awesome
03.09.2022 17:37
ALYSLARDA GALAN ÝAR
Ýalňyz bolsaň ýetişerin ýanyňa,
Seni ýeke goýman – diýen sözüň bar.
Ýatlamalaň dumanyndan çykda gel,
Alyslardan alyslarda galan ýar.
Söýgiň bilen derýa bolup joş-da gel,
Öňkiň ýaly gyz juwanlyk ýaşda gel,
Gaýalardan gaýalara aşda gel,
Goja daglaň aňyrsynda galan ýar.
Tapyşýan ýerinde ýer bilen gögüň,
Her gün saňa garaşaryn intizar.
Gün doganda, gün içinden çyk-da gel,
Uzak ýollaň aňyrsynda galan ýar
Men henizem öňkim ýaly bisabyr,
Ýürek şindem öňküsi dek bikarar.
Uzak ýyllaň örtügini serp-de gel,
Uzak ýyllaň aňyrsynda galan ýar
Halyl Kulyýew
17
105
awesome
01.09.2022 08:56
■ Onunjy mynajat: GÜÝZ ÜÇIN ALKYŞ
Eýa, Ýaradan!
Saňa ýakymlygyň möwsümi gelip ýetdi.
Günden saçylýan günler yzda galdy.
Ýürege ara daşlyk, çolalykdaky ýalňyzlyk duýgusy aralaşýar.
Ýukalyp hem selçeňläp ugranym saçlar,
Ýukalyp hem gowzap barýanym ýürek,
Agşam çigregi degip, güýzänim göwün,
Düme terne kimin süýjänim göwün
Güýzüň geldigi pyşyrdaşýarlar.
Dünýäň badyhowalykdan daşlaşýan günleri
Pelek bigäneligi jedelsiz görnüp,
Sähralaryň çolaryp, daglaryň sustlaşýan günleri
Saňa hasam ýakyn durasym gelýär.
* * *
Güýzde üýtgeşik çuňluk duýulýar. Güýz duýgusynda duýulýar. Kalbyň güýz diýen wagt bilen galtaşanda döreýän bu duýgudan güýzde gijeleriň uzaýşy ýaly, birhili başga bir giňişligiň içine uzalma bolup geçýär. Sen wagtyň güýzden başga mahal açylmaly uzaklygyna hem çuňlugyna girýärsiň. Giden bir pasyllap şeýle uzaklykda we çuňlukda ýaşalmagyna-da güýz diýilýär. Bu wagt mekanynda duýgularyň gözýetimi asmanyň düýbüne çenli uzaýar, duýgularyň çuňlugy bolsa kalbyňy güýzden daşgary ýalpaklykdan halas edýär.
Otly tomsuň aram berip, gije hem gündiz howasynyň barha deňleşmegi wagtyň depginine imisalalyk hem-de asudalyk berýär. Ne gündiz gyzgynyň, ne-de gije sowugyň ýitiligi bar. Asman şeýle bir ýeňil, indi ol egniňden basyp, gara der edip baranok. Zemin şeýle bir ýeňil, ol indi aýagyň astynda ýelek ýaly gaýyp barýar. Ol seni wagtyň başga meýdanyna alyp barýar.
Suwuň buga öwrülip giňeýşi ýaly, wagtyň göwrümi giňäpdir. Zatlar biri-birinden tas gözýetimiň uzaklygyna çenli daşlaşypdyr. Iň golaýyňdaky zada – baga, ýola, deňze, alaňa – bokurdagyňa sygdygyndan gygyrmasaň, sesiň ýetjek, dünýä bilen üýn alyşjak gümanyň ýok. Gaýta, sesiň olara ýetmän, heňňamyň boş galan ýerlerine düşüp, wagtyň boş gursagynda üznüksiz ýaň emele gelýär.
Güýzde gaýgy, hasrat ýok, güýzde pikir hem many bar. Güýz adamy hasyl hem netije hakynda agras we içimtap oýlanmaga iterýär. Güýz özünden misil almaga çagyrýar. Duýgular böwşeňleşip, dartgynlylygy gowşap, adam geçeniň hasyly, geljegiň akylly-başly biçüwi dogrusynda güýz howasy kimin aram, güýz jemaly kimin agras pikirlere gark bolýar.
Güýzüň pikirleri süýjüsi ýeten, dada gelen pikirler. Güýzde adam wagt hakynda köp oýlanýar. Bu oýlanmalar öz gezeginde ynsan süňňüniň bu pasylda ýaşaýyş meýdanyna wagtyň täze, özge, üýtgeşik bir hiliniň gelýändigini ýiti duýmaklygyndan gözbaş alýar. Bu wagta gutaraňkyrlamak, uzak döwre – bir ýyla çeken heňňamyň tamamlanmak, aýlawyň soňky pellesine golaýlaşmak häsiýeti mahsus. Adam özüni pellehana golaý duýýar. Bu ýiti duýgy endamyňa ýaýraw edeninde, ýüregiň ezilip, kalbyňda tukatlyk peýda bolýar. Munuň täsiri bilen adamyň pikirleri-de güýzeýär. Güýzüň tukatlyk şemaly kakan pikirleriň tagamy başga. Onda güýzän üzümiň gyzgylt öwüşgini bilen güýzän gawunyň terlik hem şirelilik gatyşan mazasy bar.
Şonuň üçinem gussa güýz hadysasynyň ikinji hataryndaky, daşky gatlagyndaky, goşmaça aýlawyndaky hakykatdyr. Güýzde birinjilik, içki, esasylyk gussa däl-de, ynjalmak duýgusyna degişlidir. Güýz ýaşaýşynda gussa sebäp hem däl, netije hem, ol bularyň aralygyndaky, bu ikisini baglanyşdyrýan kalp ahwalatydyr. Güýzüň sebäbi jöwzaly tomsuň hereketliligi, netijesi bolsa hasyldyr.
Güýz ýaldyrakdan başlanýar.
Güýz ýaldyrakdan başlaýar.
Çaga dyrnagynyň ululygyndaky kümüş däl, ak altyn bolup daňdan dogan ýaldyrak gündizem az görüp, gijelerine-de eýemsirän epgek bilen gyzgynyň öňüne nokat goýar. Şeýdibem ýuwaş-ýuwaşdan salkynyň hem gijäniň aýagy ýetýän ýeri artyp ugrar. Tomsuň gyzgynyndan baslygan dünýäniň endamyndan howur çykyşyp, süňňi sowap başlar. Endamynyň gyzgyny gaýdyşan sähranyň göwrümi hem göwni giňän ýaly bolýar. Gyzgynlyk döwrüni başdan geçiren gawun-garpyzyň tagamynyň üsti salkymlyk bilen ýetiriler. Üzüm, injir, nar, alça ýaly agaçlar hasylynyň berekedini artdyryp başlar. Asla, ýaşaýyş hasyla durar.
Ýaşaýşyň hasyla duranyny gören paýhas wagtyň täze bir öwrüm edenligine düşünip, wagtyň tebigaty barada pikire çümer. Wagt şol bir mazmunly, üýtgemeýän hilli, hemişelik düzümli närse däl. Wagt – dünýäniň ýaşaýyş täri. Dünýä ýaşaýşy bolsa gaýtalanyp, aýlanyp duran dogulmak-ölmek, bar bolmak-ýogalmak gezekleşiginden ybarat. Wagt hili boýunça biri-birinden tapawutlanýan aýry-aýry döwürlerden ybarat. Bir döwür dogulýar, ösýär-örňeýär, netije görkezýär, soňam gaýyba gidýär, ornuna bolsa şu hiliräk aýlawy özüçe gaýtalaýan başga bir döwür gelýär. Wagtyň ýaşaýşy edil miweli daragtyňky pisint. Daragtyň ömründe üýtgewsiz ýeke-täk döwür, wagt ýok. Daragt wagtyň dürli ýaşlary, döwürleri bolan birnäçe pasly başdan geçirýär.
Eý, köňül!
Güýzden sapak al!
Güýz ýaly agras hem güýz ýaly hasylly bol!
Güýz gylykly bol!
Seret, güýz ne öwünmegi, ne-de özüni güjeňlemäni bilýär.
Ne özüne ünsi çekmek üçin, ýürekde ýok sözleri diline getirip, bokurdagyna bat berýär, ne-de içki boşlugyny gizlemek üçin, daşyna haýbat berýär.
Kimdir birine görünmek, kimdir birine ýaranmak üçin ne ýalandan şadyýan bolýar, ne-de galp sypaýylyk üçin öz-özüne duşman bolýar.
Güýz öz durmuşy bilen, özüne daşyndan bakýanlaryň öwgüsine maýyl bolup, ne ýalandan aglaýar, ne-de ýalandan gülýär.
Özüne daşyndan bakýanlaryň nazarynyň – aýnanyň öňünde durup, öz-özünden kelpeň lezzet alyp durmaga onuň wagty ýok. Onuň işi-aladasy bar, indiki ýaz üçin ýygnamaly alapasy bar.
Güýz ömür tanapyny boş şowhuna gyrdyrsa, geljekki ýazyň ne görki bar, ne-de görmegi.
Güýz däneleri öz kalbyna tenekar edip siňdirmese, ýazda ne pyntyk ýarylar, ne-de ot gögär.
Güýzüň gözelligi az sözläp, köp işleýänligindedir. Eýse onuň aladasy özüni görkezmek däl-de, özüne bezeg bermek däl-de, hasyl hem netije bermek.
Ol dil bilen däl, ýa bolmasa, al bilen däl, wada-söz bilen däl, oýnaklap duran göz bilen däl, hasyly bilen özüni ykrar etmeli.
Boş, bolmajak hyýallaryň salgym derýasynda gulaçlap, öz «men-menligini» söýgülemäge onuň wagty ýok. Güýz ömrüniň bereketli hasylyna heňňam garaşyp dur.
Ýaşaýşa ýaraşykly engamyna-nygmatlaryna mätäç wagt güýze ömrüniň umydy, geljeginiň gönezligi hökmünde seredýär.
Çünki ýaşaýşyň indiki hereketi güýzüň ynsabyna hem berekedine baglydyr. Diňe indiki bereket häzirki herekete däl, ýok, indiki hereket hem şu günki berekede baglydyr.
Güýzde gözellik bilen hasyl, göwün bilen döwlet bir ele jemlenýär. Pasyllaryň içinde bir elde iki garpyz tutup bilýänligi güýzüň artykmaçlygydyr.
Güýzüň nygmatlaryna bak!
Gün şuglasynyň durulygyny ak şirä, topragyň yzgaryny gara bala öwren akly-garaly üzümler, şapagyň alyndan, daňlagyň gülgünliginden ýaňak edinen akly-gyzylly almalar, ömür süýjüligi içine sygman, jismi ýaryk-ýaryk bolan enarlar-narlar, bägüllere öz ysyndan göwnüni geçirdýän waharmanlar – zamçalar, çymçyk göwün ýaly bulgurynyň toşabyny zordan saklaýan saryly-garaly injirler – güýzüň nary-da görnüp duran engamlar ahbetin.
Beýle artykmaçlyk diňe herekete berilmeýär. Bular göwni-kiçilik hem pespällik, päklik hem guýmagursaklyk bahasydyr.
Hereket Alla nazarynyň düşmedik ýerinde gury azapdyr. Allanyň nazary – dogrulyk we zehindir.
Hereket Şeýtan aldawynyň bar ýerinde şumlukdyr. Şeýtanyň aldawy – betpällik hem göriplikdir.
Güýzde arly ýylyň sogaby jemlenýär. Onda baharyň asylzadalygy, tomsuň janypkeşligi we gyşyň çirksizligi bar.
Güýz hem ekmegiň, hem ormagyň, hem ýygmagyň möwritidir.
Güýz hem hasylyň, hem umydyň pursadydyr.
Güýz hem biçüwiň, hem çözüwiň wagtydyr.
Güýz asudalygyň hem agraslygyň dil açýan, hasylly meýdanlaryň ýaşaýyşdan many açýan döwrüdir.
* * *
Güýz pasly kalbyň täze giňişligini açýar. Adam wagtyň başga pasyllarda görünmedik sypatlaryna göz ýetirýär. Güýz – dünýäniň başgaça duýulyşy. Wagtyň çäkleri üýtgeýär. Wagt öň mümkin bolmadyk, öňki çäklerden aňyrdaky haýsydyr bir uzaklyga uzap gidýär, öň mümkin bolmadyk, öňki derejelerden aňyrdaky haýsydyr bir çuňluga tarap çuňalyp gidýär. Ýaşaýyş gözýetimindäki täze alyslyk hem-de dünýäni duýuşdaky täze çuňluk kalbyň başga ruhy-ýaşaýyş ölçeglerini aňladýar. Adam barlygyň täze açylan serhetlerinde ýaşaýşyň asylky düýp manysy, barlyk hem ýokluk barada oýlanmaga werziş bolýar.
Güýz – çäk. Güýz – sepgit. Güýz – pelle. Wagt munda haýsydyr bir nokada ýetýär. Şu nokatda-da şuňa çenli geçilen belli bir aralyk jemlenmeli, netije, paýan, bet, wepa peýda bolmaly. Uly netijäniň, jismiň, wagt bilen hasaplaşygyň öňünde, garşysyny alyp duranlygynyň duýgusy kemala gelýär. Diýmek, güýz adamyň daşyndan onuň içine, kalbyna girýär.
Indi adam güýzde ýaşaman, eýse güýz adamda ýaşap başlaýar. Wagtyň güýz atly jäheti adamyň kalby bilen duýýar, adamyň jismi bilen ýaşaýar, adamyň dili bilen ýaşaýyş barada sözleýär. Adam bilen onuň garşysynda duran dünýäniň arasynda ötülmez serhediň ýoklugy, adamyň daşynyň içine, içiniň daşyna öwrülip bilýänligi barlygyň tebigylygyny hem-de ýoýulmanlygyny görkezýär. Ol adamyň dünýäde bigänelige, saýrylyga öwrülmänligine şaýatlyk edýär.
Güýzüň gudraty-da şundadyr. Adam wagta, wagtam adama öwrülip bilýär. Güýzüň kalby ýakynlygy, mähribanlygy, güýz duýgusynyň lezzetliligi şundandyr. Adam bilen dünýäniň arasyna şum näsazlyk düşmändir. Adam dünýäden ruhy taýdan aýrybaşgalaşmandyr. Adam öz ýaşaýyş meýdanyny aýrylamandyr, adam goşuny saýlap, haýsydyr bir özgelige, näbellilige geçip gitmändir. Ýaşaýyş onuň üçin manydan doly, janly barlyk bolmagyny bes edip, boşlukdan, mazasyzlykdan ybarat zada öwrülmändir. Adam özüni ýaşaýşyň içinde, barlygyň içinde duýýar. Adamyň ýaşaýyş tüýsi üýtgemändir, dirilik öwzaýy bozulmandyr, adam güýzden azmandyr, barlykdan azaşmandyr. Ol öz dörän, kemala gelen barlyk öýünden çykyp, ruhy öwzarsyzlyga ýüz urmandyr.
Şonuň üçinem güýze bolan gatnaşyk ynsanyň barlyk bile jisim we ruhy birliginiň ölçegidir. Güýzüň üýtgeşiklikleri öz yzy bilen adamy-da üýtgedýän bolsa, bu gowulykdyr. Howanyň salkynlygy adam bedenine-de aralaşýan bolsa, gijeleriň hem kölgeleriň uzalmagy adamyň duýgularyny-da uzaldýan bolsa, güýz ýapraklarynyň tylla öwüşgini adamyň kalbynyňam reňkine reňk berýän bolsa, bu gowulykdyr.
Adam güýze biperwaý bolsa, güýz ömrüniň hadysalary hem wakalary özüne degişli däl duýýan bolsa, özüni güýzden aradaşlykda duýýan bolsa, bu – erbetlikdir. Onda ol kalbynyň dirilik, diriligi hem ýaşaýşy syzmak, ýüreginiň ýaşaýyş bilen sözleşmek, düşünişmek, soraşmak, dirilik täsinliklerini we başdangeçirmelerini alyşmak, derdinişmek, paýlaşmak ukybyny ýitiripdir. Güýzde ýürek ýukalmaýan, duýgular inçelmeýän, syzgylar sozulmaýan, pikirler goýazylaşmaýan bolsa, gowulyk däldir. Onda adam ýaşaýşyň ýürek urgusyndan azaşypdyr. Gökde toýnuk gurup barýan durnalaryň sesi gulagyňa ilmeýän bolsa, sary ýapraklaryň güýz şemalyna peýmanasynyň dolýanlygy gözüňe ilmeýän bolsa, bu – gowulyk däldir. Güýzde ýüregi ýukalmaýan adamdan mertlige hem gaýrata garaşmaň!
* * *
Oglankak, ýatlap otursam, güýze has ýakyn durupdyrys. Ýaldyragyň ýangyny geçip, tomsuň örküji hol yzda galansoňam daşardaky tapçanda ýatardym. Şonda beýlekiler ýatansoňam, asmana bakyp, ýyldyzlary synlamagy gowy görerdim. Göwnüňe bolmasa, güýz çigregi degip, ýyldyzlaram üşeýän ýalydylar. Olaryň ýagtysy adatdakysyndan has ýitidi. Gyşyň öň ýany, bulutly gijeler gelip, köp wagtlap, adamlaryň gözünden ýitmeli boljagyny bilýän ýaly, ýyldyzlar özünde bar ähli nury üýtgeşik hyjuw hem güýç bilen eçilýärdi. Olaryň bize bolan ýakynlaşmak yhlasy we islegi şeýle bir güýçlüdi welin, edil damja-damja bolup, ýere gaçaýsam diýýärdiler. Erkinde bolsa, golaý-golaý gelip, ýüzüňe seredip-seredip gidäýesleri gelýän ýalydy. Şeýle ýyldyzly güýz gijeleri men ilkinji gezek asmanyň juda uludygyna, Ýeriň bolsa biziň çakymyzdan has kiçidigine göz ýetiripdim. Ýeriň ululygy adamyň ululygyna deň. Ýer adamdan ne uly, ne-de kiçi.
Ýadyma düşýär, güýz günleriniň birinde derýa ýakasynda gawun eken goňşymyza kömekleşmek üçin, irden onuň gawunçylygyna bardym. Görsem, ýaşuly haýsydyr bir jandar tarapyndan parçalanan iki-üç sany gawuny dograşdyryp oturan eken. Men olary görüp, ýaşula duýgudaşlyk bildirmek maksady bilen:
– Bä-ä, gawun-garpyzyň ýagysy köp-ow – diýdim.
Ýaşuly «düşünmedim» diýen manyda ýüzüme seretdi.
Men:
– Aý, tilki diýdi, kirpi diýdi, şagal diýdi, iş-ä bolýandyr – diýdim.
Gürrüňdeşim ýylgyrdy.
– Ogul, gawun-garpyzyň bikär adam bilen eýesiz maldan başga ýagysy bolmaz. Seniň o diýýän janawarlaryň bolsa, ogrulyga däl-de, öz ryzkyny almaga gelýär.
Men düşünmedim. Düşünmeýänligimi bada-bat duýan ýaşuly gepine salym bermän, dowam etdi:
– Adam pahyr alanyny toprakdan alýar. Topragyň bolsa adamdan başga-da eklemelisi bardyr. Adamyň önüminde – ol ekin bolsun, ol mal bolsun – külli jandaryň hem haky bardyr. Atam pahyr çopandy. Onuň başyndan geçen zady gürrüň bereýin. Bir gezek öte sowuk hem gazap gelen gyşda, möjek çozup, sürüsini weýran edäýmezmi. Şondan soň ol obamyzda ýaşaýan, adamlaryň gaty bir halamaýan bir mollasyndan bir nekgendäniň maslahaty bilen doga alypdyr. Ol möjege garşy doga bolmaly. Eýse şondan soň, goýnuna möjek agyz ursa nädersiň. Gelip-gelip, süriň daşyndan aýlanyp, zut gidiberýär diýýär. Ýöne şondan soň atamyň maly örňemändir. Kesel degýämi ýa başga bir belamy, garaz, derekli maly bolmandyr.
Sebäbi nämedir öýdýärsiň?! Sebäbi adamzadyň malynda şol möjekleriňem biraz ryzky bar. Şol ryzk malyň berkediniň gatanjy. Doga-tumar bilen onuň öňüni baglasaň, ol jandarlaryňam çagasy – beýlekisi bar – şolaryň gargyşyna galýarsyň. Olaram eýesiz däl. Biziň Eýämiz olara-da eýelik edýär. Onsoňam möjekler sürüden gowusyny däl-de, agsak-togsagyny alýan ekenler, şeýdibem süriniň mallarynyň sagat bolmagyny gazanýan ekenler. Bu tebigatyň hikmeti.
Şu pursatda men goňşymyzyň ýüzüniň üýtgeşik nuranalygynyň, mährem agraslygynyň, ýaşaýşyndaky, bolşundaky, hereketlerindäki özüme öň geň görnen birtopar zatlaryň sebäbine düşünip galdym. Öýüne ýa çatmasyna guş-gumry, towuk-beýleki girse-de, onuň piňine däldi, görmeýän ýalydy. Ekininde ýylan görünse-de, üns bermezdi: «Ekiniň eýesidir, öz güni bilendir, degmäň» diýerdi. Bäş wagtyna sypdyrman okaýan namazy üçin ýörite ýer diýip ýörmän, meýdan bolsun, ekin bolsun – arassa ýer tapsa, okabererdi.
Onuň aýdan sözleri häzirem gulagymda ýaňlanyp dur: «Dili, akyly bolmanda näme, olaram Eýesiz däl ahyryn».
* * *
Hawa, güýzüň nepagatyna hem-de hasylyna hemmeler şärik. Güýzüň hasylynda barçanyň – ýeriňem, adamzadyňam, haýwanatyňam paýy bar.
Ýeriň güýz paýy – mähir, dynçlyk hem-de ünsdür.
Haýwanatyň güýz paýy – rysgaldyr.
Adamzadyň güýz paýy – rysgal-döwlet hem-de güýzden ybrat almakdyr. Adamzat güýzden ybrat alyp, hasylly bolmaly, hasylly ýaşamagy öwrenmelidir. Edil güýz ýaly, adamzadyň paýhasy hasylly, göwni hasylly hem-de ömri hasylly bolmalydyr.
Paýhasyň hasyly – ýaşaýşyň sazlaşygyna akyl ýetirmek hem-de ol sazlaşygy bozman, oňa laýyklykda ýaşamakdyr. Ýaşaýşa akyl ýetirmek bolsa barlyga we wagta düşünmekdir. Çünki wagt barlygy bar edýändir, onuň ömrüdir. Ýaşaýyş sazlaşygy wagtyň birsydyrgyn akymyndan, şol akymyň içindäki barlygyň deňagramlylygyndan, imisalalygyndan emele gelýär. Sazlaşygy bozmazlygyň esasy şerti-de wagta görä, wagta laýyk ýaşamakdyr. Wagtdan yza galmak, wagty yzyna serpikdirjek bolmak, wagty boýun egdirjek bolmak, wagtdan ozup geçjek bolmak sazlaşygy bozar, munuň netijesi bolsa adamzadyň jyns hökmündäki azmaklygyna we ahlak dirileriniň opurylmagyna getirer.
Wagtyň tebigy hereketi barça oňatlyklaryň şertidir. Güýz güýz ýerinde, gyş gyş ýerinde, ýaz we tomus hem öz ornunda hem wagtynda bolsa ýagşy. Tomsuň ortarasynda gyş gelse, ýazyň güýze meňzäp barsa, nähili ýakymsyz hem betgörk bolýar.
Gyş ýa-da tomus bolmalysyndan köpe çekse, nähili ynjy hem närahatlyk döredýär.
Edil şonuň ýaly, ýaşlyk hem garrylyk öz wagtynda hem öz ornunda bolmaly. Juwan garra, garry gögelä meňzese, hiç kimiň gözüne yssy görünmez. Garrylyk hem kämillik öz ornunda we wagtynda gözeldir. Ýaşkaň, garrap dogan ýaly bolma, garranyňdan soň, ýaş boljak bolma. Beýtmek, wagta garşy gitmekdir. Her ýaşyň öz paýhasy, öz ahlagy – hulky, öz – gadaganlyklary bardyr. Wagt dünýäniň hökümdarydyr, ony oňa laýyk bolup ýeňip bolar.
Ýaşaýşyň berekedi hadysalaryň wagtly-wagtyndalygyndadyr. Her paslyň, her döwrüň Allatagala tarapyn kesgitlenen ýaşaýşy paýhasalaýykdyr. Gyşyň manysy hem bezegi – gar, baharyňky – ýagmyr, tomsuňky – nur, güýzüňki bolsa ýagyş hem hasyldyr. Gijäň gözelli Aý hem ýyldyzlar, gündiziňki Gün hem bulutlardyr. Bu tertip bozulsa, gowulyga ýorup bolmaz. Tomus düşen gardan, gyş gelen yssydan ne peýda bar, ne-de hözir.
Bir mahal bir ýurduň adamlary Allany unudyp, azgyn bolupdyrlar. Azgynlar, erbetler köpelip, ýagşylar azlykda bolupdyr. Onsoň ýerden bereket göterilip, gurakçylyk düşüpdir. Asmandan nem damman, hasyl bolman, mal-gara azalypdyr. Şonda bu tozan ýurtda azlyk bolup galan adamlar, Hudaýa nalyş edip, ýagyş-ýagmyr diläpdirler. Allatagala olaryň nalyşyny eşidipdir, ýöne perişdelerine tabşyryk beripdir: «Adamlaryň dilegini bitiriň, emma ýurduna bereket bermäň!» Perişdeler ýazy geçirip, otly tomusda, güýzi geçiribem gurak gyşda ýagyş-ýagmyr ýagdyrypdyrlar. Biwagt berlensoň, bu ýagyş-ýagmyryň topraga haýry az bolupdyr.
Päl azsa. Hudaý nalyşyň eşider, ýöne kabul etmez.
Wagtyň ýaşaýyş tertibiniň bozulmagyndan Allanyň özi saklasyn! Tebigatda-da, durmuşda-da, adamda-da islendik biwagt bolýan zat bozulmakdan, bozuklykdan, azmakdan, azaşmakdan alamatdyr.
Paýhas hasyly – wagty boş, bihuda geçirmeli däldigine akyl ýetirmekdir. Kämahal bikär oturan ýa-da gerekmejek oýnamy-pişämi güýmenýän adamlaryň üstünden baryp: «Näme edýäňiz?» diýip sorasaň, «Wagty öldürýäris» diýýärler. Wagt şeýle bir zat, ony adam döredibem, öldüribem bilmeýär. Boş geçirilen wagt adamy öldürýär. Berilmeli nygmat berlenok, alynmaly hasyl alnanok.
Ýaşaýşyň tagamy we manysy wagta baglydyr.
Herki zady wagtynda, paslynda, pursadynda, müddetinde, möwsüminde hem möwritinde etmeseň, onuň mazasy-da bolmaz, garaşan netijäňe-de ýüzüň düşmez.
Akyp duran wagt bitewüdir, ýöne bu bitewüligiň içinde hil tapawutlary bardyr. Wagtyň hemmesi bir wagt däldir, çünki wagtyň özi öz-özünden döränok, ol barlygyň ýaşaýjylary bolan Asmanyň hem Zeminiň hereketinden döreýär. Bular bolsa şol bir boluşlyk däl-de, hemişe üýtgeşmelikdir.
Läleler baharda gözeldir. Ýöne başga pasyllarda-da ýörite şertlerde läle alyp bolar, emma bahar lälesi bilen onuň «Taňrysy-da bir däldir».
Ýörite şertlerde pomidor-hyýar-da alyp bolar. Emma Günüň nurundan iýmitlenen hasyl bilen olaryň «Topragy-da bir däldir».
Towşan etini tomsuň örküjinde-de iýip bolar. Emma bu etiň tagamy hiç mahal güýz çigregini gören towşanyň etiniň tagamy bilen deňleşip bilmez.
Tagamy hem manyny wagt kesgitleýär.
Bu hakykat paýhasyň wagt babatynda özleşdirmeli iň beýik hakykatydyr. Paýhas hut şuňa eýerip, barça zada, şol sanda wagtyň bir jäheti bolan ömre-de dogry baha bermelidir.
Külli wagt sekuntlardan, minutlardan, sagatlardan duranam bolsa, ähli pasyllaryň, möwsümleriň, döwürleriň hili bir däldir.
Ömür wagt hökmünde bitewüdir, emma onuň ynsanyň beden hem ruhy ölüşiniň dürli-dürli wagtlary bolan döwürleri hem pursatlary hil taýdan başga-başgadyr.
Çagalygyň wagty başgadyr – şonuň üçinem bu döwürde etmeli işleri diňe şunda edip bolar. Bu döwür geçensoň, ýetişmedik bolsaňam, çagalygyň işini edip bilmersiň.
Ýigitlik wagty başgadyr – onda çagalykda etmeli işi etseňem, hiç hili hasyly bolmaz. Ýaz çykmanka, gyşyna garpyz eken ýalydyr. Ýa-da güýzüne pagta eken ýalydyr.
Orta ýaş wagty-da başgadyr – onda ýigitligiň wezipesini bitirip bolmaz. Çünki ýigitlik wagty geçdi, çünki adamyň bedeni we ruhy ýigitlikden ötdi, bu beden hem ruhy meýdanda ýigitlik ekinini ekip, aljak hasylyň bolmaz.
Her ýaşyň öz edilmeli işleri, okalmaly kitaplary, oýlanylmaly pikirleri, ulaşmaly aladalary, syzylmaly duýgulary bar. Ekişiň öz pasly, hasylyň öz pasly, däne sepmegiň öz möwriti, orak ormagyň öz möhleti bar.
Çagalykdaky pursat bilen garrylykdaky pursadyň mukdary deňem bolsa, hili başgadyr. Çünki biz wagtyň gapdalynda däl-de, içinde ýaşaýarys. Wagt hem biziň diňe daşymyzda däl, içimizde-de ýaşaýar. Ol biziň beden hem ruhy mazmunymyzy üýtgedip-özgerdip dur. Şonuň üçin onuň öz mazmuny-da özgerip durýar.
Pursady elden bermän ýaşa!
Pursady elden bermän işle!
Pursady elden bermän ömür sür!
Çünki giden pursadyň ýerine geleni bütinleý başga bir zatdyr. Sebäbi bir pursat beýlekisi bilen çalyşýança, seniň özüň eýýäm öňkiňden başga bir barlyga öwrülýärsiň.
Ömrüňden hasyl aljak bolsaň, wagty gözden salma! Seniň öz ömrüňde esasy iş salyşýanyň wagt ahyryn! Bedeniň ýetmiş bäş göterimi suw, ömrüň bolsa ýüz göterimi wagt dälmi, näme?!
Gijeki işiňi gündiz, gündizkiňi – gije edip bolmaz. Agşam iýjegiňi ertir, ertir iýmeliňi agşam iýip bolmaz. Eýse wagt bitewi bolsa-da, onuň pursatlarynyň we bölekleriniň hili başgadyr.
Wagt tutuşlygyna şol bir zat bolsady, onda ýaşlyk hem garrylyk ertir hem agşam, ýaz hem gyş bolmazdy.
Wagta esewan bolup ýaşa!
Çünki dünýäde wagt höküm sürýändir.
Wagtdan ägä bolup ýaşa!
Çünki ol balykdanam sypjykdyr.
Wagtdan habardar bolup ýaşa!
Çünki onuň boş geçdigi – ömrüň boş geçdigidir.
Wagtdan seresap bolup ýaşa!
Çünki wagtyň hasylyny alman ýaşamak – ölüme taýýarlyksyz barmakdyr.
Wagty gözden salman ýaşa!
Sähel ünsden düşürdigiň – wagt ömrüňe agyz salmak bilendir.
Wagtdan ätiýaçly bolup ýaşa!
Bir gün görseň, ol ogurlap, gözleriň nuruny azaldandyr. Bir gün görseň, ol depäň saçyny azaldandyr. Bir gün görseň, ol derek kamatyňy ogurlandyr. Bir gün görseň...
Wagta garşydaş bolma, onuň bilen hyzmatdaş hem aýakdaş bol, emma pikirdeş hem ýürekdeş bolma! Çünki wagtda hyzmatam bar, aýak hem bar, ýöne pikir we ýürek ýokdur.
Wagtdan ozjak bolmak akmaklykdyr, wagtdan yza galmak nalajedeýinlikdir.
Wagt gutarmaz, ömür gutarar, wagt gutarmaz, zähmet gutarar.
Wagtdan gaçma, ol nirä barsaň, öňüňdedir. Wagty wagtyň emr edip bilmeýän zatlaryny döredip ýeň!
Özüňde köp wagty duýýan bolsaň, bu seniň entek adam hetdine ýetmedigiňdir. Wagtyň ugruna gidip, özüňde wagt ýetmeýänini duýýan bolsaň, bu seniň betbagt adamlygyňdyr. Wagtyň garşysynda durup, döretmek işinde wagtyň özüňe ýetmeýändigini duýsaň, bu seniň hakyky adamlygyňdyr.
Wagt seniň eliňde-de däldir, öňüňde ýa yzyňda, sagyňda ýa soluňda-da däldir. Ol seniň içiňdedir, bikär hem bihuda bolsaň, ol seni içiňden ýykyp ýaşaýandyr.
Ýaşaýşyň hemişe gyşdan, ýazdan, tomusdan hem-de güýzden ybarat bolsun. Gyş – her bir täze döretmek, gurmak işiniň binýady, ýaz – onuň başlangyjy, tomus onuň dowamy, güýz bolsa onuň hasyly, netijesi bolsun.
Wagt hemişe az ýaly, ýöne şonda-da ol gutaranok. Ömür hemişe köp ýaly, ýöne ol derrew gutarýar.
Paýhasyň hasyly hem-de eliň hünäri wagtyň üstünden gazanylan ýeňiş ýadygärligidir.
Wagt dirikäň, seniň bilen ýaşaýyş bolup baryş-geliş eder, bir günem üstüňe ajal bolup geler.
Dirikäň, baryşmaga-gelişmäge, alyşmaga-çalyşmaga wagta beren zadyň ýagşy, ölen günüň, galmagalyň üstünde wagtdan alyp bilen zatlaryň ýagşy.
Wagt jismiňe dogan, ruhuňa bolsa nämähremdir.
Paýhasyň güýz ýaly hasylly bolsun!
Göwnüň güýz ýaly hasylly bolsun!
Ömrüň güýz ýaly hasylly bolsun!
Ömrüň hasyllylygy ölümiň awusyny öçürýär, ony biçärä öwürýär.
* * *
Güýzüň ýürekde döredýän duýgulary güýz nygmatlarynyň hataryndadyr. Güýzän göwün güýz daragtynyň miweden, güýz gijesiniň ýyldyzdan, güýz ekininiň hasyldan doluşy ýaly, duýgulardan doly bolýar. Duýgular süýjüliginden ýarylaýsam diýýär. Duýgular diriliginden ýaňa, göwünden düşüp, ýaşaýşyň goýnuna siňäýsem diýýär.
Bu duýgularda güýz reňkleriniň gyzgynlygy we goýazylygy bar. Olar müddeti dolan sary ýapraklar ýaly, göwünden dile gelip, dildenem bakylyga tänäýsem diýýärler.
Göwün agajynyň ýapraklary güýze çenli durmuş Güneşiniň ýiti şöhlelerinden, aýyn bolmasa, göwün gözüni kör edäýjek şöhlelerinden ömür topragyny gorap geldi. Ýaldyrak ýaldyrap, heňňamyň salkynlyga tarap öwrüm eden ilkinji günlerinde-de olar entek öňküsi ýaly ýaşyl hem terdiler. Ýöne bar zat gijeleriň kem-kemden deminiň sowaşyp ugramagyndan başlandy. Ýapraklar bu salkyn deme üşäp ugradylar. Güýzüň öňünden soňy has ýakyna gelende bolsa, ýagyşly hem şemally gijeleriň birinde olary sowuk kakdy. Şondan hem duýgular paýhas sulhunyň öňünde başga tagam, ýagny paýhas nazarynyň öňünden başga reňk alyp ugradylar. Ilki täze şapak ýaly, gözýetimden aňyrda ýaşynan Günüň gökdäki ýuka bulutlary düşýän şöhleleri ýaly gyp-gyzyl boldular. Olar läläniň tellerini ýatladýanlygy bilen ýuka gussa batyrýardy. Soňam, öňküsinden mejbury uzaldylýan ýaly, gijäniň göwni sowadygyça, tylla reňke geçdiler. Ýöne tylla hemişelik berlen reňk bolmasa, wagtlaýynlykdan ne peýda! Salkynlykdan çigrege, çigrekden sowuklyga, sowuklykdanam aýaza geçen gije demi bir gezegem olary alaga-da ap-ak edip, ýere taşlady. Ýapraklaram jany gidende, adam ýüzi ýaly, ap-ak hem-de sowuk bolýan eken. Olar edil jeset ýaly, daşyndan baksaň, biçäre hem garawsyz görünýärler. Kämahal ýaşaýşyň hem ölümiň üstünden öwüsýän çygly şemala galdyrap hem titräp gidýärler. Eger ruhy bar bolsa, megerem, türpelikde ýazyň mylaýym şemalyna ýelpeselenişlerini ýatlaýandyrlar.
Ýöne, ine, ölümiň sowuklygynamy ýa sowugyň ölüm ýalylygynamy – çydaman, asman gözýaş döküp başlady. Ýagşyň astynda galan gan-petsiz, sary ýapraklar suw bilen guma garylyp gitdiler. Belki, indiki ýaza çenli çüýräp, topraga garylyp ýetişerler. Belki, Hudaý!
Men bu biçäreden bagtly, owadan bedeni barha ýalaňaçlanyp barýan agajyň öňünde köp durupdyryn. Köp diýýänimiň sebäbi – soňabaka men agaçmy ýa agaç menmi bilip bolmaýan derejedäki ahwalata düşüpdirin. Aramyzdaky serhet, tapawut duýgusy ýitip gidipdir. Duýgularym şol ýapraklar bolup duýlupdyr, ýapraklaram duýgularym bolup görnüpdir. Daragt bilen ornuňy çalyşmak, özüňi agaç hökmünde duýmak adama ruhy sagdynlyk üçin zerur hem elýeterli zat. Adam adaty ýaşaýşynda aýaklary bilen toprakdan üzülip-üzülip gidýär. Ýerden ökjesini üzýär. Daragt bolsa ömürlik topragyň süňňüne baglanyp otyr. Şonuň üçinem ol asman bilen deminiň bitewüligini has oňat duýýar. Ol ýaşaýşyň nämedigini öz süňňünden geçirip bilýär. Ol ölümi-de aýak üstünde garşy alýar. Ajal ony diriligine ýykyp bilenok. Ony öldürip, soň ýykýar. Eýse, şu halatda ajalyň bolşy ejizlik dälmi näme?!
Meniň agaja biçäreden bagtly diýmegimiň öz sebäbi bar. Daragt üçin güýz ölüm däl. Daragt güýzde doly däl-de, biraz, ömürlik däl-de, wagtlaýyn ölýär. Adamzat şu hakykaty görüp, kemsinme duýgusyny başdan geçiripdir. Güýz «ölüp galan» agaçlar ýazda ýene direlýär. Tomus ölüp giden otlar, gülälekler baharda ýene direlýär.
Adamzadyňam şolar ýaly doly däl-de, azajyk, tutuşlygyna däl-de, ýarym-ýalta ölesi gelipdir. Çünki bu ölümi däl-de, bakylygy aňladýar.
Güýz wagtlaýyn ölümi, has dogrusy, ölümiň wagtlaýynlygyny görkezýär.
Güýz bize gaýtgynsyz, gutarnykly, doly ölümi bir zadyň – ömür hasylynyň üsti bilen ýeňip bolýanlygyny görkezýär.
Hasyl hem nygmat – ine, adamzat üçin ölümi ahyrky petige däl-de, köprä öwürýän närseler.
* * *
Eýa, Biribar!
Wagt atynyň boýnuna tanap atyp, güýz atly nygmat pellehanasyna getireniň üçin
Saňa hamd-u-senalar bolsun!
Bereketli, naz-u-nygmatly, paýhasdan hem duýgudan serpaý-sowatly güýzi ýaradanyň üçin
Saňa hamd-u-senalar bolsun!
Paýhasymda güýz sapagyna, göwnümde güýz gözelligine ýer edeniň üçin
Saňa hamd-u-senalar bolsun!
Ýazdanam güýzi görüp, öňünde soňuny görüp, bakylykdan umydygär edeniň üçin
Saňa hamd-u-senalar bolsun!
Rahymlygyň bilen hem Rahmanlygyň bilen hasyl öňünde ajaly gulagyna urlan har edeniň üçin
Saňa hamd-u-senalar bolsun!
Eýa, Ýaradan!
Gök asman gümmezi göterilip, ýokaryk gara bulutdan gara petige öwrülende,
Ýorunjalaryň ýaňagyndan bulut gözýaşlary syryganda,
Güýz geçmişden umydyn üzüp, gyş bilen höwrügende,
Suwotularyň gök başy gülgün dürlere öwrülende,
Bir adam ogluna rowa gören iki golumy galdyryp Saňa mynajat okaýan:
Uzak gijeler hakyna,
Gyzyk gündizler hakyna,
Ýyly güneýler hakyna,
Salkyn güzeýler hakyna,
Derýa-çaýlar hakyna,
Gerçek günler,
Gerçek aýlar hakyna,
Ömrümiň güýzüni sahawatly hem bereketli et!
Osman ÖDE
15
51
awesome
01.09.2022 08:48
Güýzi söýýän gyza
Taparyn men güýze meňzeş ol gyzy
Mämmetnazar BABANAZAROW.
Ýürek arzuwlarym dilimde dessan,
Onsoň gussa güzerinde eglenmen.
Zülpleri tylla nur,
Gözleri asman,
Güýze aşyk gyza aşyk oglan men.
Inçe duýgularma gözbaş-hanadyr,
Ýalňyz özi şahyr kalbyň eýesi.
Alan demim şonuň bilen sanadym,
Şonuň özi duýgularmyň seresi.
Güýz diýsem şol gyzy salýan ýadyma,
Meň üçin şol gyzdan başlanýar her güýz.
Ýapraklar zer öwsüp başlan badyna,
Dünýä meniň üçin öňküden eziz.
Oň barynda düşmen alada-derde,
Ozalynda şol gyz üçin doglan men.
Manyly, mähirli, sypaýy, syrdam,
Güýzi söýýän gyzy söýýän oglan men.
Sylapberdi MUHAMOW
20
64
awesome
27.08.2022 23:24
İSA ÝER ÝÜZÜNE INSE...
F.Dostoýewskiniñ iñ soñky ýazan "Doganlar Karamazowlar" romanynyñ iñ täsin bölümi "Beýik inkwizisiýaçy" bolsa gerek. Bu bölümde ynanç eksplutasiýasy we din ýoýulmalary juda gowy suratlandyrylypdyr, muny okan ýaş-ýeleñ okyjylar "näme üçin bu ýazgyda aýdylanlar hiç üýtgänokka" diýen pikiri etmekleri mümkin. Awtor Hezreti Isany (a.s) ýer ýüzüne inderýär, emma, isleseñiz, sizem hyýalyñyzda Hezreti Isanyñ (a.s) deregne Hezreti Muhammedi (s.a.w) goýup okap bilersiñiz, hiç şübhäm ýok: yslamyñ statusly wekilleri romandaky Kardinaly küýsetmese gerek. Hatda “sen dini bileñok, bize tabyn bol” diýmäge het edip, onuñ añyny bulaşdyrmaga synanyşjaklaram az bolmazmyka diýýän. Geleliñ hekaýamyza:
XVI asyr. Inkwizisiýanyñ möwç alan ýyllary. Hezreti Isa (a.s) Ispaniýanyñ Sewilýa diýen ýerine inýär. Adamlar ony derrew tanaýar. Görkezýän san-sajaksyz mugjyzalaryndan ötri adamlar onuñ aýagyna ýykylýar. Gojalşan, sokur kör adamyñ gözüni açýar, ýañy ölen gyz çagany direldýär. Şoñ üçin pygamberiñ daşyna toplanan adamlaryñ sany-da barha artmak bilen bolýar. Emma bolup-geçýänleri uzakdan synlap duran Kardinalyñ muña gahary gelýär. Şoñ üçinem ol nökerlerine buýruk berip, Isany tussag etdirýär. Çünki Isa dowam edip gelýän düzgüni bulaşdyrýar we endige öwrülip giden nogsanlyklaryñ köküni yraýar. Isa saklananda, onuñ töweregine üýşen mähelläniñ özüni alyp barşy şobada üýtgeýär! Olaryñ barsy şobada “bir bitewi barlyk kimin inkwizitoryñ öñünde ýer bagyrtlaýarlar.”
■ MUGJYZA, SYR WE AWTORITARIZMIÑ GÜÝJI
Isa zyndana atylýar. Mundan soñky bolup geçen dialoglarda adamyñ, belki-de, iñ erkin bolmaly ýerinde nähili mallaşdyrylýandygy we añynyñ nähili ýesir alynýandygy suratlandyrylýar. Dostoýewskiý “Adam Hudaýdan zyýada mugjyzalar gözleýär” diýýär.
Kardinal Isanyñ ýatan zyndanyna gelip, oña: “Bize täzeden habar berjek zadyñ adamlaryñ ynanç erkinligine zelel berýär!” diýip, ony geplemäge goýmaýar. Kardinal Injilden şeýtanyñ Isa Mesihe garşy gidýän ýerini gozgaýar we okamaga başlaýar:
Birinjisinde, şeýtan pygambere ýerde ýatan daşlary görkezip, olary çörege öwürmegi ündeýär. Isa muny ret edýär we ytagatyñ mugjyza arkaly däl-de, köñülden çykýandygyny aýdýar. Ynanç çörek bilen satyn alyp bolmaýar.
Ikinjisinde, Isany buthananyñ iñ belent ýerine çykarýar we oña: "şu taýdan aşak bök, Hudaýyñ ogly bolýan bolsañ, perişdeler seni gorar" diýýär, Isa “Hudaýy synajak bolma!” diýýär-de, şu ýerde-de mugjyza görkezmekden ýüz öwürýär.
Üçünjisinde bolsa, şeýtan oña: "Maña sežde et, bütin dünýäniñ patyşalygy we elpe-şelpeligi señki bolsun" diýýär. Isa näletsiñen şeýtana diñe Hudaýyñ öñünde sežde etjekdigini aýdyp, ýer ýüzüniñ patyşalygyndan ýüz öwürýär.
Dostoýewskiniñ pikiriçe bu üç pozisiýa Hudaý bilen adamyñ özara gatnaşygynda erkin eradanyñ ähmiýetini aýdyñ ýüze çykarýar. Hezreti Isa (r.a) ruhy erkinligiñ tarapyny tutupdyr. Inkwizisiýaçy muny zyýanly hasaplaýar. Erkin düşünje we onuñ orta atýan soraglary adamy betbagt edýär, aýratynam onuñ “garynja sürüleri” diýýän adamlary dolandyrylmaga degişlidir. Galyberse-de, Kardinalyñ Isa pygambere “Biz erkinligi seniñ adyñdan soñlandyrdyk” diýmegi, ýeke jümlede ähli dinleriñ prinsipini açyp görkezýär.
■ DİNLERİÑ PARADOKSY
Ine, şu ýagdaý din bilen ahlagyñ özara gatnaşygynda diniñ gulçulyk ahlagyny nähili ýagdaýda gurandygyny, şol ahlagyñ diniñ gözbaşyndan uzak awtoritarizm bilen utgaşykly nädip ösendigini aýdyñ görkezýär.
Adamlaryñ ýörän ýoly bilen Hudaýyñ talap edýänleriniñ arasyndaky tapawutlylyk - adamlaryñ ýörän ýolunyñ peýdasyna bolan üýtgeşmeleri döredipdir. Bu üýtgeşmeleriñ binagärleri dini guramaçylykly gurluşa öwren we ony awtoritar forma hökmünde ulanýanlardyr. Gynansak-da, bu ýagdaý hemme dinde birmeñzeş görnüşde gaýtalanýar.
Aýşe SUJU.
"SÖZCÜ" gazeti, 30.11.2020 ý.
Terjime eden: Guwanç MÄMILIÝEW.
15
48
awesome
26.08.2022 23:18
GYŞYK, SAZ ÇALÝAN, TANS EDÝÄN WE UÇÝAN JAÝLAR.
TANS EDÝÄN ÖY.
Dūnýä döwletleriniń her biri özūniñ täsin arhitektura gurluşlary bilen görenleri haýran galdyrýar. Şeýle binalaryń biri hem Çehiýa döwletiniń paýtagty Praga şäherinde ýerleşýän "Tans edýän öýdūr". Binanyñ gurluşygynda täsin şekillerden peýdalanylypdyr. Ol daşyndan göräýmäge tans edýäne meńzeýär. Şonuń ūçin hem ońa şu at berlipdir. Täsin binanyñ gurluşygy 1994-nji ýylda başlanyp, 1996-njy ýylda ulanylmaga berilýär. Onuñ arhitektorlary horwatiýaly Wlado Miluniç bilen kanadaly Frenk Geridir. Görenleri haýran galdyrýan ajaýyp bina iki bölekden ybarat bolup, onuñ çepdäki bölegi tansçy şekiline eýedir. Binanyń çepki bölegine çehiýaly meşhur tansçy gyz Jindjer Rojersiń, sagdakysyna tansçy oglan Fred Asteriñ ady dakylypdyr. Umumylykda bolsa ońa "Tans edýän öý" diýip at berýärler. Bu bina häzirki gūnde meşhur şereketler ūçin işewūrler merkezi hökmūnde hyzmat edýär.
Gyşyk öý.
2004-nji ýylda Polşanyñ Sopota şâherinde gurulan bu ūýtgeşik binanyñ arhitektorlary Şotinskiý we Ýalewski binany suratkeş Ýana Marsina Şanseriñ çeken suratyndan ugur alyp gurdurypdyrlar. "Resident" söwda merkezi bolan bu bina hakykatdan hem optiki ilýuziýany ýadyña salýan gyşyk binadyr.
"SAZ ÇALÝAN" BINA.
Dūnýä döwletlerinde biri-birinden täsin binalar gurulýar. Olaryñ hersi özūniñ binagärçilik aýratynlyklary bilen tapawutlanýar. Şeýle täsinlikleriń biri hem Germaniýanyñ Kunsthofpassage etrabynda ýerleşýän "saz çalýan" binasydyr. Muńa şeýle diýilmeginiń sebäbi onuń ýūzūnde dūrli görnūşli tūýdūge meńzeş turbalaryń goýulmagydyr. Ýerli ýaşaýjylar bu ýeri "guýguçly diwar" diýip hem atlandyrýarlar. Aslynda suwuń akmagy ūçin niýetlenen turbalar ýagyş damjalarynyń täsirinden dūrli sesleri çykarýarlar. Ol turbalaryñ inçeli-ýogynly bolmagy täsin saz eseriniń döremegine getirýär. Howanyñ ýagyşly gūnlerinde bu ýerde syýahatçylaryń ençemesi ýygnanýar. Germaniýanyñ ýeke-täk "saz çalýan" binasy hasaplanýan köp gatly ýaşaýyş jaýy heýkeltaraş Annet Poluñ we bezegçiler Kristofor Rossineriñ, Andre Tempeliñ yhlasly zähmetiniń netijesidir.
Uçýan jaý.
Uçýan jaýy britanýaly gözbagçy Aleks Çinnek oýlap tapdy we gurdy. Jaý polistiroldan gurlup, onuń aşaky bölegi ýerde, ýokarky bölegi bolsa howada ýüzüp ýör. Oýlap tapyjynyń aýtmagyna görä, ol öz öńünde adamlara elýeterli, ýöne binagärlik sungatynyń haýran galdyryjy eserini döretmegi maksat edinip goýupdyr. Bu jaýy döretmäge binagärler, gurluşykçy inženerler, metal konstruksiýalaryny taýýarlaýjy, agaç ussalary we beýleki işçiler gatnaşypdyrlar.
Ýöne bu jaýy belli bir derejede saklap durýan ýörüte agyr enjamyń bardygyny belläp geçmeli. Ol gaty synçy adamlar bolaýmasa köpleriń nazaryna ilmez ýaly, ýaşyl tirkegiń içinde gizlenip goýlan.
17
130
awesome
26.08.2022 23:17
HORHE LUIS BORHES
Argentinaly kyssaçy, şahyr hem publisist Horhe Luis Borhes 1899-njy ýylyň 25-nji awgustynda Buenos-Aýres şäherinde dünýä inýär. Borhes özeninde düýpli pelsepewi meseleleri gozgaýan ýa-da başdan geçirme hem-de detektiw görnüşinde ýazylan gysga sözli hyýaly kyssalary bilen tanalýar. Ol 1920-nji ýylda ispan dilli latyn amerikan şygryýetinde awangardizmi esaslandyryjylaryň biridir.
Horhe Luis ýaşlygyndan şygryýet bilen gyzyklanyp ugraýar. 1906-njy ýylda ol ilkinji «Şum serpinjek» («La visera fatal») atly hekaýasyny ýazýar. On ýaşynyň içindekä, Oskar Waýldyň meşhur «Meşhur şazada» ertekisini terjime etmegiň hötdesinden gelýär.
Borhes özüniň edebiýat älemine gelşini şeýle beýan edýär: «Kiçijikkäm kakamyň batyllyk derdine uçramagy bilen, onuň edebiýatda amal etmäge ýetişmedik işlerini maşgalam meniň üstüme ýüklän ýalydy. Bu duýgy maňa öz-özünden geldi (şulary ýaly ynamyň köki, häki bir ýüzugra aýdylaýýan islege garanda has ygtybarly bolýar). Menden ýazyjy çykar diýip tama edýärdiler. Ýazmaga alty-ýedi ýaşymdakam girişdim».
Horhe dokuz ýaşyndaka orta mekdebiň bada-bat dördünji synpyna kabul edilýär. Bu ýaşajyk oglan üçin gaty ýakymsyz synagdy. Çünki synpdaşlar-a üstünden gülýärdi, mugallymlary-da oňa öwredere täze zat tapman kösenýärdiler.
1919-njy ýylyň 31-nji dekabrynda «Gresiýa» atly ispan žurnalynda Horhe Luisiň ilkinji şygry çykýar.
Ol 1921-nji ýylda Argentina dolanyp gelýär. Onuň eýýäm irki eserlerinde ýanyp duran okumyşlygy, köp dili bilýänligi, pelsepeden oňat baş çykarýanlygy, söze ussatlygy görünýärdi. Borhes öz ýaşaýan şäherinde iki sany žurnaly döredýär.
1930-njy ýylda on ýedi ýaşly Adolfo Bio Kasares bilen tanşan hem dostlaşan Borhes onuň bilen şäriklikde birgiden eserleri döredýär. 1930-njy ýyllarda Borhesiň argentin edebiýaty, sungaty, taryhy boýunça ýazan eserlerinip sany ep-esli azalýar. Şeýle-de «Sur» neşirýaty üçin Wirjiniýa Wulfuň eserlerini terjime edýär. 1937-nji ýylda çap bolan nusgawy argentin edebiýatynyň antologiýasy-da onuň saldamly işidir. Borhesiň «Toslamalar» («Ficciones») eseri Argentinanyň Ýazyjy birleşiginiň baş baýragyna mynasyp bolýar. 1944-nji ýylda Borhes Estel Kanto atly zenana aşyk bolýar, emma olaryň ykbal ýollary aýry düşýär. Onuň «Alef» eseri şol yşkyň eçilen ylhamyndan dörändir. 1950-nji ýylda ol Argentinanyň Ýazyjylar birleşiginiň prezidentligine saýlanyp, üç ýyl şol wezipäniň keşigini çekýär. 1954-nji ýylda Borhesiň hekaýasynyň esasynda režissýor Leopoldo Torre Nilson «Ýigrenje ýugrulan günler» atly filmini surata düşürýär. Şeýle-de Ektor Oliweriň «Öli» filmi-de Borhesiň adybir hekaýasynyň esasynda dörän filmdir. 1965-nji ýylda Astor Pýassolla Horhe Luis Borhesiň goşgularyna saz ýazypdyr. Borhesiň eserleriniň esasynda otuzdan gowrak film surata düşürildi.
Ol 1986-njy ýylyň 14-nji iýunynda 87 ýaşynyň içinde Şweýsariýanyň Ženewa şäherinde aradan çykýar.
HORHE LUIS BORHESIŇ ESERLER ÝYGYNDYLARY:
«Buenos-Aýresiň yssysy («Fervor de Buenos Aires», 1923);
«Aý garşyda» («Luna de enfrente», 1925);
«Derňewler» («Inquisiciones», 1925);
«Umydymyň ölçegleri» («EI tamaño de mi esperanza», 1926);
«Argentinalylaryň dili» («El idioma de los argentines», 1928);
«San-Martin meýdançasynyň depderi» («Cuademo San Martin», 1929);
«Ewaristo Karrýego» («Evaristo C'arriego», 1930);
«Çekişme» («Discusión», 1932);
«Biabraýçylygyň umumy taryhy» («Historia tiniversal de la infamia», 1935);
«Bakylygyň taryhy» («Histoira de la eternidad», 1936.);
«Toslamalar» («Ficciones», 1944);
«Oýlap tapyşlar» («Atrificios», 1944);
«Alef» («El Aleph», 1949);
«Täze derňewler» («Otras inquisiciones». 1952)
«lşleýji» («El Hacedor», 1960);
«Şol bir beýleki» («El otro, el mismo», 1964);
«Alty tar üçin» («Para las seis cuerdas», 1965); .
«Kölegäniň öwgüsi» («Elogio de la sombra», 1969);
«Brodiniň habary» («E1 informe de Brodie», 1970);
«Gaplaňlaryň altyny» («E1 oro de los tigres», 1972);
«Çäge kitaby» («E1 libro de arena», 1975);
«Mukaddes bägül» («La rosa profunda», 1975);
«Demir şaýylyk» («La moneda de hierro», 1976);
«Gijäniň taryhy» («Histbria de la noche», 1977);
«Ýedi agşam» («Siete noches», 1980);
«Gizlin ýazgy» («La cifra». 1981);
«Dante hakda dokuz esse» («Nueve ensayos dantescos», 1982);
«Şekspiri hatyralap» («La memoria de Shakespeare», 1983);
«Atlas» («Atlas», 1984);
«Dildüwşüjiler» («Los conjurados», 1985).
BORHESIŇ MYNASYP BOLAN MILLI WE HALKARA EDEBIÝAT BAÝRAKLARY:
Argentinanyň Ýazyjylar birleşiginiň Baş Gran-pri baýragy (1944);
Argentinanyň edebiýat boýunça döwlet baýragy (1956);
«Formertor» Halkara neşirýat baýragy (Semuel Bekket bilen bilelikde) (1961);
Argentin sungatynyň milli gaznasynyň baýragy (1962);
Madonnina baýragy (Milan) (1966);
Latyn Amerikasynyň (Braziliýa) edebiýat baýragy, Nobel baýragyna dalaşgärlige hödürlendi (1970);
Edebiýat boýunça Iýerusalim baýragy (1971);
Alfonso Reýes baýragy (Meka) (1973);
Edgar Allan Po baýragy (1976);
Serwantes baýragy (Hernando Diýego bilen bilelikde) – ispan dilli ýurtlarda edebiýat ugry boýunça bitirilen hyzmatlary nazara alnyp berilýän örän abraýly baýrak (1979);
Fentezi bütindünýä baýragy (World Fantasy Award for Life Achievement) (1979);
Cino del Duka halkara edebiýat baýragy (1980);
Balsan baýragy – ylymda we medeniýetde gazanylan ýokary netijeler üçin berilýän halkara baýrak (1980);
Italýan Respublikasynyň baýragy, «Olýin Ýolisli» baýragy (Meka) (1981);
Edebiýatyň fentezi žanrynda döredilen eserler üçin berilýän Balrog baýragy. Ýörite baýrak (1981);
Etrurii baýragy (1985);
ABŞ-nyň edebiýat tankytçylarynyň milli baýragy (National Book Critics Award) (1999).
Şeýle-de Borhes dünýäniň örän köp ýurtlarynyň dürlu ordenlerine mynasyp bolan şahyrdyr.
16
61
awesome
24.08.2022 12:19
"DÜNÝÄNIŇ GÖZEL ŞÄHERLERINIŇ DIŇE ÝEKEJESINI GÖREN ADAM, DIŇE ÝEKEJE ŞÄHERLIK GÜRRÜŇ EDIP BILER..."
Bir ýaş şahyr şeýle diýdi: "Başga şahyrlaryň kitaplaryny köp okamak meniň goşgularyma zyýan ýetirýär: men olaryň täsirine düşýärin-de, şondan çykyp bilemok".
Ýok, bu beýle däldir. DIŇE AZ OKAÝAN ADAMLAR TÄSIRE DÜŞERLER HEM-DE ŞONDAN ÇYKYP BILMEZLER.
Beýle ýaş şahyrlaryň howsalasy maňa düşnükli. Olar Garsiýa Lorkany okap iki goşgy, Trýapkini okap - dört goşgy, Rilkäni okap sekiz goşgy ýazýarlar.
Ýöne olar hem-ä şol şahyrlary okasalar, onuň daşyndan-da türkmen, rus, dünýä edebiýatynyň iň ajaýyp eserlerini gaýtadan hetjikläp, şondan soň bir goşgy ýazsalar onda olar hiç haýsynyň täsirine düşmezler.
Bu adaty durmuşda-da şeýledir. Dünýäniň gözel şäherleriniň diňe ýekejesini gören adam, diňe ýekeje şäherlik gürrüň edip biler. Ýüzlerçesini gören adam - ýüz esse baýdyr.
Kerim GURBANNEPESOW
17
53
awesome
24.08.2022 10:11
"MARTIN IDEN" ÝA-DA ÝAZYJYNYŇ YKBALY
«Dünýä edebiýaty» žurnalynyň ilkinji sanlarynda meşhur amerikan ýazyjysy Jek Londonyň «Martin Iden» romany döwrümiziň ussat ýazyjysy Atajan Tagan tarapyndan terjime edilip, okyjylar köpçüligine ýetirilipdi. Eseriň döredilen senesinden asyr aşan hem bolsa, bu roman tutuş ýer ýüzünde öz gymmatyny gaçyrman gelýär. Munuň asyl sebäbi ýazyjynyň durmuş hakykatyny açyp bilenliginde bolsa gerek. Jek Londonyň ömür ýoly bilen gönüden-göni baglanyşykly bolan bu eseriň dünýä halklary bilen bir hatarda ene dilimizde okyjylara ýetirilmegi örän buýsandyrýar. Biz munuň üçin ussat ýazyja we žurnalyň agzybir döredijilik toparyna köp sag bolsun aýdýarys.
Belli amerikan ýazyjysy Jek Londonyň «Martin Iden» romany, bir söz bilen aýdanyňda, ýazyjynyň çeperleşdirip we keşpler arkaly okyjylar köpçüligine peşgeş beren ömür terjimehalydyr. Eserde ýazyjynyň ykbaly jikme-jiklik bilen yzarlanylýar. Ýazyjynyň ahwalyna bolsa diňe ýazyjy düşünip bilýär. Bu hysyrdyly zähmetiň jepasyny çeken ussat ýazyjymyz Atajan Taganyň eseri terjime etmegi tüýs jüpüne düşüpdir. Awtoryň we terjimeçiniň ruhy sazlaşygy romany okan islendik okyjyny ýazyjynyň döredijilik dünýäsine syýahata alyp gidýär. Ine, şol ýerde hem hakyky durmuş bilen ýüzbe-ýüz bolýarsyň. Eseriň baş gahrymany Martin Iden ýaňy ýigrimi bir ýaşly ýigitdigine garamazdan, eýýäm durmuşyň kötel ýollaryny külterläp, ýaşaýşyň ýalnynda mazaly taplanypdy. Gelejekki meşhur ýazyjynyň döredijilik älemine aralaşmagy bilen baglanyşykly wakalaryň deslapky tapgyry onuň jenap Morzuň öýüne hormatly myhman hökmünde, has takygy, halasgär gahryman hökmünde çagyrylmagy bilen başlanýar. Myhman otagyndaky kitaplary gözden geçirip duran Martin ol ýerden şahyr Suinberniň goşgular ýygyndysyna gabat gelýär we onuň döredijilik aýratynlygy ýaş ýigide ýiti täsir edýär. Nähilidir bir güýç ýaş ýigidi döredijilige tarap imrindirýär. Şu ýerde hem ol döredijilik joşgunyna sebäp boljak asman melegine duçar bolýar. Ol Ruf atly gyzyň keşbinde görnüp, Martini döredijiligiň uç-gyraksyz älemine syýahata alyp gidýär. Bir bakyşda dörän söýgi ozal hem dar kapasa sygman bökjekläp duran ýürege has hem joşgun berýär.
Buržuaz gatlagyndan bolan bu gyz Martiniň deňi hem däldi. Onuň diňe bir ýaşaýyş derejesi ýokary bolman, eýsem, ol ýaşy boýunça hem ýaş ýigitden üç ýaş uludy. Gepiň gysgasy, Martin Zeminde ýaşap, asmandaky aýa aşyk bolýar. Şeýle söýgi wakalarynyň ahyry hemişe pajygaly tamamlanýandygyny durmuş bize görkeze-görkeze gelýär. Muňa garamazdan, ýokary gatlakdaky adamlary hemişe hormatlap, şol derejelere mynasyp bolmagy ömürbaky arzuw eden ýigit esasy ünsüni özüni
terbiýelemäge we ylym-bilim bilen aňyny kämilleşdirmäge gönükdirýär. Pähim-paýhasa ýugrulan kitaplar bolsa onuň «gözüni açýar». Şeýdibem, ol özünde bar bolan ukyby doly tijäp, döredijiligiň aýdyň ýoluna gadam goýýar.
Garyplygyň zynjyry Martine erkin döredijilik bilen meşgullanmaga mümkinçilik bermeýär. Şeýle durmuşdan halas bolmagyň ýeke-täk ýoly bardy: ol hem özüňdäki ägirtligi oýaryp, üýtgeşik ukyp-başarnygyň bilen şamçyrag dek ýalkym saçmakdy. Bu bolsa adaty adamyň aňy bilen kabul ederden juda çökder meseledi. Munuň üçin aň durmuşyň ownuk-uşak hysyrdylaryndan doly ýagdaýda azat bolmalydy. Özüni kämilleşdirmegiň ýoluna düşen Martin gündelik ýaşaýyş kadasyna gazaply darap, ukyny we dynç alşy çäklendirmek bilen kanagatlanman, eýsem, öňki endik eden durmuşyndan hem düýpgöter el çekýär. Ol özüni lükgeligi bilen ylym-bilime bagyş edýär.
Heniz kämilleşip ýetişmedik aň ony durmuşyň gün-güzeran meselesinden halas edip bilmänsoň, Martin gazanjyň ugruna çykýar. Onuň ýaşlykdan agyr zähmete werziş bolan bedeni islendik kynçylyk bilen ýüzbe-ýüz bolmakdan çekinmeýärdi. Ol deňzi söýýärdi, şonuň üçin ýüzüşe kän gatnaşypdy. Hususanam, gämilerde agyr işler bilen meşgul bolan ýigit sözüň doly manysynda taplanypdy.
Ol «Gyzgyn çeşme» myhmanhanasynda geýim tämizleýji bolup işe başlaýar. Bu ýerde ol Jo atly işjanly ýigit bilen dostlaşýar, ýöne işiň diýseň surnukdyryjy ýagdaýy onuň eline kitap almagyna hiç maý bermeýär. Günüň on dokuz sagady aýak üstünde geçirilensoň, diňe «iş-uky, uky-iş» düzgüni höküm sürýär. Endige öwrülen işine halys eli ýetmeýän ýigit ýüregini bire baglap, kyn hem bolsa döredijilik bilen gazanç etmegiň kül-külüne düşýär. Onuň beýle hyýala münmegine bolsa, gazetlerde
döredijilik üçin tölenýän galamhakynyň ummasyz möçberi barada häli-şindi peýda bolýan mahabatly makalalar sebäp bolýar.
Martin Iden aýal doganynyň öýüni terk edip, döredijilik bilen meşgullanmak üçin Mariýa Silwa atly aýalyň öýünde kireýne ýaşap başlaýar. Uzakly gününi kitaplara we döredijilige bagyşlan ýigidiň galamynyň astyndan goşgulardyr makalalar, hekaýalardyr powestler suw ýaly akyp başlaýar. Onuň esasy maksady tizräk meşhur ýazyjy bolup, özüni ykrar etdirmek we şeýtmek bilen Rufuň göwnüni awlamakdy.
Okaýan kitaplary onuň sözleýşine düýpli täsir edip ugraýar. Herekete gelen aň onuň ruhuny baýlaşdyryp, açlyga-horluga döz gelmäge gurbat berýär. Ol özüniň meşhurlyga ýetjekdigine halys ýürekden ynanýar, sebäbi döredýän eserlerini gazet-žurnallardaky eserler bilen deňeşdirende, çeperçilik taýdan ýokary bolmasa, pes däldigini duýýar. Ýöne redaksiýalara yzygiderli ýollanýan golýazmalar «uzak syýahatdan» soň markasy çalşylyp ýene yzyna gaýdyp gelýär. Muňa garamazdan, Martin işlemegini dowam edýär we özüniň nurly güneşiniň dogjak gününe sabyrsyzlyk bilen garaşýar.
Martiniň golýazma salynýan bukjanyň daşyna ýelmenýän marka almaga pul tapmaýan pursatlary, iýmän-içmän gününi ötürýän wagtlary hem bolýar. Şonda Ruf oňa nirededir bir ýerde aýlykly işe durmagy maslahat berýär. Hatda kakasynyň dolandyrýan edarasynda hat gatnadyjy bolup işe başlamaga ýardam bermekçi bolýar, ýöne hiç bir synanyşyk ýaş ýigidi öz saýlan ýolundan yza dönderip bilmeýär. Ruf ony öz gyzyklanýan ugruna kybapdaş işe, ýagny gazet-žurnallarda işlemäge hem iterjek bolýar, emma bu-da netije bermeýär. Çünki Martin öz döredijiligini dar çäge gabap goýmak islemeýär.
Martin Iden hiç ýerde işlemänsoň, daş-töweregindäkiler ony işýakmaz hasap edip ugraýarlar, ýöne onuň kitaplardan başyny galdyrman, gijelerine şöwür çekişini, basa oturyp işlemek üçin azap baryny görşüni özünden başga hiç kim duýmaýar. Akyldarlaryň aýdyşy ýaly: «Şöhrat diýilýän zat kölege ýaly: kowalasaň gaçýar, gaçsaň kowalaýar». Martiniň hem yzygiderli synanyşyklary şowsuz tamamlanýar. Onuň bu netijesiz pişesinden el çekmegini towakga edenler az bolmaýar, ýöne ýaş
ýigit saýlan ýolundan dänmeýär. Wagt gelýär, umyt uçguny sönmänkä irginsiz zähmet öz miwesini eçilip ugraýar. «Transkontinental biraýlygy» žurnaly onuň bäş müň sözden ybarat eseri üçin bäş dollar ugradýar. Bu bolsa alyslary nazarlan ýigidi serpmeden gaýdan ýaly edýär. Her söze iki sent tölenýändigine ynanyp ýören Martin on söze bir sent tölense, meşhurlyga ýetmegiň kynçylyk döretjegi barada pikirlenip başlaýar we özüni ýalan ma- habatlar bilen aldanan hasaplap ugraýar.
Her niçik hem bolsa, şeýle agyr pursatda «Ak syçan» žurnaly onuň dadyna ýetişäýýär. Redaksiýa ýazyjynyň üç müň sözden ybarat eseriniň üçden bir böleginiň gysgaldylmagyna razy bolsa, kyrk dollar galamhaky ugratjakdygy barada habar ýollaýar. Bu bolsa Martin üçin hakykata bap gelýän zatdy. Ol şonda özüniň ýalňyş pikir edendigine düşünip galýar. Ol «Transkontinental biraýlygy» žurnaly esasy neşirleriň biridir öýdüp ýördi, emma «Ak syçan» žurnaly onuň üçin üçünji derejeli
neşirdi.
Käte adamlaryň diňe bir hereket edende däl, eýsem, pikirlenende hem ýalňyşlyk goýberýän wagtlary bolýar. Yzy kesilmeýän kynçylyklar hatarlanyşyp gelip ugrasa, onuň aňyň säwliginden başga zat däldigini hergiz unutmaly däl. Ýalňyş pikirden ýalňyş hereket, ýalňyş hereketden hem ýalňyş netije gelip çykýar. Şunuň ýaly pursatda aňyň hereketleri babatda ätiýajy elden bermezlik gerek.
Aňyýetiň esasy zatdygyna akyly ýetip ugran Martin bilim öwrenmek ýolunyň ugruny filosofiýa tarap gönükdirýär. Ol Gerbert Spenseriň, Fridrih Nisşeniň garaýyşlaryny ürç edip öwrenýär. Hususan-da, Gerbert Spenseriň «Başlangyjyň esaslary» atly işinde nygtalýan pikirler onuň ünsüni çekýär. Onda dünýädäki zatlaryň arasynda bar bolan ählumumy baglanyşykdan, adamyň jemgyýete uýgunlaşmagy bilen baglanyşykly ewolýusion taglymatdan söz açylýardy. Sosiologiýanyň inçe ýollaryndan baş çykarmagy öwrenen ýigidiň dünýägaraýşy buržuaz gatla- gyndaky adamlaryň dünýäsine sygman başlaýar.
Filosofiki garaýyşlar Martini diňe bir ýokary gatlagyň adamlaryndan çetleşdirmek bilen çäklenmän, eýsem, Rufuň hem gaýra tesmegine sebäp bolýar. Şeýle ýagdaýda onuň maňlaýyndan Riss Brissenden çykýar. Bu gyz döredijilikden habarly bolansoň, ol Martine düşünýän ýeke-täk adam bolup görünýär. Ol döredijilik adamsynyň gözellik bilen ýaralanýandygyny, şeýle derde ýolugaňsoň ondan gutulma ýokdugyny ýaş ýigide şeýlebir sada dilde düşündirýär welin, Martiniň ýüregi aýdylan sözlerden teselli tapýar. Brissenden oňa erkin ýaşaýşy maslahat berýär, diňe gazet-žurnallar üçin däl-de, gözelligiň hatyrasyna döretmegi ündeýär.
Martiniň «Söýgi» sonetler çemenini okap görenden soň Riss ony Rufuň salgymyndan halas etmekçi bolýar. Ol Rufuň adaty gyzdygyna, onuň hem beýleki gyzlar ýaly kemçiliklerden halas däldigini, ýaş ýigidi joşduranyň bolsa söýgiň keşbine giren asman melegidigini ýigidiň telbe kalbyny ynandyrjak bolýar. Durmuşyň özi sapak bermese, Martin niýetinden el çekerli däldi. Riss öz döredijiliginiň göwher gaşy bolan, gaýtalanmajak sungat eseri «Efemeridany» oňa okamaga berýär. Beýle sungat
eserine entek gabat gelmedik Martin Brissendeniň razylygyny almazdan ony redaksiýalara ugradýar. Brissenden onuň
«Günüň utanjy» atly eseriniň şowlulyk getirjekdigini we adyny äleme äşgär etjekdigini welilik bilen aýdýar.
Gerbert Spenseriň taglymatlaryna ýüregi bilen berlen ýaş ýigidi «hakyky adamlar» bilen tanyşdyrmak we dünýägaraýşyny giňeltmek üçin, Brissenden ony danalaryň çola mekanyna alyp barýar. Akyl-paýhasdan ýüküni tutan adamlaryň ylmy çekişmeleri ýaş ýigidiň kalbyny heýjana salýar. Ol özüniň ornunyň nirededigine şonda düşünip galýar.
Eseriň kulminasiýasy ähli kişileriň Martin Ideni «sosiolist» diýip atlandyryp, töhmet atmagy, ondan ýüz öwürmekleri, şeýle hem, Rufuň öz ene-atasyna garşy gidip bilmän, köne ülňüdäki düşünjeleriň dar galybyndan çykyp bilmänligi hem-de Brissendeniň heläk bolmagy bilen baglanyşykly epizodda jemlenýär. Şu ýerde hem Martin Rufuň özüni hiç haçan söýmändigini, özüniň wasp edeniniň ol däldigini, asman melegini taryplandygyny duýup başlaýar. Üstesine, Brissendeniň ölümi hem onda ýaşaýşa aşa höwesli bolmagyň hiç hili manysynyň ýokdugy baradaky garaýyşlary oýarýar.
Eseriň şol wakalary bilen tanyş bolanyňda, akyldar şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň:
Dünýäni gyzgyn tutmagyl,
Işiň gör, bikär ýatmagyl...
diýen setirleri aňyňda köwsarlap gidýär. Wagt akymynda ähli zat iru-giç gutarýar. Şonuň bilen wagtyň içindäki ömür hem soňlanýar. Ömrüň gymmaty bolsa bakylygyň göwher daşyny tapmakda. Bakylyk diňe wagtyň daşynda mümkindir.
Martin Iden üçin ähli zat öz manysyny ýitirip başlanda, redaksiýalar onuň eserlerine hyrydarlyk gözi bilen garap ugraýar. Öňler iň ýokary galamhaky kyrk dollardan geçmeýän bolsa, indi her eserine üç ýüz elli dollar hödürleýärler. Özüni ykrar etdirmegi başaran Martin kyn gününde goldaw beren aýal doganlaryna, Jo hem-de Mariýa Silwa ýaly syrdaşlaryna ýardam goluny uzadýar.
Martin ahyrsoňy Brissendeniň mamladygyna akyl ýetirýär: diňe gözelligiň hatyrasyna döredilen eserler baky galýar. Ol maksadyna ýetdi, ýöne onuň üçin indi ýaşaýşyň gyzygy gaçan ýaly. Dünýäniň dürli künjeklerinde eserleri çap bolýan Martin uçursyz baýlyga eýe bolýar. Meşhur ýazyjyny ýokary gatlagyň wekilleri myhmançylyga çagyryp ugraýar. Ol şonda bu bolýan zatlara haýran galýar. Ol: «Men hiç hili üýtgämok ahy- ryn. Meniň içki dünýäm şol öňki Martin. Diňe gazanan şöhratym üçin hormatlaýarlar. Şöhrat bolsa meniň daşymda. Men öň bir döwüm çörege zar wagtlarym siz niredediňiz?» diýip içini gepledýär.
Atly-abraýly Martin Ideniň ýanyna başky söýgüsi Ruf Morz gaýdyp gelýär, emma Martin ony indi öňküleri ýaly gyzgyn garşylap bilmeýär. Diňe bir Ruf däl, eýsem, özi ýaly garyp durmuşdan çykan Lizzi Konolliniň söýgüsi hem Martini özüne imrindirip bilmeýär. Ol özi üçin erkin ýaşaýşy gözläp, hemişelik hemrasy bolan deňze syýahata gidýär.
Hiç zatdan kalby ynjalyk tapmaýan Martin kitaby hemra edinýär. Onuň eline alan kitaby şahyr Suinberniň goşgular ýygyndysy bolup çykýar. Şu ýerde hem eseriň wakalary birleşýär. Ýadyňyza düşýän bolsa, eseriň başynda hem ol jenap Morzuň öýüne myhmançylyga baranda Suinberniň döredijiligine maýyl bolupdy.
Ýazyjy eseriň ahyrynda şeýle pelsepäni öňe sürýär:
Ömürbaky arzuw-umytdan aryp,
Irip şagalaňly meýlisden niçe,
Ähli derýalaryň barybir baryp,
Iru-giç deňze guýjagy üçin,
Ynsan ýüreginiň tirpildäp baky...
Durmajagy üçin etmän howatyr,
Biz mydam mynajat edýäris Haka.
Bu setirleriň manysyna düşünenliginde, belki, Martin Rufa aşyk bolmasa-da bolmazdy. Ynsanyň ýaradylyş maksadyna akyl ýetiren ýazyjy öz borjuny berjaý eden kişi hökmünde ýaşaýyş hyjuwyndan üstün çykmak üçin kalbyndan dünýäniň panylygyny sogrup taşlaýar.
Bu romanyň muşdaklary häli-häzir hem ýazyjynyň dogduk mekany bolan Oklendiň köçelerinde Martin Ideniň aýlanyp ýörendigine çyn ýürekden ynanýarlar. Çünki hakyky ýazyjylar öz eserleri bilen okyjylaryň hakydasynda baky ýaşaýar. Adam ömrüniň manysy hem şundadyr. Hakyky talantlar özlerinden geljege mizemez mirasy — akyl-paýhasy galdyrýarlar.
Süleýman HANGELDIÝEW,
Serdar şäherindäki 10njy orta mekdebiň mugallymy
Çeşme: "Dünýä Edebiýaty" žurnaly.
14
87
awesome
18.08.2022 09:33
MENDEN SOŇ NÄME GALAR?
Kakamyrat agaň (Kakamyrat Ataýewiň), “Näme üçin ýazýarys?” diýen makalasyny okanymdan soň, birnäçe gün oýlanyp gezdim.
Soňam, “Durnanyň üstüne urna” diýlişi ýaly, Osman aga pahyr (Osman Ödäýew) bilen Nobatguly aga pahyryň (Nobatguly Rejebow) 1993-nji ýylda ýazan dialoglarynyň “Ikinji söhbet: “Bu dünýä Hudaýyň fantaziýasydyr” diýen bölegini okadym.
Şonda-da Nobatguly agaň özüniň Çärjewde (Türkmenabatda) ýüregagyrysy gozgap, agyr halda hassahana düşende, özünden soň näme galjakdygy we ölüm hakdaky pikirleri has ýiti ünsümi çekdi.
Nobatguly agaň ine şu sözleri:
“Çärjewde meniň ýüregimden erbet tutanynda men bir zada akyl ýetirdim: ozal “aý, goşgularym ýaşar, çagalarym bar” diýen ýaly pikirler ölümden gorkmazlyga maňa tekge berýärdi, ýöne Ezraýyl ýakaňdan ebşitläp tutanynda goşgam ýadyňa düşmeýän eken, çagaň-da...”.
Elbetde, adam zanny-ýasawy, tebigaty boýunça, hut instinktlerdir-refleksleriň derejesinde mensöýer (egoist), egosentrizmem instinkt derejesinde onuň şahsyýetiniň özeninde dur. Eger-de şeýle bolmadyk bolsady, onda adam durmuşda uzak ýaşamagymyňam, şeýle öz-özünden göwnühoş halda hereket etmegiňem, öz gaýryp-goparýan zatlaryny gaýryp-goparmagyňam hötdesinden gelmezdi. Akly goýalyşyp başlan badyna öz ömrüni bimany, bihuda hasaplap, ony dowam etmegini şarpa kesmegiň kül-külüne düşerdi.
Adamyň öz-özüni goramaklyga ymtylyşy (инстинкт самосохранения, janhowullyk duýgusy) hut şol egoizme we egosentrizme-de daýanýar we şondan gözbaş alyp gaýdýar.
Diýmek, onda tebigatyň nukdaýnazaryndan instinktdir-refleksleň esasynda ýaşaýan organizm bolan Adamyň ýaşamagynyň manysy diňe – Ýaşamagyň hatyrasyna ýaşamak bolýarmyka?!
Hatda onuň öz yzyndan zürýat galdyrmaga, şonuň üsti bilenem öz genleriniň, ýagny tohumynyň real dünýäde ýaşamagyny dowam etdirmäge bolan yhlasam, hut şol “ýaşamagyň hatyrasyna ýaşamak” tezisini ykrar ediji bir düzüm bölegimikä?!
Eger-de şeýle bolsa, onda ynsan paýhasyndan gelip çykýan “adamzadyň öňündäki ynsançylyk borjy”, “yzyňda ýagşy at galdyrmak”, “sogap gazanmak” ýaly belent düşünjelerem diňe haýýar ynsan beýnisiniň öz-özüni aklamaga, gözelleşdirmäge bolan hemişelik ymtylyşyndan emele gelenje ýasamalykmyka?
Ýazan bolýas...
Okalmagyny isleýäs, küýseýäs, nämedir bir zatlara, kimdir birleriniň ünsüni çekmek isleýäs...
Nämüçin?
Kime gerek bü zatlar?...
Umumy taryham, edebiýatyň taryhynam okap, göre-göre gelýäň...
Nähili beýik ýazyjy ýa-da şahyr bolanda-da küt-küt kitaplaryndan aňry gitse bäş-alty sany eseri bilen tanalyp, halkyň hakydasynda galmagyň hötdesinden gelýär.
Ol eserlerem tutuşlygyna däl-de diňe ganatly jümleler ýörgünli bolýar.
Onuňam esasy sebäbi, eger-de şol eserler orta mekdebiň okuw kitaplaryna girizilmegiň hötdesinden gelen bolsa...
Munuň şeýle bolýandygam, adamlaň aglaba köpüsi edebiýatdanam, sungatdanam juda daşda. Paýhas, ukyp, başarnyk, zehin taýdan ortagürp adam, edil million ýyl mundan ozalky ýaşan homo habilis – başarjaň adam ýaly, Allaň beren esasy nygmaty bolan paýhasynyň agramly bölegini ilki bilen öz maddy zerurlyklaryny gandyrmaga, soňam güýmenmäge sarp edýär...
Bu zatlar käte ýüregiňe dökülýär.
Şonda-da, Gurbannazaryň aýdyşy ýaly, “million setir okap bir setir goýmagyň, jahanda uly eşretdigine” şunça özüňi ynandyrjak bolup dyrjaşmaga başlaýaň...
Göwnüçökgünlik basmarlasa, lapyň keç bolsa, adamlardan, özüňden göwnüň geçse, şo jümläni nijeme gezek hetjikläp, öz-özüňi biraz rahatlandyrjak bolup çytraşýaň...
Emma rahatlanyp-rahatlanmazlygam gursagyňdaky lapykeçligiň derejesine bagly.
Käte başardýar.
Käte ýok.
Şunuň ýaly pursatlarda süňňüňi doldurýan bimanylyk duýgusynyň mazmuny nämeden ybarat?
Alymlar aýtmyş kylýalar :-) (Oňa-da ynanan bolaýmasaň başga alajyň ýok. Çünki olaň “aýtmyş kylýan” närselerinem görüp gelen-ä ýok. Subutnama hökmünde getirýän hasaplamalarynam dykgatly seljerseň: “Şü hasaplamalaryna özleri bir düşünýämikä?” diýen müňkür pikir öz-özünden emele gelýär):
1. Biziň siwilizasiýamyzyň öz oýlap tapan we ýasan enjamlarynyň, hasaplamalarynyň kömegi bilen “görmegi” (aň ýetirmegi) başarýan Älemi haçanam bolsa birwagt (alymlar: “13,799 ± 0,021 milliard ýyl mundan ozal” diýýäler), alymlar tarapyndan :-) “Big Bang (Äpet Partlaýyş)” diýlip atlandyrylan aň ýetirmek juda çetin bolan kosmiki hadysanyň netijesinde emele gelipdir. Şonda, tükeniksiz mähnet, agyr we gyzgyn bolan, alymlar tarapyndan :-) “singulýarlyk” diýlip atlandyrylan nokadyň düzümindäki bölejikleriň özara reaksiýasynyň netijesinde şol Nokat partlapdyr we Älem sowuk ýagdaýdan häzirki gyzgyn görnüşine geçip, giňemäge başlapdyr. Şol Giňemegiň dowamynda-da grawitasiýasynyň we beýleki fiziki hadysalaryň täsiriniň netijesinde Älemiň partlan Merkezinden çar ýana syçran bölejikler ýyldyzly galaktikalary emele getiripdirler.
2. Biziň ýaşaýan Zemin saýýaramyzyň takmynan bäş milliard ýyl mundan ozal emele gelendigini alymlar :-) aýdýarlar. Planetamyzda ýaşaýyş bolsa, takmynan ol emele gelenden ýarym milliard ýyl, ýagny takmynan 4,5 milliard ýyl mundan ozal döräpdir.
3. Darwinizme esaslanýan ylym, adamzadyň, ýagny, biziň planetamyzdaky diri organizmleriň gominid görnüşiniň takmynan 13 we 5 million ýyl mundan ozaldaky wagtyň aralygynda dörändigi hakyndaky çaklamany öňe sürýär.
4. Paleolit (gadymy daş asyry) zamanasyndan tä neolite (täze daş asyry), ýagny 3,3 million ýyl mundan ozaldan tä miladydan öňki 10000-nji ýyla çenli aralykdaky wagt, adamzadyň ýazylan taryhyndan öňki döwür diýlip ylymda kesgitlenýär.
5. Adamzat sesi belgi (şekil, petroglif, ieroglif, runy belgi, harp we ş.m.) bilen aňlatmagy oýlap tapandan soň bolsa, biziň häzirki manyda düşünýän edebiýatymyzyň döwri başlanýar. Şondan bärem gör näçe-näçe şahyrlar, ýazyjylar ötendir dünýäden...
Belli, näbelli...
Ýazan zatlary halklaryň hakydasynda galan, galmadyk, undulan, undulmadyk...
Indi şu, bolandygy-bolmandygam nämälim, ýokarda agzalan milliardlarça ýyllar, hat-ýazuw döräninden soňky müňlerçe ýyllarda ýazylyp, halklaryň hakydasynda saklanan-saklanmadyk eserler bilen baglylykda, bir sowal döreýär:
Menden soň näme galar?...
Serdar Ataýew
19
107
