Mowzuklar Greenleaf » Sahypa 8

Greenleaf

13.02.2021 00:11

Soradym men Döwre bakyp.: «Dogrudanam, şeýlemiň sen? Hany antyň? Hany haýaň? Serhoşmyň, sen? Telbemiň sen?» Döwür maňa jogap berdi: «Men hemişe size bagly. Ulaldýan hem adam ogly, kiçeldýän hem adam

Greenleaf

12.02.2021 01:29

* * * – On otagly köşk gurupsyň. Keşşik aga, berekella! Ýöne bu on... köpräk dälmi dört-bäş sany gara kellä? Görýän weli, bir aýlyk däl: kisejigiň örän agyr. – Aýlyk bilen iş bitenok. Döwür şeýle,

105

Greenleaf

11.02.2021 00:40

Dünýe döräp, heniz şeýle ajaýyp döwür bolan däldir. Emma käbir naýynsaplar özleriniň ähli aýyplaryny döwrüň ustüne atýarlar. (Ýaşulular Sowetiniň maslahatynda bir gojanyň aýdanyndan) – A-gyz, näme,

109

Greenleaf

09.02.2021 23:16

Şu makala meň üçin peýdaly boldy. Belki size hem peýdasy ýeter. ISLEMESEŇ HEM, ISLEDERIN: OKUWÇY TÜRKMEN GYZYŇ "JADYGÖÝLIK" DÜNÝÄSINE SYÝAHATY
Türkmen jemgyýeti we jadygöýçilik

Türkmenistanda adamlaryň öz bähbidi üçin jadygöýçilik güýçleri ulanyp, başgalara zeper ýetirmek, gözboýamak ýa-da hilegärlik niýetli doga diýen bela-betere baş urýandyklary barada eşidýärdim.

Her gezek jadygöýçilik barada eşidenimde gaýnap duran gazanyň üstüne söýenip, hikirdäp duran jadygöýüň ýa-da aýyň öňünden hasasy bilen uçup barýan zömmek şyrdakly jadygöý kempiriň şeklini aklyma getirýärdim. Men jadygöýçilige kän bir ynanyp barmaýardym we bu mowzuga gülki bilen garaýardym. Emma öz başymdan şeýle ajy wakany geçirenimden soň, jadygöýçiligiň türkmen jemgyýetinde ösüp gidendigine, onuň möhüm orum eýeleýändigine göz ýetirdim.

Jadygöýçilik näme?

Taryhy boýunça jadygöýçilik köp medeniýetlerde we halklarda adamyň bedenine we aňyna zeper ýetirmek ýa-da onuň islegine garşy dürli hereketleri etdirmek üçin ulanylypdyr. Jadynyň iň esasy görnüşi "doga" ýada "jady sözleriniň" okalmagydyr. Dini alymlarynyň aýtmagyna görä, "doga" – "hakyky jada" girýär. Bu bolsa adama fiziki taýdan täsir edýän bir jady diýmekdir. Jady sözleri belli bir jümlelerden, formulalardan, hereketlerden ýa-da bularyň birleşmesinden ybaratdyr. Jadygöýçilik ölüm, hassalyk, dawa ýaly betbagtçylyklara sebäp bolup bilýär. Şeýlelik bilen, jadygöýçilik erbet niýet we öz bähbidi üçin ahlak kadalaryna gelişmeýän ýollar bilen, adamlara zeper ýetirmek, adama öz erkine garşy birini söýdürmek, aýrylyşdyrmak, uruşdyrmak we ş.m. maksatlar bilen edilýär. Jadylanan adam öz erkine garşy hereketleri etmek bilen bolýar. Onuň işdäsi we ukusy kesilýär. Saçy dökülýär we özüni ruhy taýdan rahatsyz duýýar.

Islemeseň hem, islederin

Jadygöýçilik mowzugyna gelende men şübhelenýärdim. Çünki men diňe ylmy taýdan subut edilen meseleleri şeksiz kabul edip bilýärdim. Ýöne durmuşymda soňky üç aýyň içinde bolup geçen wakalar sebäpli meniň bu mowzuga garaýşym düýbünden üýtgedi…

Günleriň bir güni, men Germaniýada gysga mohletleýin iş tejribämi alyp ýörkäm, ejem maňa jaň edip, bir maşgalanyň öz ogluna meni gelin edip almaga gyzyklanma bildirendigini aýtdy. Hemem ol oglanyň internet ulgamynyň üsti bilen ugradan "dostlugyny" kabul edip, onuň bilen tanyşmagymy haýyş etdi. Men şol wagt durmuşa çykmak pikirim ýokdy, emma ejemiň sütemine çydap bilmän men ol oglanyň internetden iberen "dostlugyny" kabul etdim. Meniň dünýägaraýşym, türkmençilige garşy gelýän liberal garaýyşlarym oglany menden yza iterer diýip pikir etdim. Emma beýle bolmady.

Bir aý geçip-geçmänkä men höwes eden iş tejribämi taşlap, nädip Türkmenistana bilet alyp, öýe gaýdanyma düşünmän galdym. Ol wagt meniň aklym edil dumanda ýalydy. Öýe dolanyp gelenime on gün bolmaka-da gürleşilen hyrydarymyň ejesi guda bolup geldi we ilkinji gezek gelşine garamazdan, türkmen däp-dessuryna görä maňa ak ýaglygy dakyp gitdiler. Bir hepdäniň içinde olar toýuň sähedini belläp, ony geljek üç aýyň içinde etmekçi boldular. Men bu waka barada syrlarymy ýakyn joralarym bilen paýlaşdym. Bu täzelige meni ýyllap tanaýan joralarym aňk-taňk boldular. Olar: "Dilber, sen tanamadyk adamyňa durmuşa çykarsyň diýen pikir hiç aklymyzdan hem geçmezdi, gaty howlugýan bolaýma?" diyip ençeme gezek soradylar. Maral joram maňa: "Dilber, seni on ýedi ýyldan bäri içgin tanap gelýän, sen söýgä ynanýan we aýal-gyzlaryň hak-hukugyny gorap, ony öňe sürýänlerden biridiň. Sen nätanyş bir oglana durmuşa çykmak ýaly netijä nädip geldiň? Belki pikirlenersiň?!" diýip ýüzlendi.

Men joralarymyň ne soragyna, ne-de duýduryşlaryna üns berdim. Hat-da şol wagt näme edip näme goýýandygyma özüm hem düşünmeýärdim. Meselem, bir aýyň içinde meniň durmuşa çykjak ýigdimiň dünyägaraýşynyň meniňki bilen deň gelmeýänini duýdum. Hat-da onuň Yslam dinini terk edip, Oşo diýilýän hindi filosof-alymyna uýmaklygy meni gorkuzsa-da, men öz aklyma erk edip bilemokdym. Wagtyň geçmegi bilen men özümi beden we ruhy taýdan erbet duýup başladym. Meniň kelläm aşa agyryp, saçym düşüp, işdäm kesilip, ýüregim gysmaga başlady. Hemme zada gaharym gelýärdi. Öýüň içinde hem özüme rahatlyk tapyp bilmeýärdim. Aglap daňy atyrýardym. Boljak toý barada hiç begenemokdym. Ejem, daýzalarym we bibilerim meniň bu bolşumy görüp, durmuşa çykjak gyzlaryň toýdan öňki newroz halyna meňzedýärdiler.

Günleriń bir güni howlymyzy arassalap durkam goňşymyz Bäbik daýza ýanyma gelip, ýygy-ýygydan meniň gözüme seredip: "Dilber sen meniň gözümiň öňünde önüp-ösdüň. Bolşuňa nebsim agyrýar. Gyzym, sen doga edilene menzeýärsiň!" diýdi. Bu sözleri eşidenimde üstümden gyzgyn suw guýlan ýaly boldum. Inim jigläp, içime howsala girdi. Bäbik daýza meniň elimden süwsäni alyp, meniň gözlerimiň içine üns bilen seretdi we maňa: "Dilber iki aý mundan ozal kiçi boýly, akýagyz, senden ýaşy uly bir oglan saňa söýgi dogasyny okatdyrypdyr" diýdi. Soňra ol maňa: "Dilber, seniň kelläň agyrýarmy? Işdäň kesildimi? Gijelerne ölüm barada pikir edýäňmi?" diýip, sorady. Onuň nädip meniň aklymdaky pikirleri bilendigine haýran galdym. Meniň damagym dolup, gözümden paýyr-paýyr ýaşlar döküldi. Dilim tutulyp, jogap berip bilman, aglamjyrap, ýaşly gözlerimi gyrpmak arkaly "hawa" yşaratyny berdim. Bäbik daýza maňa: "Dilber, bilýän, doga-dilegleriňi ýygy-ýygydan okagyn. Alladan umydyňy üzme! Ruhubelent bol! Alla seni öz penasynda saklasyn!" diýdi.

Toýumy goýbolsun edenime ençeme aýlar geçdi. Ýöne entegem ruhy we fiziki çökgünligim bar. Bu ýagdaýdan açylyşmak üçin men jemgyýetçilik işlerine goşulmaga we sport bilen meşgullanmaga başladym. Ýöne psihologlara ýüz tutup görmedim. Sebäbi biziň ýurdumyzda psihologlaryň "counseling" hyzmatlaryny berýändikleri barada hiç haçan eşitmändim.

Jemgyýetde jadynyň öňüni nädip alyp bolar?

Gynansakda, şu wagt jadygöýçilik ýaşlaryň durmuşyna uly howp salýar. Esasan hem maşgala gurjak ýaşlara doga edilýär. Okuwly ýaş gyzlar we oglanlar hem bu ahwalatdan kynçylyk çekýärler. Elbetde, jadynyň ýamanlygyny düşünen adam hiç wagt onuň golaýyndan barmaýar. Jadyny ulanýan adamlaryň köpüsi ahlak taýdan sowatsyz adamlardyr diýip pikir edýän. Bular jady ulanmakda birine gelýän zyýany görmän, diňe öz maksatlaryny alada edýärler. Belki-de, biziň adamlarymyz wagyz nesihata, adam gymmatlyklaryna sarpa goýmaklyga we biri-birine ýagşylyk etmeklige mätäçdir. Belki psihologlar munuň ýerini tutup biler. Belki-de, bu makalany okaýan doga ulanjak adam meniň düşen kynçylygyma göz ýetirip, ýüregi awap, öz etjek işinden el çeker. Belki-de metjitlerde, mekdeplerde we başga ýaşlara ahlak taýdan sapak berilýän ýerlerde, jadynyň howpy, zyýany we ondan halas bolmaklyk barada wagyz-nesihatlar edilse, jadygöýçiligiň ýaramaz täsiriniň öňüni almakda uly bir itergi bolar diýip umyt edýärin.

Awtor: Dilber Hanowa
Çeşme: "Saglyk" programmasy.
Paýlaşan: Greenleaf.

132

Greenleaf

07.02.2021 20:35

Şu hepde ýöne mekdebe barlag geldi durdy. Bir biri gelýär, ertesi yzly yzyna biri gitýär wn ýene beýlekisi gelýär. Hepdäň 5 güni. 4 sagat başga bir mugallymyň sapagyna kömek etmelidim. Bir gün öňünden aýdypdy. 4 sagat okamaryn diýip rus dili okuw esbaplarymy äkitmedim. Edil rus dilä gabatlap hem barlag geldi. Mugallym öz sapagyňa baraý diýdi. Başga bir gün kömek edersiňdä diýdi. Menem rus dili mygallymyma diňe depderlerimi galdyrypdyryn diýdim. Kitabymyň hem ýokdugyny aýtmadym. Munda öň elmydama şol sapagyň okalmaýanyny bilsem hem kitaplarymy äkelýärdim. Ilkinji gezek barybir şol sapaga giremok diýip äkitmedim. Ol hem şol gün. Rus dilä ökdesi men toparda. Mugallym hem bilýär meniň nähili okuwçydygymy. Edil bilgeşleýin diýen ýaly barlag ilki bilen biziň klasymyza girdi. Men gorkup başladym. Klas kom hem özüm. Raport berip ýören zadymdyr mundan öň welin aljyrap sakynyp durun. Indi olaram mugallyma sapak soraýer diýýärler. Meň öňümde ýene bir ökderäk, ýazmaly zatlary ýazýan, okamalyny okaýan klasdaş gyz otyr. Mugallym hem şony görýär. Meň bolsa hatym owadan däl, seň hatyňdana ogalanyň hatam owadan diýýär. Birem rus dilini bilsemem olimpiada gatnaşjak däl deiýdim. Şondan bäri basyp bilmeýän ýagysy men boldum. Sebäbi hiç zat öwredenok, mendeneň etrapda ýer hantama. Öňümdäki klasdaşym bolsa onuň depderlerine çenli barlap berýär. Onsoň mug ony gowy görmän kimi gowy görsün. Ilki şoňa okadyp başlady. Öý iş goşgyny labyzly okamakdy. Soň meň adymy tutyp oka diýdi. Meni ýyldyrym uran bolsada beýle howsala düşmezdim. Men sesimi çykarman oturyn. Öňümden Selbi yzyna bakdy ine şu topbaga ýetdim diýdi. Menem hany haýsy gyz diýip öňüme alyp gören boldumda şol bada okap başladym. Okap gutardym wn barlagçylaň esasysy muga şol gyzyň familiýasy näme diýdi mug hem aýtdy. Soňra ol familiýamy tutup maňa ýüzlendi. Men hany kitabyň diýler öýtdüm. Meň bagtyma okan zadyňa düşünýäňmi diýdi. Men hawa diýdim. Hany onda terjime et diýdi. Men şeýle bir çalt terjime edip başladym. Megerem beýnim öň hiç wagt şeýle işjeň bolan däldir. Edip boldum. Barlag mugdan ähli okuwçy şeýle bilýarmi diýdi. Ol hawa diýdi. Onda örän gowy dp gitdiler.
Indi mugdan tapylan kemçilikler barada: ýanynda kalendar meýilnamasy ýok; žurnaldaky baha bn gündelikdäki baha deň gelenok.
Olar gidensoň meň kitabymyň hem ýokdugyny bildi. Men gaýdyp gaýtalanmaz diýip ötünç sorap söz berdim.
‌Soňra sapakdan çykyp barýarda synp ýolbşçymyza meni aýtýar. Synp ýolbaşçy maňa käýeýär. Mugallymyň gyzy halyňa dp. Munuň bn gutarsa nä ýagşy. R dili mug özümde kem bar diýenok, haýsy mugy görse meni ýamanlap çykýar. Özem mugallymyň gyzy diýip. Indi men tutuş mekdebiň öňünde mugallymyň gyzy bolup hem okuw esbaplaryny getirmeýän boldum.
‌Hany indi aýdyňda kimiňki ýalňyş. Şeýle okuwçy halyma ýene men günäkärmi. Hemme kişi meni erbet terbiýelen gyz hasaplaýar. Men nätmeli. Şuny gözüme ýaş aýlap ýazyp otyryn. Ýogsam ol mugy alyp çykan hem dälmi eýsem. Menem bilýän menem akja jüýje däl.
‌Aýdyňda MEN GÜNÄLIMI!? 😥🙏

250

Greenleaf

30.01.2021 00:22

Dört gylyk "Ulumsylyk- erbet gylyk" diýýärler. Beterräk diýseňem rastdyr rast. Ýöne ulumsylyk etmejek bolup, Ýyrşaryp ýörmegem gowy däldir, dost. "Geplemseklik-erbet gylyk"

108

Greenleaf

29.01.2021 00:05

1. Adam organizminde dalak haýsy funksiýany ýerine ýetirýär?
2. Suw näme üçin ýananok? Gurluşy bilen düşündirmeli.
3. Suw bugarýar diýmek himiki dilde näme diýmek?
4. Bagyr näme?
5. Öýjük näme?
6. Organiki dünýäniň sistemasy? (Sorag aýlap berilgi)
7. Ýürek klapanlary näme ün gerek?
8. Gije gonamçylykda ýagtylyk görünýär diýen il arasynda myş myşlar bar. Ylmy dil bn ony nähili düşündirip bolar.
Soraglar himiýa-biologiýa degişli.
Ähli okuwçylara ertir üstünlik ýar bolsun

292

Greenleaf

28.01.2021 00:01

UKY
Uky- bu orhanizmiň nerw ulgamynyň daşky gurşawdan wagtlaýyn üzňeleşmegi we madda çalşygynyň peselmegi. Başga hem birnäçe kesgitleme bilen hem düşündirip bolýar.
Ukyny öwrenýän ylym- SOMNIOLOGIÝA.
Ykynyň 2 görnüşi tapawutlandyrylýar:
1. Çalt uky;
2. Haýal uky;
Ukynyň dowamynda HAÝAL UKY bilen ÇALT UKY aýlawly gezekleşip durýarlar. Ukuda wagtymyz 2 gezek haýal uky we 2 gezek çalt uky aralaşýar.

Uka gidilen badyna haýal uky gelýär. Munda dem alşyň, pulsuň haýallaşmagy, myşsalaryň gowşamagy bolup geçýär. Madda çalşygy we temperatura peselýär. Gaçmak duýgysynyň bizi oýarmagy hem haýal ukyda bolup geçýär. Stress ýagdaýda myşsalar we nerw ulgam dartgynly ýagdaýda bolýar, ony aradan aýyrmak üçin gaçmak duýgusy bize berilýär. Beden birden dartylýar we soňra haýal uka gitmek üçin kem kemden gowşamaga başlaýar.
1-1,5 sagatdan soňra haýal uky çalt uky bilen çalyşýar. Bu fazada ähli organlar işjeňleşýär, dem alyş ýygalýar, madda çalşyk ýokarlanýar. Çalt uky 10-15 min dowam edýär, soňra ýene haýal uky aralaşýar.
Daňdana golaý, ýagny adamyň oýanmaklygyna ýakyn wagtda 25-30 min ýene çalt uky aralaşýar. Munyň sebäbini adamyň gündiz işjeňliginiň ýokarlanmagy we çalt oýanmagy bilen düşündirip bolýar.
Düýş- bu beýniniň kadaly psihiki işjeňligidir.
Ähli düýşler görülýär we duýulýar, emosional başdan geçirilýar. Düýş hiç hili eşidiş we ys alyş orhanlary ýilen bagly däldir. Düýş görülýän wagty uly ýarym şarlaryň ýeňse bölegi, ýagny görüş zonasy aktiwleşýär.
Ukusyzlyk keseli- INSAMNIÝA
Ukyçyllyk keseli- GIPERSOMNIÝA
Juda ukuçyllyk keseli- LETARBIÝA

Greenleaf

27.01.2021 10:14

AKMAK ŞA HEM-DE SÄHRAÝY GYZ HAKYNDA ROWAÝAT
I
Gadym ülkelerde, gadym bir zaman,
Ýaşanmyş gözel gyz, ady arzyman.
Ýaňy ser uranda on alty ýaşa,
Onuň şum bagtyna aşyk bolan Şa.
Şum hyýal gelensoň, hapa küýüne,
Şa çapar ýollanmyş Gyzyň öýüne.
Emmaki şalardan gelen şum çapar,
Garypdan neneňsi hoş habar tapar?!
Ertesi dar agaç yrandy ýele,
Gözeliň kakasy, ejesi bile.
Gözele ýetmedi şepagatly dar,
Ony bagra basdy garaňky zyndan.
Eline, aýagna gandal urdular,
(Ýogsa ýogyn saça bogulardy ol)
Üç gün yza çekdi, üç hepde jepa...
Şa şum piriminden tapansoň wepa,
Ýasawul iberip gyzyň ýanyna,
Çagyrdy ahyrsoň Tagt-u-şanyna.
Ýalbardy, aglady, dyzyna çökdi,
Gyzyl gözlerinden, gyzyl ýaş dökdi.
Şonda gyz gabagyn galdyryp çala,
Ýat etdi atasyn, enesi bile.
Hem diýdi :"Beýik şa, ýok meniň erkim.
Seňki men, bitirseň üç sany şertim."
II
Ertesi Turanda jarlar çekildi
Gözel künjeginde çadyr dikildi
Bu syrly tomaşa şat bolan her kim.
Şa diýdi:"Aýt, gyz, birinji şertiň!"
"Şol keýgiň yzyndan ýetensoň peýkam,
Ony bir pursatda edinmeli şam!"
Peýkam gazap bilen şuwwuldap gitdi,
Dem salymdan keýgiň yzyndan ýetdi.
Şanyň gyzyl gözün gaplady duman,
Şa diýdi:"Meniňki, meňki Arzyman!
Birinji şertiňe jogabym berdim.
Indi, aýt bakaly ikinji şertiň!"
Gyz aýan eýledi ikinji şertin:
"Bir çelek şeraba gark et sen derdiň!"
Şa diýdi:"Pah, pah, pah, şertiňe gurban!
Sen indi meniňki, meňki Arzyman!"
Säher şapagy deý içildi şerap,
Başlady şum şanyň murty titiräp.
Wezirler, wekiller dyza çökdüler
Haremiň gyzlary gözýaş dökdüler.
Şa soňky wysala ýetende ahyr,
Bir gazal okady, eýwany şahyr.
Şa diýdi:"Tagtymyň täji Arzyman...
Üçünji şertiňi eýle sen aýan!"
"Saňa juda ýeňil iki şert berdim.
Seň eliňden gelmez üçünjii şertim!"
"O näme üçin gelmez, bilýärmiň men kim!?"
"Onda şeýleräjik üçünji şertim.
Eliňe peýkam al, üç ädimde dur,
Ýaý sowa geçmesin, gursagymdan ur.
Meniň bu şertimi bitirseň eger,
Gyzgyn leblerime, lebleriň deger.
Ilimden, günümden, ardan geçerin,
Mar saçlarym bilen biliň guçaryn.
Ýöne sowa geçse, awyly ýaýyň.
Men seniň ýaryň däl, men seniň Aýyň"
"Pah, pah, sähra gyzy gözel Arzyman,
Dahanyňdan çykan şertiňe gurban!"
Müň jeren yzyndan şuwwuldap ýeten,
Müň jeren ýüregin paralap öten.
Peýkamy eline alanynda şa,
Doldy märekäniň gözleri ýaşa!
... Peýkam döşden girip,bir nagra çekdi,
Burnyny ganadyp, arkadan çykdy.
Uzakda uwlady sergezdan itler,
Gan damyp gülledi ýaşajyk otlar.
Akmak şa gygyrdy:" Şertiňe gurban,
Indi sen meniňki, meňki Arzyman!"
Bu köne rowaýat, bu köne "myş-myş"
Gyzlar namys üçin şeýdip ölermiş!
Gurbannazar Ezizow

179

Greenleaf

08.01.2021 09:26

Gyza Piter duýdansyz ýagdaýda gabat geldi. Olaryň biri birlerini görmeýänlerine 15 ýyl dagy geçipdir, emma şonda hem ol gije gündiz şol gyz hakda pikir edýärdi. Gyzyň oňa başda gözi düşmedi, ol

168