Ýigit şonda ýalňyşyna düşünip
"Her gijäňi gadyr bil,
Her göreni Hydyr bil!"
Diýen türkmen nakylyny ýatlapdyr,
Ahmyr edip gözlerini ýaşlapdyr.
Awtor näbelli
14
96
Hawa, kagyzy mundan 2000 ýyl töweregi häzirki Hytaý döwletiniň çäginde ýaşaýan, ol wagtlar bolsa Gün imperiýasyna degişli, häzirki wagtda hem salyr türkmenleriniň ýaşaýan mekany Gansu welaýatynda oýlap tapýarlar. (Gansu – bu häzirki hytaý dilinde atlandyryjy bolup, ol welaýatyň ady hakyky türkmen dilinde Kän suw diýmekdir)». Mirasy öwreniji Juma Ataýew kagyz sözüniň gelip çykyşy hakynda-da gyzykly pikirleri öňe sürýär: «... aslynda kagyz sözi käbir türkmen alymlarynyň tekrarlaýşy ýaly, arap-pars sözi däl-de, ol gadymy türkmen sözi. Ony ýewropaly alymlar hem ykrar edýärler. Daşary ýurtly alym kagyz sözüniň türkmen sözüdigini nygtap duran wagty näme üçin biz ony inkär etmeli?! Dogry, häzirki zaman pars dilinde hem türkmen dilindäki «kagyz» sözüne kagyz diýýärler. Sebäbi ol söz türkmen dilinden goňşy pars diline hem geçen bolmaly. Çünki pars dilinde kagyz soňra kabul edilen söz bolup, aslynda pars dilinde yazgy ýazylýan serişdä «bärg» diýipdirler. (Häzirki wagtda-da «bärg» sözüniň hat ýazylýan serişde, list, sahypa, galyberse-de ýaprak diýen manysy bar). Arap dilinde kagyza «warak» diýýärler. Ýöne ol kagyzy däl-de rus dilindäki «list», «ýaprak» diýmegi aňladýar. Arap dilinde kagyza «kertas» hem diýýändiklerini aýtmak gerek. Ýöne ol söz arap sözi däl-de, «chetes» diýen gadymy ýunan (grek) sözünden. Grekler papirus ýapragyndan ýa-da goýun-geçi gönünden ýasalan sahypalara «chetes» diýipdirler. Sebäbi gadymy zamanlar, tä kagyz oýlanyp tapylýança, ýazuw medeniýeti bolan halklar ýazgylary papirus ýapraklarynyň ýüzüne ýa-da gön ýüzüne ýazypdyrlar.
Geliň, indi bolsa, kagyzyň hytaýça nähili atlandyrylandygyna üns bereliň. Hytaý dilinde kagyza «Guz-hi» diýip at beripdirler. Sowatly watandaşlarymyz gadymy wagtlar Oguz han türkmeniň nesillerine beýleki serhetdeş halklaryň «Oguz+lar» «Guz+lar» diýendiklerini bilýändirler. Eger hytaý dilindäki kagyz sözüni düzýän sözüň birinji bogny bolan «Guz» söz düzümini «Oguz» sözüniň manydaşy «Guz» diýip okasak, «hi» goşulmasy gadymy parfiýa dilinde häzirki türkmen dilindäki taýpa, kowum sözüni aňladýan «haý(ý)» sözüniň ýoýulan görnüşi bolmaly. Diýmek, hytaý dilindäki «Guz+hi» sözüni «Guz kowmunyň döreden önümi» diýip düşündirip bolar. Galyberse-de türkmen dilçi alymlary «Guz+hi» sözi barada geljekde içgin pikir ýörederler diýip oýlanýarys». Elbetde, mirasy öwreniji Juma Ataýewiň bu çaklamalary ylymda alymlar tarapyndan subut edilenok. Ýöne şeýle çaklamalardan ýüz Öwürmek hem bolmaz. Çünki kagyz öndürmek usulynyň Gündogar (Hytaý) Türküstanynda (uýgurlaryň häzirki döwürde-de ýaşaýan sebitinde) özüniň pajarlap ösüşini başdan geçirendigi hakynda köp alymlar belläp geçýärler. Galyberse-de, kagyz önümçiliginiň hut şu sebitden günbatara bakan Beýik Ýüpek ýolunyň üsti bilen ýeňişli ýörişine başlandygy mälimdir. J. Ataýewiň belleýşi ýaly, kagyz önümini türki halklaryň oýlap tapandygyny tassyklaýan daşary ýurtly alymlar hem az däl. Golýazma öwreniji türk alymy Nyýazy Ünwer «Ýazuw eserlerinde ulanylan kagyzlar we olaryň aýratynlyklary» atly işinde şeýle ýazýar: «Türki halklary kagyzy hytaýlylardan öwrenip ýasapdyrlar. Kagyz önümini türki halklaryň oýlap tapandygyny aýdýanlar hem bardyr. Bu garaýşyň tarapdarlary «kagyz» sözüniň aslynyň türki dilinden gelýändigini öňe sürýärler».
Ilki kagyz önümçiliginde ýüpek ulanylypdyr. Kagyz taýýarlamagyň umumy ýörelgeleri gadymy Çyn-Maçyn ýazgylarynda doly beýan edilipdir. Çyn-Maçynlylar kagyz taýýarlamakda kem-kem bambugyň ýaş baldaklaryndan, tut agajynyň gabygyndan, söwütden we kenepden peýdalanyp başlapdyrlar. Olar kagyz taýýarlamak üçin niyetlän gabyklaryny, baldaklaryny soky daşa salyp, maýdalap kül edipdirler. Düýbi ownujak gözenekli çarçuwa bolsa, kagyzy belli bir görnüşe getirmäge hyzmat edipdir. Çarçuwa biraz mäjumdan guýlup, süýümiň ýaýrap, belli bir gatlagyň emele gelmegi üçin ony eläpdirler. Suwy sarkyp, ownuk gözenekde çyg kagyz gatlagy galypdyr. Ony usullyk bilen alyp, tekiz tagtanyň ýüzüne ýazypdyrlar we Güne guradypdyrlar. Soňra kagyz gatlaklaryny agaçdan edilen ýörite basgyçlar bilen gysypdyrlar.
11
93
Kitabyň bezelmegi onuň sarpasyny beýgeldipdir, syrly güýjüni artdyrypdyr. Edil dini taglymlary wagyz etmek ýaly buddaçylyk kitaplaryny göçürmeklik we bezemeklik hem kalbyňy saplaýan, ahlaklylyk we hudaýhalan iş hasaplanylypdyr. Soňlugy bilen bu düşünjeler musulman risalalaryny göçürmek we bezemek bilen meşgullanýanlar üçin hem häsiýetli bolupdyr. Diňe çeper edebi kitaplaryň köpelmegi kitaplaryň bezelişinde kem-kem täze özgerişleri getiripdir. Edebi häsiýetli kitaplarda keramaty aňladýan nyşanlar bilen bezemeklik aradan aýrylypdyr.
Görüp geçişimiz ýaly, musulman Gündogarynda kagyz ýüze çykmanka hat-ýazuw üçin pergament (gön, deri), agaç gabyklary, papirus, kendir, süňk, taňňyt (keramika) ulanylypdyr. Ýöne bularyň hersiniň özüne ýetik kemçilikleri bardy. Papirus – ýeňil we port, taňňyt – döwlegen, kendir – tiz çüýregen bolupdyr. Kagyz ýüze çykandan soň golýazma – kitap sungatynda täze eýýam başlanypdyr.
Belli bolşy ýaly, kagyz günbatar Çyn-Maçynda oýlanyp tapylypdyr. Çeşmelerde habar berlişine görä, Tsai Lun (50-121) diýen adam 105-nji ýylda Çyn-Maçynyň uly sebitleriniň birinde kenepden, agaç gabygyndan, balyk tutulýan toruň galyndysyndan, esgiden täze ajaýyp ýazuw serişdesini – kagyzy öndürip başlandygy hakynda öz ýurdunyň soltanyna (imperatoryna) resmi ýagdaýda habar beripdir. Bu ajaýyp açyşy üçin imperator Tsai Luny kagyz öndürmek boýunça wezir wezipesine belläpdir hem-de onuň hilini gowulandyrmaklygy tabşyrypdyr. Hytaýlylar bu ajaýyp açyşy bäş asyryň dowamynda gizlinlikde saklap gelipdirler we ondan köp girdeji gazanypdyrlar. Käbir çeşmelerde çyn-maçynlylaryň kagyzy miladydan 71 ýyl öň oýlap tapandygy hakynda-da maglumatlar berilýär.
Kagyzy türkmenleriň ata-babalarynyň oýlap tapandygyny çaklaýanlar hem bar. Şeýle çaklamany öňe sürýänleriň biri bolan mirasy öwreniji Juma Ataýew «Ak kagyz kyssasy» atly makalasynda şeýle ýazýar: «Mete han ölenden soň, nijeme ýyl geçýär hem-de imperiýanyň içinden dörän agzalalyk hem-de hytaýlylar tarapyndan amala aşyrylýan ýykgynçylkly hereketler netijesinde, 1955 ýyl ozal ýa-da biziň eýýamymyzyň 48-nji ýylynda nijeme ýüz ýyllap sarsman duran Oguz türkmenleriniň Gün (Hun) imperiýasy demirgazyk we günorta bölege bölünýä. Netijede, Gün (Hun) döwletiniň günorta ganaty Çyn-Maçyna, Hytaý imperatorlygyna raýatlyga girýär hem-de demirgazyk ganatdaky Gün döwleti bilen Hytaýyň arasynda böwet bolup hyzmat edýär. Hytaýlylar soňabaka günorta Gün döwletini bäş bölege bölüp, ol ýerde hemme ýolbaşçylary , emeldarlary hytaýlylardan belleýärler. Şeýlelikde, günorta Gün döwleti mundan 1787 ýyl ozal milady hasabynda 216-njy ýylda doly synyp, Hytaý döwletine goşulýar. Ol ýerde ýaşaýan ýüzmüňlerçe türkmen maşgalalary şeýlelik bilen hytaýly bolup galyberýärler. Hut şol türkmenler hem, tokaýsyz mekanlarda kagyz diýen zady oýlap tapypdyrlar.
10
74
Belli bolşy ýaly gadymy kitaplar göne (pergament) ýazylypdyr. Öküzleriň, göleleriň, goýun-geçileriň derisinden taýýarlanylan gönler galyň we tagaşyksyz bolanlygy üçin beýle bir gymmat bolmandyr. Emma guzularyň, owlaklaryň, şeýle hem keýikleriň derisinden taýýarlanylan gönler ýuka we ýazgy üçin oňaýly bolupdyr. Şonuň üçinem beýle gönleriň gymmaty has artyk bolupdyr. Ýöne arzan diýilýän gönler hem her bir adama ýeňil tapdyrmandyr. Sebäbi göwrümi kiçi bolmadyk ýekeje kitap üçin hem giden bir süriniň derisi gerek bolupdyr. Meselem, Ba:ktriýa şalarynyň hazynasynda saklanýan Awesta kitabyny ýazmak üçin 12 000 öküziň derisi gerek bolupdyr. Bu kitap altyn çaýylan reňkler bilen örän owadan hatda ýazylypdyr.
Bu döwürlerde hatlaryň agaç gabyklaryna, ýapraklaryna, palçyga, mumyýa, papirusa, ýasyja tagta böleklerine, daş sütünlerine, gaýalaryň ýüzlerine ýazylan ýerleri hem bolupdyr. Kitap döretmeklik bilen ir döwürlerde Hytaýda, Müsürde, Hindistanda, gadymy Ýunanystanda, Rimde, Orta Aziýa ülkelerinde meşgullanylypdyr. Müsürde we Şamda ýazgy etmek üçin, esasan, papirus bilen pergament ulanylypdyr. Şamlylar Merkezi Aziýada ýaşaýan oguzlar bilen ýakyn söwda gatnaşygynda bolup, olardan deriniň bejerilişini öwrenipdirler. Olar goýnuň hem göläniň derilerinden gönüň ýukajyk we galyň görnüşlerini öndürip başlapdyrlar. Birnäçe wagt geçensoň adamlar pergament böleklerini iki epläp, depder görnüşinde ulanyp başlapdyrlar. Adamlara şol hatlary okamaklyk aňsat düşüpdir. Olary bukja, horjuna salyp uzak ýola äkidip bilipdirler.
Şeýlelikde, miladynyň II asyrynda sahaplanan kitaplar döräp başlapdyr. Ol kitaplar depder böleklerinden düzülip, bir bitewi görnüşe getirilipdir. Depderler bolsa dört sany eplenen pergament böleklerinden durupdyr. Şol depderler biri-biriniň üstüne goýlup, top görnüşinde ýygnalyp, sapak bilen çatylyp sahaba salnypdyr. Golýazma kitaplarynyň ilkibaşdan sahaplanmagynyň esasy maksady ýazylan tekstleri aýawly saklamaklykdan, waraklary Günüň ýagtysyndan, howanyň çyglylygyndan, zyýanly mör-möjeklerden, ýyrtylmakdan, pytramakdan, şeýle hem daşky gurşawyň ýetirjek ýaramaz täsirlerinden goramakdan ybarat bolupdyr. Sahaplanan kitaplary okamaklyk amatly bolupdyr. Okyjy islendik sahypany açyp, okap bolansoň, onuň arasyna sülgüniň ýa-da başga bir guşuň ýelegini goýup ýapypdyr.
Gönleriň reňki hem nähili deriden taýýarlanylýanlygyna laýyklykda ak, al, sarymtyl ýa-da çal görnüşde bolupdyr. Ine, şeýle köp zähmetli, uly çykdajyly kitaplary diňe hökümdarlar, soltanlar, emirler ýa-da aşa gurply adamlar edinip bilipdirler. Şeýle abraýly adamlar üçin ýazylan kitaplaryň bezegi hakyndaky alada-da, jogapkärçilik-de uly bolupdyr. Kitap ýazdyrmaga her kimiň mümkinçiligi bolmandyr. Kitabyň gymmatynyň artykdygyny onuň altyn kümüş goýulýan hazynalarda saklanýanýandygyndan hem göz öňüne getirse bolar.
Orta Aziýada I-III asyrlarda kitabyň bezelmeginde Hindistanyň hem uly täsiri bardyr. Beýik Kuşan soltanlygynyň düzümine Orta Aziýanyň günorta böleginde ýerleşen Ba:ktriýa döwleti hem giripdir. Ba:ktriýa döwletiniň ilaty öz döwrüniň ösen medeniýetine eýe bolmak bilen hat-ýazuwy hem giňden ulanypdyrlar. Bu döwletde hat-da aýallaryň arasynda-da sowatlylary bolupdyr. Hat-ýazuw üçin agaç tagtajyklar, palçykdan edilen materiallar ulanylypdyr. Hytaýdan uly pullar tölenip getirilýän kagyzlar bu ýerlerde örän seýrek duşupdyr. Buddaçylygyň kabul edilmegi bilen mundan ençeme ýüzýyllyklar öň Hindistanda kemala gelen baý dini edebiýatlar soltanlykda ýaýrap başlapdyr. Şol dini kitaplar soltanlara-patyşalara mynasyp derejede altyn çaýylan reňkler bilen bezelipdir. Şonuň üçinem şol döwürlerde-de «altyn reňkli, Gün öwüşginli, şa kitap», «altyn öwüsýän», «gymmatbaha-kitap», «kitap hazynasy» ýaly aňlatmalar bolupdyr.
Kitaby şeýle bir mertebälipdirler welin, ony doga hökmünde görüpdirler. Kitap okaýan adamlary göze görünmeýän haýyrly ýagşy perişdeleri, erenleri çagyryp bilýän, ýamanlyk getirýän jynlary, şeýtanlary kowup bilýän gudrata, keramata eýe adamlar hasaplapdyrlar. Kitaplaram şeýleräk ýagdaýlara laýyk bezelipdir. Buddaçylyk kitaplarynyň başynda budda panteonynyň hudaýlarynyň keşbi çekilipdr. Aýry-aýry sahypalar dürli owadan reňkleriň toplumy bilen bezelipdir. Şol owadan öwüşginli reňkleriň arasyndan gandharwlaryň, asman sazandalarynyň keşplerini synlamak mümkin bolupdyr. Şeýle sahypalarda şahajyklardan düzülen halkalar arkalaryň keşbine meňzäpdir. Tekstiň soňky sahypasy päkligiň, bolelinligiň nyşany bolan lotos gülüniň keşbi, buddaçylyk taglymlarynyň nyşany bolan çarh bilen bezelipdir.
8
93
Bir rowaýat diňledim,
Atam aýtdy arada,
Musa pygamber bilen,
Burkut baba barada.
Jebrudyň äleminde,
Söz gudratyn gözleseň,
Musa Kelamulladyr,
Bir hak bilen sözleşen.
Ýagyş-ýagmyryň piri
Burkut baba bolupdyr.
Emrinden baran ýagyp,
Ýerler taba gelipdir.
Akabanyň ugrunda,
Burkut öýün guranmyş,
Bu ýagdaýy geň görüp,
Musa sowal berenmiş.
"Il ýygnanýar ýanyňa,
Nirä göçüp gelipsiň?
Howply ýerde öý tutup,
Ters görelde bolupsyň"
Diýip, Musa pygamber,
Burkudy ýazgaranmyş.
Ol bolsa:" Akyl berme,
Geç" diýip azgaranmyş.
- Menden rugsat bolmasa,
Zemin emmez asmandan,
Bulutlary sürmesem,
Damja dammaz asmandan -
Diýip, men-menlik bilen,
Burkut baba gürlänmiş
Pygamberiň sözüne,
Asla bitwa bermänmiş.
Taňry bilen sözleşip,
Tur dagynyň başynda,
Musa Burkut barada,
Aýdan gepiň başynda.
"Ýurt tutdy Burkut piriň,
Suw akarly dereden"-
Diýende Musa kelam,
Ýylgyranmyş ýaradan.
Biribaryň ýanyndan
Dolananda pygamber,
Burkut piriň öýüne
Sil gelen lemmer-lemmer.
Akypdyr öw-öwzary,
Ýorgan-düşegi, dony.
Burkut baba çekenmiş,
Men-menlikden zyýany.
Musa soran şol pursat:
"Ohow, ýagyşyň piri,
Gök asmanda bulut ýok,
Nireden geldi sili?"
Burkut şeýle diýenmiş:
"Goragörsün beladan,
Gökden bulut ýagmady,
Buýruk ýagdy Alladan".
Awtor näbelli
16
311
Pikirlendi Kendyn. Jyn dogry aýdýardy.
— Sen mamla!
— Bulary mamla bolmak üçin aýtmandym. Özem mamla bolmagy hiç halamok. "Sen mamla!" Mamla bolanym bilen näme bolýa?! Meniň mamla bolmam saňa näme kömek etdi? Ýalňyşy düzedip bilmejek bolsam meň mamla bolmagymyň kime näme peýdasy bar?
— Sen mamla!
Gülüşdiler. Soňra Jyn galan ýerinden dowam etdi:
— Men saňa sagadyň şekilini üýtget, üstüne zer goý ýa-da güller bilen beze diýemok. Ýene şol durşuna galsyn emma adamlary Güneş bilen oýandyrmak üçin biraz jomart bol, bir zatlar oýlap tap!
Kendyn soňky söze düşünmändi:
— Jormartmy, o nähili?
— Hawa, jomart. Näme üçin puldan 6 nol atmaga güýjüň barda sagady 4 sagat öňe almaga güýjüň ýok?
— ...
— Ýalta sen, kabul et. Ynamyň ýok. Pikir et, ertir irdenden soň sagady 4 sagat öňe süýşüreniňi pikir et!
Pikirlendi Kendyn. Erbet pikirem däldi bu. Jyn sorady:
— Seň pikiriňçe adamlar muňa öwrenişmekde kynçylyk çekerdilermi?
— Ýok. Hiç zat üýtgemezdi, sebäbi gün ýene 24 sagat bolardy... – diýdi Kendyn we heýjanlandy.
— Bolýar onda seni saklaýan näme? Pikir et, şolar ýaly bolanyny düşün. Adamlary irden oýarmak belki ullakan işler talap eder. Hemme adamlary Güneş bilen oýandyrmak üçin müňlerçe hat-da millionlarça sagat tejribe geçmeli bolarsyň. Emma sagadyň sazlamalary bilen oýnap, hiç çykdajy etmän hemme adamlary bu ýalňyşlykdan halas edip bilersiň. Şeýlelik bilen ne olar ne-de sen hiç zat etmän bütin ýaltalygyňyz bilen ýene 9-da oýanmagyňyza garamazdan Güneş ýaňy dogup barýan ýaly bolar.
Kendyna dogry ýaly göründi bu pikir. Ýaňy iň soňky oýanan janlyň adamdygyny öwrenensoň hasam gözi ýetdi... Şol heýjan bilen:
— Hakykatdanam örän gowy pikir. Hiç zada gerek ýok, diňe sagady öňe almaly, dünýäň durmuşy üýtgär. Beý bäää..! Sen örän ajaýyp Jyn! – diýdi Kendyn.
— Senem edil men ýaly ajaýyp, ýöne bir tapawut bilen. Sen pikirlenmegi inkär edýän ajaýyp bir akmak... Birazajyk pikirlenseň okuwlary, iş ýerlerini, fabriklary, banklary bir wagtda açyp, soňam "Ýol näme üçin beýle dykylşyk?" diýip igenmezdiň... – diýdi Jyn. Kendyn Jynyň bu hereketlerine öwrenişip başlapdy. Şol sebäplem ters bir zat diýmedi, diňe güldi.
SOŇY
Başy öňki 2 postda. Leksik we grammatik ýalňyşlyklar üçin bagyşlaň. Post barada pikirleriňizi ýazyp geçmegi unutmaň!
Çeşme: Erdal Demirkıran "Diňe akmaklar 8 sagat uklar" kitabyndan bölek.
Türk dilinden terjime eden: ☆GÜNEŞIM☆
17
226
