senorita
30.08.2024 09:08
Bedenimizdäki käbir alamatlar saglyk bilen bagly köp zady aýdyp biler. Esasan hem, aýadaky we dyrnakdaky käbir üýtgeşmelere has ünsli çemeleşmeli. Amerikaly dermatologlar dyrnakda ýüze çykýan alamatlar bilen bagly barlaglar geçirip, şeýle netijä gelendiklerini belleýärler.
• Sary dyrnaklar. Dyrnagyň saralmagy ýaş bilen baglanyşykly ýagdaýda ýüze çykýar. Lukmanlaryň bellemegine görä, dowamly çilim çekmek dyrnaklaryň saralmagyna ýa-da dyrnakda sary tegmilleriň döremegine getirip bilýär. Sary dyrnak köplenç dem alyş ýollaryndaky käbir keseller we el-aýaklaryň çişmegi netijesinde emele gelýär.
• Gury we döwlen dyrnaklar. Dyrnagyň guramagyna we döwülmegine yzygiderli ýüzmek, dyrnaga çalynýan serişdeleri çendenaşa köp ulanmak, eliňi ýygy-ýygydan ýuwmak ýa-da çyglylygy pes ýaşaýyş gurşawy sebäp bolup biler. Şeýle-de bolsa guran dyrnaklar käte saglyk bilen bagly ýagdaýlary hem görkezip bilýär.
• Ak tegmiller. Käwagt dyrnakda ak tegmiller peýda bolýar. Adatça ak tegmiller kän üns berilýän zat däl. Amerikaly dermatologlaryň neşir eden makalasyna görä, ak tegmiller «leýkonihiýa» diýlip atlandyrylýar. Köp adam dyrnakdaky ak tegmillere kalsiý ýetmezçiligi diýip düşünýär. Ýöne bu kalsiý bilen bagly ýagdaý bolman, bagyr we böwrek ýetmezçiliginiň käbir alamatlary bolup biler.
• Dik we kese çyzyklar. Käbir adamyň dyrnagynda dik we kese çyzyklar emele gelýär. Dyrnakdaky bu çyzyklar garrylyk alamatlary bilen birlikde ýüze çykýar. Lukmanlaryň bellemegine görä, dik we kese çyzyklar agyr keselleri geçiren adamlarda döreýär. Bu ýagdaý saç düşme alamatlary bilen bagly bolup biler.
• Güberçek dyrnaklar. Dyrnagyň pökgerip çemçe ýaly ösmegi dyrnagyň töweregindäki şikeslenmeler ýa-da deri keselleri bilen bagly ýüze çykýar. Şeýle dyrnaklar köplenç demir ýetmezçiliginiň ganazlyk alamaty hökmünde kesgitlenýär.
Dyrnagyňy dişlemek endikmi ýa-da ýetmezçilik?
Dermatologlaryň bellemegine görä, dyrnagyňy dişlemek adaty bir endik bolup, köplenç stres sebäpli ýüze çykýar. Dyrnaklaryň töweregindäki derini ýa-da dyrnagy dişlemek dowamly bolsa, onda lukmana ýüz tutmaly. Çünki bu ýagdaý uzaga çekse, nerw ulgamy bilen bagly dürli bozulmalary güýçlendirip biler.
14
25
senorita
28.08.2024 15:10
Adamlar irki döwürlerden bäri asman giňişligi bilen ýakyndan gyzyklanypdyrlar. Her gün dogup-batýan Güni, gijesine görnüp, gündüz gaýyp bolýan ýyldyzlary we Aýy öwrenmek üçin tagalla edipdirler. Entek asman jisimlerini ýakyndan görmäge mümkinçilik berýän teleskoplar peýda bolmanka, adamlar asmanda haýsy ýyldyzyň haýsy ýerde ýerleşýändigini, haýsy ýyldyzyň haçan peýda bolýandygyny, ýyldyza seretmek arkaly ileri-gaýrany kesgittäp bilipdirler. Uzakdaky zatlary ýakynladyp görkezýän teleskoplaryň peýda bolmagy Gün, Aý we ýyldyzlardan başga-da asman jisimleriniň hem bardygyny anyklamaga şert döredipdir. Eýsem, bu enjamlar haçan oýlanyp tapyldyka?
Hãzirki wagtda optiki teleskoplar iň ýaýran teleskop görnüşi hasaplanýar. Bu enjamlar uzakdaky asman jisimlerinden gelýän şöhleleri toplap, şol jisimleri ulaldyp görkezýär. Emma radiotolkunlary, ultramelewşe, infragyzyl şöhleleri ýaly adamyň gözüniň saýgarmaýan beýleki yşyk görnüşlerinden peýdalanyp, asman jisimlerini anyklamaga ýardam edýän teleskoplar bolýar.
Beýleki oýlap tapyşlar ýaly teleskoplar hem dürli ýyllaryň dowamynda kämilleşdirilipdir. Şol sebäpli teleskopy ilkinji oýlap tapan hökmünde belli bir adamy atlandyrmak kyn. Şeýle-de bolsa, teleskop oýlap tapandygy üçin ilkinji gezek patent almaga ýüz tutan niderlandly Hans Lippersgeýiň hasaplanýar.
Lippersgeýiň 1608-nji ýylda biri daşyna, beýlekisi içine tarap güberçekli iki sany linzanyň bir trubkanyň içine ýerleşdirilen enjamyny oýlap tapýar. Ol äýnek ýasamak bilen meşgullanýan eken. Köp adamlar Lippersgeýiň oýlap tapan bu enjamyny ilkinji teleskop diýip hasaplaýar. Onuň ilkinji oýlap tapan teleskopy jisimleri üç esse ulaldyp görkezýän eken. Ol bu enjamyny kämilleşdirip, köp sargyt alýar.
Teleskop ýasamak bilen meşgullananlaryň ýene biri meşhur italýan astronomy Galileo Galileý hasaplanýar. Ol 1609-njy ýylda Lippersgeýiň teleskopyny has-da kämilleşdirip, ony asman jisimlerini öwrenmek üçin ulanan ilkinji adam bolýar.
Galileý 30 esse ulaldyp görkezýän teleskopy bilen Aýyň ýüzündäki kraterleri ýakyndan görýär. Şeýle hem Ýupiteriň dört sany hemrasyny we Saturnyň halkalaryny açýar. Şeýle-de, bize görünýänden has köp ýyldyzyň bardygyny we Ýeriň Günün daşynda belli orbitada aýlanýandygyny anyklaýar.
1700-nji ýyllara çenli öndürilen teleskoplaryň ählisinde şekiliň gyrasy bulanyk görünýän eken. Bu bulanyk reňkli çyzyklar dürli reňkdäki şöhleler linzadan geçenlerinde başgaça döwülmegi sebäpli ýüze çykýan eken. Isaak Nýuton deň derejede döwülmeýän bu şöhleleri toplamak üçin aýnaly teleskop ýasaýar.
Häzirki wagtda ulanylýan teleskoplaryň hemmesi diýen ýaly aýnaly teleskoplardyr.
16
46
senorita
10.08.2024 23:55
Şu gije şeýlebir agladym eje
Darygyp dõrese ýũrek gysylmam,
Ýaramaz tukatlyk basýar kõp gije.
Gursagym bu giñ ãleme-de sygman,
Şu gije şeýlebir agladym eje...
Gõwnũme has ýakyn alyp her zady,
Pikirlenýãn, oýa batýan men niçe.
Bildirmezlik islesemde yzamy,
Şu gije şeýlebir agladym eje...
Içki howsalany daşa bildirtmãn,
Bukup gezdim duýgularymy ençe,
Ejizledim, gizlemesini bilmãn,
Şu gije şeýlebir agladym eje...
Ýũregimiñ agyrsy berenok a:ram
Sũpũrýãn ýaşymy ýetişdigimçe,
Daşymdana bagtly gõrũnýãn ýalam,
Içimi nãbilsin õzgeler eje?!
Şu gije şeýlebir agladym eje...
✍🏻 Leýli Orunowa
17
40
senorita
02.06.2024 22:20
Bir-biregi tanamzogam üýtgeşik,
Ýakyndanam görmändik ýol öterlik.
Emma, seni görmek asla gerek däl,
Kalbyň gördüm, maňa şolam ýeterlik.
Ýaşymyzyň tapawudam möhüm däl,
Mydam gabat gelse içki dünýämiz.
(Öte geçip aýtýandyryn öýdemok,
Başdan meňzeş döredilen dünýä biz)
Söýen ýürek rahat urup bilermi,
sen uzakda gözleriňi ýaşlasaň?!
Bilgin, mende geljek sary umyt bar,
Ejizligi ýola çykman taşlasaň.
Süýji sözler, süýji arzuw edeli
Ajy sözler, kalba neneň çümmejek?!
Men saňa dagdan beýik bagt bermekçi,
Senem ynam berseň, birje çümmüjek!
✍🏻 Ylham Gurbanalyýew
Ýerine ýetiren: @senorita
33
276
senorita
31.05.2024 20:32
Adamzat durmuşynda oýlanyp tapylan iň esasy aragatnaşyk ulgamynyň biri hem poçtadyr. Entek tehnologik enjamlaryň ýok mahaly biri-birinden uzakda ýaşaýan kowum-garyndaşlar hat alyşmak arkaly habarlaşýan ekenler. Munuň üçin bolsa poçtanyň hyzmatyndan peýdalanypdyrlar. Şol döwürlerde poçta aragatnaşygy hat gatnadyjy adam, eldekileşdirilen kepderiler, itiň käbir görnüşi, uýgunlaşdyrylan atlar, söwda ýolundaky kerwenler tarapyndan amala aşyrylypdyr.
Bular ýerli aragatnaşyk bolup, resmi taýdan poçta ulgamy has soň ýüze çykýar. Ýazmaça resminamalary halkyň içine ýaýratmak üçin resmileşdirilen çapar hyzmaty ilkinji gezek Müsürde ýüze çykýar. Miladydan öňki 2400-nji ýyllarda faraonlar ýurduň çägine habar (täze çykan perman) ibermek üçin çaparyň hyzmatyndan peýdalanypdyrlar. Halk köpçüligine niýetlenen poçta hyzmaty ilkinji gezek Eýranda ýüze çykýar. Miladydan öňki 550-nji ýyllarda bu ýerde adamlar dogan-garyndaşlaryna hat ýazyp, olardan geljek jogap hatyny almak mümkinçiligine eýe bolupdyrlar. Şol ýyllarda goňşy döwletlerde hem poçtanyň pars ulgamy meşhur bolup, ýörite çaparlar işe alnyp, olar ýyndam atlar bilen üpjün edilipdir. Hatlary alan çapar bellenen aralygy geçensoň, beýleki çapara poçtany geçirýär, ol hem indiki çapara...
Bu ulgam ýörite döredilip, çaparlar poçtanyň çalt barmagy üçin bellenen ýerlerde gezekleşýärler. Orta Aziýada birnäçe döwletleriň arasynda ýola goýlan hat gatnadyjy çaparlaryň ýanynda ýörite goragçylar berkidilýär. Poçta ulgamy birnäçe ýyldan soň Hindistandyr Hytaýa, Ýaponiýadyr Rime hem ýaýraýar.
Rim imperiýasynda 1490-njy ýylda «Taksis» ady bilen tanalýan hat gatnadyjy Frans fon poçta ulgamyny işläp düzýär. Ilkibaşda köşkde hat gatnadan Frans 1517-nji ýyldan soň maşgalasy bilen bilelikde raýatlara hem hyzmat edip başlaýar. 1716-njy ýylda Ispaniýada raýatlar üçin elýeterli poçta hyzmaty hökmünde «Correos y Telegrafos» döredilip, 1756-njy ýylda ilkinji gezek resmi taýdan poçta işgäri wezipesi döredilýär.
1762-nji ýylda poçta gutulary peýda bolýar. 1840-njy ýyla çenli iberilen hatlar kabul ediji tarapyndan tölenip, poçta tölegi hat iberijiden alyja çenli geçilen ýoluň uzynlygyna, kagyzyň sanyna hem-de poçtanyň agramyna görä kesgitlenipdir. Iňlis oýlap tapyjysy Rowlend Hill öňünden töleg edilýän, ýelmenýän möhürli (marka) poçta ulgamyny işläp düzýär.
Bu ulgam örän arzan bolup, şondan soňra iberilýän hatlaryň sany iki-üç esse artýar. XIX asyryň ortalarynda ýörite enjam ulanylyp, ygtyýarnama esasynda poçta üçin öňünden tölenen bukjalary ýasamagyň usuly işlenip düzülýär. Bu usulda taýýarlanan bukjalar banklarda we poçta şahamçalarynda ulanylýar. Soňlugy bilen ygtyýarnama almazdan printerde çap edip bolýan bukjalar ulanylyp başlanýar.
1874-nji ýylda Ählumumy poçta bileleşigi (UPU) döredilýär. Häzirki wagtda 192 döwlet bu bileleşigiň agzasy bolup, BMG-niň ýöriteleşdirilen agentligi hökmünde halkara poçta alyş-çalyş düzgünlerini kesgitleýär.
XX asyrda poçtada uly ösüşler gazanylyp, hat gatnatmak ulag serişdeleriniň üsti bilen amala aşyrylyp başlanýar. Demir yol stansiýalarynda poçta bölümleri açylýar. Poçta işgärleri ýörite ulaglar bilen üpjün edilýär. 1911-nji ýylda Angliýada poçtany eýesine çalt gowşurmak maksady bilen howa ulaglary synagdan geçirilip başlanýar. Bu synag oňaýly netije berensoň, dünýäniň beýleki ýurtlarynda hem howa poçtasy ýola goýulýar. Üns beren bolsaňyz, käbir hatlaryň bukjasynda «Par avion» (fransuzça «uçar arkaly») möhürçesini görmek bolýar. Bu ýazgy hatyň uçar arkaly alyja iberilendigini aňladýar.
15
61