hangeldiyev
29.11.2022 08:30
“Goňşy-iň ýakyn aradaky ildir”
Köküni taryhyň çuňlugyndan alyp gaýdýan türkmen halkynyň däp-dessurlary,edim-gylymlary umman deýin many-mazmuna eýe bolan ümzügi alyslara uzaýan nesil terbiýesiniň ägirt uly mekdebidir. Arkadagymyzyň öz halkyna peşgeş beren “Türkmenistan-Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi” atly kitabynda taryhda Beýik Ýüpek ýolunyň ugry bilen ençeme halklaryň arasynda uly we kiçi kerwenler arkaly özara gatnaşyk saklandyklary hakynda nygtalyp geçilýär. Şonuň esasynda hem uzak ülkeleriň arasyndaky dostlukly aragatnaşyk belli bir derejede şol ýurtlarda söwdaň, medeniýetiň,ylym-bilimiň, senagatyň pajarlap ösmegine getiripdir. Onuň içinde bolsa ähli zatlar, ýagny ynsan gatnaşyklary, adam bilen tebigatyň sazlaşygy, birek-birege hormat goýmak ýaly ynsan mertebesini beýgeldýän ajaýyp ýörelgeleri nesillere miras goýmak mysalyndaky bahasyna ýetip bolmajak işleri, zähmetleri ýatyr. Ynsan gatnaşyklary diýlende ilkinjileriň hatarynda türkmeniň goňşyçylyk bilen baglanyşykly ýakyn gatnaşyklary göz öňünde janlanýar. Bu babatda könelerden bize ýetip gelen dürdäne setirler barmak basyp sanardan köpdür. Şol sanda “Goňşy-ömrüňe dahylly kişidir”, “Goňşy-ykbalyňa täsirli kişidir”, “Goňşy mähek daşydyr, sen sap altyn ýa-da mis garyndysymyň-goňşy bahym kesgitlär”, “Goňşy-diňe Allanyň däl, uly iliň şaýadydyr” diýen ýaly ýüzlerçe gymmatly pähimleri bar. Şu ýerde ýakyn goňşyňy ynjytmazlyk hakynda meşhur şahyrymyz Gurbannazar Ezizowyň bir ajaýyp jümlesini mysal getirsek tüýs ýerine düşdügi bolardy. Onda şeýle diýilýär:
Goňşyňy gozgama, göçmesin goňşyň
Goý öçmesin, sen ölçerme oduny.
Aýaklaryň ätjek ädimin äder
Göreçleriň görer görjek zadyny.
Türkmen halky goňşyçylyk gatnaşyklaryna elmydama örän uly ähmiýet beripdir. Ata-babalarymyz goňşy goňşa mähirli bolmaklygy, ylalaşykly, sylaşykly, hem-de agzybir bolmalydygyny ündäpdirler. Bu barada olaryň jöwher paýhasyndan syzylyp çykan “Ýer almada goňşy al”, “Kyýamat güni goňşydan”, “Daşdaky dogandan golaýdaky goňşy”, “Aýrylmaz goňşyňa undulmaz söz diýme” we ýene-de birnäçe bahasyna ýetip bolmajak gymmatly, altyna gaplaýmaly atalar sözlerini, nakyllary bize miras galdyrypdyrlar. Il içinde goňşysyna “Hemsaýam” diýip ýüzlenmesi ýöne ýerden däldir. Ilçilikde nämedir bir zada gyssanan wagtyň ýa-da uzak bir ýere gitjek wagtyň öz goňşyňa baryp “Goňşy, biziňkilere-de göz-gulak bolaweri”diýen ýaly sözler aýdylýar, mundan başga-da birini soralanda “Pylanyň goňşysy-da. Goňşys-a ýagşy adamlar, beýle adamlaryň goňşysy hem bihal adamlar däldir-le.” diýlen ýaly jogaby alarsyň. Kemçiligiňi, ýetmeziňi, artykmaçlygyňy ilki bilen goňşyň gözi terezä salar. Şatlygyňy deň paýlaşyp, hasratyňy deňine çekişjek goňşyň bilen arkalaşykly ýaşamak biziň halkymyzda ynsan terbiýesine degişli mukaddeslikdir.
“Gel okaram, git okaram, gelmeseň, gitmeseň, orta ýolda döwül okaram” diýýän biziň türkmen halkymyzda goňşy aralygynda saçakly, duzly gatnaşmak asylly ýörelge hasaplanylyp, ol agzybirlikden hem döwletlilikden nyşandyr.
12
26
hangeldiyev
27.11.2022 00:13
Dagyň depesine gonan bürgüde
Ýanbermezlik, ganat arzuw edeliň!
Sähralara seýle çykan ýigide
Gamyşgulak gyrat arzuw edeliň!
Ýagyn dileýäris, gelse ýazlara,
Bereket dileýäs, iýlen duzlara,
Ýaňy göze görnüp başlan gyzlara
Akyl-paýhas, kamat arzuw edeliň!
Perzent dileýäris, oňa zarlara,
Ygrar dileýäris, dosty-ýarlara,
Yhlas bilen iş bitirýän ärlere
Uzak ömür, saglyk arzuw edeliň!
Garşylyk ýok, baý ýaşajak bolýana,
Goý, baýlygyňyz ýetsin milliard, milliona,
Kösenene kömek edip bilýäne
Yrsgal, abraý, döwlet arzuw edeliň!
15
56
hangeldiyev
26.11.2022 16:05
“Adamkärçilikden ullakan post ýok”
Sapaga giren mugallym otagyň içindäki okuwçylaryň gohlaşyp oturandygyny görýär. Goh-galmagaldan ýaňa ses-üýn alyşar ýaly dälmiş. Mugallym okuwçylara seredip biraz pikirlenip durupdyr-da, tagta “1”-lik sany ýazypdyr. Mugallymyň hiç zat gürlemezden duýdansyz beýle hereketine okuwçylar geň galyp seredipdirler. Şonda mugallym ”Okuwçylar ine, bu “1” Adamkärçilik ” diýipdir. Soňra bolsa onuň yzyna “0”-lyk goýup, “ Bu bolsa zehin” diýipdir. Mugallym soňra ýene birnäçe “0”-lary goýupdyr hem-de olaryň her haýsysyny atlandyrypdyr, “ Bu Zähmetsöýerlik, bu Tutanýerlilik, bu Gaýduwsyzlyk, bu intuisiýa, bu ugurtapyjylyk.” Okuwçylar mugallymyň hereketine we aýdýan zatlaryna haýran galyjylyk bilen seredipdirler. Mugallym iň soňunda biraz oýlanyp, eline öçurgiji alyp, başynda duran “1”-lik sany pozup goýberýär-de; “ Okuwçylar, görýäňizmi? Eger-de siziň Adamkärçiligiňiz ýok bolsa, ondan galan zatlaryň “0”-a öwrülýändigini. Kerim şahyr aýtmyşlaýyn:
-Ullakan stolmy, kiçijik stol.
Uly stanokmy, kiçi stanok?
Haýsynyň başynda zähmet çekseňem,
Dünýäde bir postdan ullakan post ýok.
Adamkärçilikden ullakan post ýok.
Şol günüň, ertäň iň uly posty.
Kimde-kim şol posta wepaly bolsa
Hem özüniň hem-de iliniň dosty.
Nusga bolup galsyn nesilden-nesle,
Adamkärçiligimiz, ýagşy gylygymyz.
Şu günki ýaşlygymyz bisüwit geçse,
Biweç bor, ertirki ýaşulylygymyz! ”
Adamkärçilik siziň hiç haçan ýitirmän, aýap, gorap saklamaly esasy zatlaryňyzyň başynda durýan beýiklikdir. Bu dünýäde esasy gymmatlygyň adamdygyna, onuň mertebesiniň ýokarylygyna bolan düşünjesi dar adamlar ony ýitirip biler. Ýyllaryň size köp zatlary bermegine ( güýç, baýlyk, şöhrat, täzeçe dünýägaraýyş ) ýa-da köp zatlary sizden almagyna ( saglyk, birek-birekden jyda etmek, şowly pursatlaryňyzy) garamazdan ony ýitirmäň!
24
44
hangeldiyev
22.11.2022 01:12
Kakam şeýle gürrüň bererdi
Uzak dag obasyndan gelen bir dagly kakamyň ýanyna gelip, oňa goşgy okap berip başlapdyr. Kakam bu dörän täze şahyryň goşgularyny üns bilen diňläp, gowşak ýa-da halys ejiz ýerlerini görkezipdir. Soňra: “Sada obasyndan bolan Gamzat bu goşgulary şeýleräk ýazardy” diýipdir.
-O-how, mähriban Gamzat, onuň ýaly ýazmak üçin talant gereg-ä- diýip, dagly seslenipdir.
-Aýdyşyň ýaly, seňki dogry, birneme talant bolsa-ha, kemlik etmezdi.
Gamzatyň kinaýasyna düşünmedik dagly:
-Eýsem, ony nireden almaly?-diýipdir.
-Şu gün dükanlara-ha aýlanyp gördüm, olarda-ha ýok eken, belki, bazarda bardyr.
Adam talanty nireden alýar? Belli däl. Ony asman berýärmi ýa-da Zemin? O-da belli däl.Belki, ol asmanyň hem ýeriň ogludyr? Talantyň adamyň niresinde ýerleşýändigi-de nämälim. Ol ýürekdemi, gandamy ýa-da beýnide? Belki, ol adam doglan badyna onuň kiçijik ýüreginde ornaşýandyr ýa-da adam soň-soňlar Zeminiň üstünde kän ýol geçip, ony tapýandyr? Talanta näme medet berýärkä: söýgümi ýa-da ýigrenç, şatlykmy ýa-da hasrat, gülkimi ýa-da gözýaş? Ýa-da bularyň bary hem talantyň ösmegi we kämilleşmegi üçin zerurmy?
Ol nesil yzarlaýarmy ýa-da adamyň gören, eşiden, duýan,okan, başdan geçiren, akyl ýetiren zatlarynyň esasynda, şularyň netijesinde emele gelýärmi? Zähmetiň netijesimi ýa-da tebigatyň oýnumy? Doglaňda berilýän gözüň reňkimi ýa-da maşk etmek bilen dörän myşsalar? Bagbanyň irginsiz kyn zähmeti bilen ýeyişdirilen alma agajymy ýa-da oglanjygyň eline daragtdan düşen almanyň özi?
Talant şeýle bir syrly zat bolup, bu syra hemmeler Zemin hakda, onuň geçmişi we geljegi hakda, Gün hem ýyldyzlar hakda, ataş hem güller hakda, hatda adam hakda hemme zady bilenlerinde, ahyrsoňunda talantyň nämedigine, onuň nireden alynýandygyna, nirede ýerleşýändigine, onuň näme üçin ala-böle bir adama berlip, başga birine berilmeýändigine göz ýetirerler.
Talantly iki adamyň talanty biri-birine meňzemeýär, eger meňzeş bolsa, ol talant däldir. Talant adamlaryň daşky görküniň meňzeşligine bagly däldir. Men ýüzi kakamyňka meňzeş adamlary kän gördüm, ýöne olarda kakamyňky ýaly talant görmedim.
Talant nesilden-nesle miras geçmeýär. Eger geçýän bolsady, onda sungatda hem nesil şalyklary dörärdi. Dana kişilerden akmagyň dogulýandygy az däl, käte “akmak” diýilýän adamdan hem akyldar kişi dogulýar.
Talant adamda orun alyp, onuň ýaşaýan döwletiniň belent mertebesi hakda ýa-da halkynyň sany hakda soramaýar. Onuň gelşi örän seýrek we duýdansyz, geň-enaýy, göýä diýersiň, ýyldyrymyň ýagtysy ýaly, ýagyşdan soň döreýän älemgoşar ýaly ýa-da tebsiräp ýatan topraga jan berýän ýagyş ýaly.
Resul Gamzatow
(Dowamy bar)
14
125
hangeldiyev
21.11.2022 18:59
Altyn balyk we şahyr hakda tymsal
“Işi şowuna düşmeýän bir şahyr deňzinden altyn balyk tutupdyr” diýip, gürrüň berýärler. -Eý, şahyr, şahyr- diýip, altyn balyk özelenipdir.Şahyr oňa: - Azat etsem , deregine näme berersiň? – diýipdir. Ähli pynhan arzuwlaryň hasyl bolar.Şahyr şatlanyp, altyn balygy suwa goýberipdir. Şondan soň şahyryň edeni ugruna bolup başlapdyr. Goşguly kitaplary yzly- yzyna neşir edilipdir. Ol derrew şäheriň içinde bir jaý salnypdyr, daşyndanam bir oňat daça edinipdir.Şahyryň döşüni ordenler, “ Zähmetde edermenligi üçin” diýen medal bezäpdir. Ol ile meşhur bolupdyr, adyny eşdenler tanapdyr. Ol uly wezipäni eýeläpdir. Bütin dünýä, göýä bişirilip, üstüne sogan dogralyp, limon sepilen çişlik ýaly, onuň öňünde taýyn bolupdyr. Eliňi uzadyp al-da, hezil edip iýiber.Ine, günleriň bir güni ol hem akademik, hem deputat, hem laureat bolanda, aýaly oňa:-Wah, bu zatlaryň üstesine sen altyn balykdan ýene talantam dileseň bolmaýarmy?-diýipdir.Birdenkä şahyr aňyna aýlanyp, şu ýyllaryň dowamynda özüne ýetmedik zadyň nämedigine düşünen ýaly bolupdyr. Ol ylgap, deňziň kenaryna baryp:-Eý, balyjak, balyjak, birazajyk talant hem bersene – diýip, altyn balyga ýüzlenipdir.-Ähli islän zatlaryňy men saňa berdim.Indiden beýlägem näme isleseň, berip bilerin. Talanty welin berip bilmerin. Çünki meniň özümde-de şahyrçylyk talanty ýok- diýip, altyn balyk jogap beripdir.Diýmek, talant ýa bar, ýa-da ýok. Ony hiç kim beribem bilmeýär, yzyna alybam.Talantly bolup dogulmak gerek. Tylla balygyň merhemetine duçar bolan şahyrymyz tiz wagtdan özüni tawus ýelegine beslenen garga ýaly duýup başlady. Älemgoşar kimin ol emeli gözellik sähel salymda ýere döküldi, onuň ýelekleri-de ýuwaş- ýuwaşdan düşüp, şol bolşundanam beter bolup, öňküliginem ýitirdi.Köp gaýtalanyň bilen aýat-doganyň güýji gaçmaýar. Şonuň üçinem men ýene-de gaýtalaýaryn: ýazmak üçin talant gerek. Eger-de ol tylla balykda-da ýok bolsa, eýsem, ony nireden aljak?!
Resul Gamzatow
(Dowamy bar)
20
78
