senorita
07.09.2024 19:17
Boz çekeýik (Каменка плясунья) guşlaryñ bir gõrnũşi. Bu guşuñ uzynlygy takmynan 15-17 sm, ganatynyñ uzynlygy 8-9 sm bolup, onuñ agramy bary-ýogy 27-30 gram aralykdadyr.
Boz çekeýik Gũnbatar Aziýadan Mongoliýa çenli çõl we sãhra landşaftlarynda ýaşaýar.
Awgust aýynyň ortalarynda ýa-da sentýabryñ başynda guşlar gyş ũçin Gũndogar Afrika, Arabystana we demirgazyk-gũnbatar Hindistana gõçýãrler we mart-aprel aýlarynda ol ýerden gaýdýarlar.
Bu tãsin guş maýda mõr-mõjekler, olaryñ liçinkalary, mõýler, agaç bõlekleri bilen iýmitlenýãrler.
Boz çekeýik guşy dũrli guşlaryñ we haýwanjyklaryñ seslerine õýkũnmek ukyby bilen tapawutlanýar. Bu guş saýranynda, guşlaryñ kõp gõrnũşleriniñ seslerine, şeýle hem syçanyñ duýduryşyna, adamyñ sykylygyna, eşegiñ aññyrmasyna, hatda geçip barýan kerweniñ galmagalyna hem õýkũnip bilýãr.
17
65
senorita
01.09.2024 18:48
XIX asyryň ahyrynda daniýaly Waldemar Poulsen telegrafon atly ses ýazgysyny edýän we ony soñundan diňläp bolýan enjamy oýlap tapýar. Magnitli sim arkaly ses ýazdyryp bolýan bu enjamdaky ses o diýen dury çykmaýan eken. Şeýle hem ses ýazgysyny edip bolýan simiň enjamyň İçinde ýerleşýändigi sebäpli, ses ýazgysyny uzak wagt saklap bolmaýan eken.
Poulsen bu açyşyny 1900-nji ýylda Parižde geçirilen Exposition Universelle sergisinde köpçülige görkezýär. Poulsen Kopengagen telefon kompaniýasynda işläp, ykjam diskiň hem ilkinji hasaplanýan enjamyny oýlap tapýar. Poulsenden öň şeýle açyşy hiç kim tassyklatman eken. Şeýlelikde, ol ses yazgy edýän ilkinji adam hasaplanýar.
1928-nji ýylda nemes inženeri, doktor Fritz Pflaumer (1881-1945) magnit külkesini ýukajyk kagyzyň ýüzüne ýelmemegi başarýar. Bu usul şondan soñra uzak wagtlap peýdalanyljak täze açyşyň ilkinji ädimi bolýar. Şeỳlelikde, ses lentasyna ýazgy etmek usuly emele gelýär. 1930-njy ýylda merkezi edarasy Berlinde ýerleşýän AEG kompaniýasy Pflaumeriň usulyndan peýdalanyp, magnitofon atly ses ýazgy edip bolýan enjamy öndürýär. Kompaniýa ýazgy lentasyny işläp taýýarlamak üçin plastika öndürmekde uly tejribe toplan BASF kompaniýasy bilen hyzmatdaşlyk edýär. BASF kompaniýasy işläp taýýarlan ulgamynda demir oksidi bilen örtülen, insiz emeli sellýulozadan peýdalanýar. Şeýlelikde, ýazgy etmek üçin lentanyň magnitlenmegi üpjün edilýär. AEG kompaniýasynyň ilkinji K1 atly magnitofony hem-de BASF-yň magnitti lentasy 1935-nji ýylda Berlin Radio sergisinde köpçülige görkezilýär. Enjamda iki disk bolup, magnitofon bu disklere saralan lentalaryň aýlanmagy bilen ýazgy edýär we şol ýazgyny gaýtadan diňläp bolýar. K1 magnitofony geçen asyryň ikinji ýarymynda dünýäniň beýleki ýurtlaryna giñden ýaýraýar.
Magnit lentasyna ýazgy edýändigi üçin şeýle at ilki haryt nyşanynyň ady hökmünde ulanylan hem bolsa, soňlugy bilen beýleki dillere ýazgy edilen lentadaky sesi aýtdyryp bilýän enjamyň ady hökmünde geçýär. Şeýlelikde, köp dilde magnitofon ýa-da magnitofon görnüşinde ulanylýar. Magnitofonyň birinji bölegi magnit sözünden gelýän bolsa, «fon» sözi grekçede ses diýmegi aňladýar. Üns beren bolsañyz, telefon, mikrofon, diktofon (gepleşigi ýazdurmak we gaýtadan eşitdirmek üçin enjam) ýaly ses bilen bagly enjamlaryň köpüsiniň soñy «fon» sözi bilen tamamlanýar.
14
62
senorita
30.08.2024 09:08
Bedenimizdäki käbir alamatlar saglyk bilen bagly köp zady aýdyp biler. Esasan hem, aýadaky we dyrnakdaky käbir üýtgeşmelere has ünsli çemeleşmeli. Amerikaly dermatologlar dyrnakda ýüze çykýan alamatlar bilen bagly barlaglar geçirip, şeýle netijä gelendiklerini belleýärler.
• Sary dyrnaklar. Dyrnagyň saralmagy ýaş bilen baglanyşykly ýagdaýda ýüze çykýar. Lukmanlaryň bellemegine görä, dowamly çilim çekmek dyrnaklaryň saralmagyna ýa-da dyrnakda sary tegmilleriň döremegine getirip bilýär. Sary dyrnak köplenç dem alyş ýollaryndaky käbir keseller we el-aýaklaryň çişmegi netijesinde emele gelýär.
• Gury we döwlen dyrnaklar. Dyrnagyň guramagyna we döwülmegine yzygiderli ýüzmek, dyrnaga çalynýan serişdeleri çendenaşa köp ulanmak, eliňi ýygy-ýygydan ýuwmak ýa-da çyglylygy pes ýaşaýyş gurşawy sebäp bolup biler. Şeýle-de bolsa guran dyrnaklar käte saglyk bilen bagly ýagdaýlary hem görkezip bilýär.
• Ak tegmiller. Käwagt dyrnakda ak tegmiller peýda bolýar. Adatça ak tegmiller kän üns berilýän zat däl. Amerikaly dermatologlaryň neşir eden makalasyna görä, ak tegmiller «leýkonihiýa» diýlip atlandyrylýar. Köp adam dyrnakdaky ak tegmillere kalsiý ýetmezçiligi diýip düşünýär. Ýöne bu kalsiý bilen bagly ýagdaý bolman, bagyr we böwrek ýetmezçiliginiň käbir alamatlary bolup biler.
• Dik we kese çyzyklar. Käbir adamyň dyrnagynda dik we kese çyzyklar emele gelýär. Dyrnakdaky bu çyzyklar garrylyk alamatlary bilen birlikde ýüze çykýar. Lukmanlaryň bellemegine görä, dik we kese çyzyklar agyr keselleri geçiren adamlarda döreýär. Bu ýagdaý saç düşme alamatlary bilen bagly bolup biler.
• Güberçek dyrnaklar. Dyrnagyň pökgerip çemçe ýaly ösmegi dyrnagyň töweregindäki şikeslenmeler ýa-da deri keselleri bilen bagly ýüze çykýar. Şeýle dyrnaklar köplenç demir ýetmezçiliginiň ganazlyk alamaty hökmünde kesgitlenýär.
Dyrnagyňy dişlemek endikmi ýa-da ýetmezçilik?
Dermatologlaryň bellemegine görä, dyrnagyňy dişlemek adaty bir endik bolup, köplenç stres sebäpli ýüze çykýar. Dyrnaklaryň töweregindäki derini ýa-da dyrnagy dişlemek dowamly bolsa, onda lukmana ýüz tutmaly. Çünki bu ýagdaý uzaga çekse, nerw ulgamy bilen bagly dürli bozulmalary güýçlendirip biler.
14
26
senorita
28.08.2024 15:10
![]()
Adamlar irki döwürlerden bäri asman giňişligi bilen ýakyndan gyzyklanypdyrlar. Her gün dogup-batýan Güni, gijesine görnüp, gündüz gaýyp bolýan ýyldyzlary we Aýy öwrenmek üçin tagalla edipdirler. Entek asman jisimlerini ýakyndan görmäge mümkinçilik berýän teleskoplar peýda bolmanka, adamlar asmanda haýsy ýyldyzyň haýsy ýerde ýerleşýändigini, haýsy ýyldyzyň haçan peýda bolýandygyny, ýyldyza seretmek arkaly ileri-gaýrany kesgittäp bilipdirler. Uzakdaky zatlary ýakynladyp görkezýän teleskoplaryň peýda bolmagy Gün, Aý we ýyldyzlardan başga-da asman jisimleriniň hem bardygyny anyklamaga şert döredipdir. Eýsem, bu enjamlar haçan oýlanyp tapyldyka?
Hãzirki wagtda optiki teleskoplar iň ýaýran teleskop görnüşi hasaplanýar. Bu enjamlar uzakdaky asman jisimlerinden gelýän şöhleleri toplap, şol jisimleri ulaldyp görkezýär. Emma radiotolkunlary, ultramelewşe, infragyzyl şöhleleri ýaly adamyň gözüniň saýgarmaýan beýleki yşyk görnüşlerinden peýdalanyp, asman jisimlerini anyklamaga ýardam edýän teleskoplar bolýar.
Beýleki oýlap tapyşlar ýaly teleskoplar hem dürli ýyllaryň dowamynda kämilleşdirilipdir. Şol sebäpli teleskopy ilkinji oýlap tapan hökmünde belli bir adamy atlandyrmak kyn. Şeýle-de bolsa, teleskop oýlap tapandygy üçin ilkinji gezek patent almaga ýüz tutan niderlandly Hans Lippersgeýiň hasaplanýar.
![]()
Lippersgeýiň 1608-nji ýylda biri daşyna, beýlekisi içine tarap güberçekli iki sany linzanyň bir trubkanyň içine ýerleşdirilen enjamyny oýlap tapýar. Ol äýnek ýasamak bilen meşgullanýan eken. Köp adamlar Lippersgeýiň oýlap tapan bu enjamyny ilkinji teleskop diýip hasaplaýar. Onuň ilkinji oýlap tapan teleskopy jisimleri üç esse ulaldyp görkezýän eken. Ol bu enjamyny kämilleşdirip, köp sargyt alýar.
Teleskop ýasamak bilen meşgullananlaryň ýene biri meşhur italýan astronomy Galileo Galileý hasaplanýar. Ol 1609-njy ýylda Lippersgeýiň teleskopyny has-da kämilleşdirip, ony asman jisimlerini öwrenmek üçin ulanan ilkinji adam bolýar.
![]()
Galileý 30 esse ulaldyp görkezýän teleskopy bilen Aýyň ýüzündäki kraterleri ýakyndan görýär. Şeýle hem Ýupiteriň dört sany hemrasyny we Saturnyň halkalaryny açýar. Şeýle-de, bize görünýänden has köp ýyldyzyň bardygyny we Ýeriň Günün daşynda belli orbitada aýlanýandygyny anyklaýar.
1700-nji ýyllara çenli öndürilen teleskoplaryň ählisinde şekiliň gyrasy bulanyk görünýän eken. Bu bulanyk reňkli çyzyklar dürli reňkdäki şöhleler linzadan geçenlerinde başgaça döwülmegi sebäpli ýüze çykýan eken. Isaak Nýuton deň derejede döwülmeýän bu şöhleleri toplamak üçin aýnaly teleskop ýasaýar.
![]()
Häzirki wagtda ulanylýan teleskoplaryň hemmesi diýen ýaly aýnaly teleskoplardyr.
16
47
senorita
10.08.2024 23:55
Şu gije şeýlebir agladym eje
Darygyp dõrese ýũrek gysylmam,
Ýaramaz tukatlyk basýar kõp gije.
Gursagym bu giñ ãleme-de sygman,
Şu gije şeýlebir agladym eje...
Gõwnũme has ýakyn alyp her zady,
Pikirlenýãn, oýa batýan men niçe.
Bildirmezlik islesemde yzamy,
Şu gije şeýlebir agladym eje...
Içki howsalany daşa bildirtmãn,
Bukup gezdim duýgularymy ençe,
Ejizledim, gizlemesini bilmãn,
Şu gije şeýlebir agladym eje...
Ýũregimiñ agyrsy berenok a:ram
Sũpũrýãn ýaşymy ýetişdigimçe,
Daşymdana bagtly gõrũnýãn ýalam,
Içimi nãbilsin õzgeler eje?!
Şu gije şeýlebir agladym eje...
✍🏻 Leýli Orunowa
17
41
