senorita
13.11.2024 09:24
Bu guralyň oba hojalyk ekinleriniň ýapraklaryny, däneli ekinleriň başyny, agaç ýapraklaryny, gyzgyn çüýşäni, kagyzy, matany, hatda polat simi kesmek ýaly dürli maksatlar üçin ulanylýan onlarça görnüşi bar. Okuw esbaby hökmünde ulanylýan gaýçylaryň çagalara niýetlenen has howpsuz edilip ýasalanlary hem bar. Çagalar üçin niýetlenen gaýçylaryă dürli reňklisi we şekillisi onuň has-da özüneçekiji bolmagyna sebäp bolýar. Eýsem, häzirki wagtda dürli maksatlar üçin ulanylýan bu guralyň ilkinji nusgasy haçan peýda bolduka? Ol näme maksat bilen ulanyldyka?
Taryhçylaryň çaklamalaryna görã, ilkinji gaýçylar Bürünç eýýamynda çykan bolmaly. C şekilli gaýçylara berkidilen keserli gaýçylar miladydan ozalky 1500-nji ýyllarda Müsürde sungat eserlerini ýasamakda peýdalanylypdyr. Bu gural bitewi bürünç böleginden ybarat bolup, gyrkylyga meňzeş bolupdyr.
Rimlileriň hem bürünçden gaýçy ýasandyklary barada maglumatlar bar. Bu guraly müsürliler hem-de rimliler yzygiderli kämilleşdiripdirler. Soňky ýyllarda Rimde demir gaýçylar hem peýda bolupdyr. Bürünçden we demirden ýasalan gaýçylar gadymy Rim bilen bir hatarda Aziýanyň käbir ýerlerinde hem ýasalypdyr. XVI asyrda Ýewropada ulanylan gaýçylar hem has irki döwürlerde ýasalan bu gurallara meňzeş bolupdyr. Gaýça meňzeş bolan bu gurallar demri döwmek arkaly işlemegiň täze usullarynyň peýda bolmagy bilen kämilleşipdir. 1761-nji ýylda angliýaly Robert Hinklif «Sheffield» atly guraly oýlap tapýar. Bu gaýçy guýma demirden ýasalypdyr. Şol döwürde beýleki metal gurallar ýaly gaýçy hem demri döwmek arkaly ýasalýan eken. Emma Hinklif demri guýmak arkaly gaýçynyň köpçülikleýin önümçiligini ýola goýmagyň usulyny tapypdyr. Şondan soňra gaýçynyň has ýönekeý görnüşleri peýda bolupdyr.
Häzirki wagtda has kiçi çagalar üçin ýasalýan gaýçylar plastmassadan ýasalýan bolsa, lukmançylyk maksady bilen ulanylýan gaýçylar poslamaýan polatdan ýasalýar. Gündelik durmuşda ulanylýan gaýçylar bolsa, ýumşak polatdan ýasalýar.
Goýun, geçi we ş.m. öý haywanlaryň ýüňüni gyrkmak üçin ulanylýan, synda meñzeş uzyn demir gaýça gyrkylyk diýilýär.
Haly dokalanda çitilen çitimi gyrkyp, halynyň ýüzüni tekizlemek üçin ulanylýan ulurak gaýça syndy diýilýãr.
9
70
senorita
10.11.2024 22:19
Elektrik energiýasyndan ýagtylyk almagy başaran ilkinji adam Tomas Edison hasaplanýan hem bolsa, soňky ýyllarda çyralaryň örän köp görnüşi peýda bolýar. Șeýle oýlap tapyşlaryň biri hem stoluň üstünde goýulýan çyra hasaplanýar.
Çyranyň bu görnüșini iňlis dizaýneri Jorj Karwardin oýlap tapýar. Üns beren bolsaňyz «Pixar» multfilmleriniň başynda hem șeýle çyra peýda bolýar. Karwardin bu lampany oýlap tapanynda adamyň golunyň hereketlerinden «ylham alypdyr».
Ol bu önüm üçin 1931-nji ýylda patent alan hem bol- sa, bir ýyldan soňra ony has-da kämilleşdirýär. Awtoulag önümçilik kärhanasynda işleýän Karwardin islän ýeriňde wagtlaýyn üýtgedip bolýan, işiñ bitenden soňra hemişeki ýerine aňsatlyk bilen gidýän çyra zerurlyk duýýar. Ol özüne gerek bolan çyrany ýasamak üçin ýaýly «tirsege» lampany dakýar. Şeýlelik-de, ony islän tarapyna aýlap bolýar. Çyranyň gulpuny açandan soňra bolsa, ol hemişelik ýerine barypdyr. Karwardin bu lampany ussahanasynda ulanmak maksady bilen oýlap tapan hem bolsa, onuň beýleki ýerlerde hem peýdalanylyp bilinjekdigine göz ýetirýär. Lampanyň dașyndaky gorag bolsa, şöhläni şol bir ýere serpikdirip, az energiýa bilen has köp ýagtylygy döretmäge mümkinçilik beripdir. Ony islendik tarapa öwrüp bolýandygy güýçli ýagtylygyň gözüňi gamaşdyrmazlygyny üpjün edipdir. Bu gyralar adatça 60 watlyk lampanyň ýagtylygyny 25 watlyk lampa bilen üpjün edipdir. Şeýlelik-de, bu enjam wagtyň geçmegi bilen dürli iș ýerlerinde kitaphanalarda giňden ulanylyp bașlanýar. Häzirki wagtda hem giňden ulanylýan bu enjamyň ululy-kiçili dürli görnüşleri bar. Näçe wagt geçen hem bolsa, häzirki wagtdaky stol çyralary hem köp babatda ilki başdakysyna meňzeýär.
5
79
senorita
22.10.2024 12:52
El telefonlarynyň çykmagy bilen goşar sagady azalan hem bolsa, dakynýanlar häzirem az däl. Goşar sagatlarynyň uludan kiçä hemmeler üçin niýetlenen birnäçe görnüşi bar. Şeýle-de, bu sagatlaryň sagady, minuty we sekundy dil bilen görkezýän adaty görnüşleriniň bolşy ýaly, san bilen görkezýänleri hem bar. Mundan başga-da, goşar sagatlarynyň käbir görnüşi diňe sagady däl, eýsem, hepdäniň gününi, senäni we ýyly hem görkezýär. Eýsem, wagty sanlar bilen görkezýän elektron sagatlar haçan peýda bolduka?!
Geçen asyryň ikinji ýarymynda kompýuterler peýda bolup başlaýar. llkibaşda laboratoriýalar, senagat kärhanalary ýa-da ylym-bilim merkezleri üçin niýetlenen kompýuterler öndürilen hem bolsa, soňlugy bilen iş ýerlerinde we öýde ulanmak üçin niýetlenen kompýuterler öndürilýär. Bu bolsa elektron senagatynyň ösmegine görnetin goșant goşdy. 1970-nji ýylda «Hamilton» atly kompaniýa «Pulsar» atly wagty san bilen görkezýän ilkinji goşar sagadyny öndürýär. Daşyna altyn çaýylan gyzyl reňkli LED panelli bu sagatda wagty görmek üçin düwmejige basmaly bolupdyr. Enjam bahasynyň gymmatdygyna garamazdan, ýokary islegden peýdalanýar. Bu sagat satuwa çykan wagty köp adam adaty mehaniki sagatlaryň möwritiniň tamamlanandygyny pikir edipdir. Emma birnäçe ýyl geçen hem bolsa, häzirki wagtda-da dilli sagatlar giňden ulanylýar. Aslynda, kompaniýa 1968-nji ýylda Stenli Kubrigiň režissýorlyk etmeginde surata düșü- rilen «2001: A Space Odyssey» atly filmiň baş gahrymany üçin hem elektron sagady işläp taýýarlaýar. Bu filmiň meșhurlyk gazanmagy bilen șeýle sagadyň köpçülikleýin öndürilmegine badalga berilýär. Wagty san bilen görkezýän ikinji sagady bolsa, «Texas Instruments» atly kompaniýa satuwa çykarýar. 1975-nji ýylda satuwa çykarylan plastik bagjykly bu sagat örän arzan bahadan satylýar. Netijede, elektron sagatlar hemmeler üçin elýeterli bolýar.
Ýokarda bellenilişi ýaly, ilkinji sagadyň ekrany öçük durýan eken, ony diňe wagty görjek wagtyň düwmä basyp açmalydy. Munuň sebäbi LED çyraly ekranlaryňköp energiýa talap edýändigi bilen bag- lydyr. Soňky ýyllarda bolsa, energiýany tygşytlaýan tehnologiýanyň ösmegi bilen, hemişe açyk durýan ekranly sagatlar peýda bolýar. 1980-nji ýyllarda bol- sa, düwmesine basaňda wagty ses bilen eşitdirýän, termometrli, hasaplaýyş maşynly we beýleki aýratynlyklary bolan sagatlar öndürilýär. Hatda telewizor hökmünde ulanyp bolýan sagatlar hem çykýar.
14
139
senorita
07.10.2024 11:34
Aýdýarmy nã, durmuş kã kyn boljagyn,
Gõzden akan ýaşlaryň kõl boljagyn,
Bilen bolsam ýitgileñ kän boljagyn,
Beýdip seni sõýüp bilmezdim, güýzüm!
Günãm nã, yșk–serhet bozmadyk bolsa?!
Gõzýaşlardan desse bogmadyk bolsa,
Bizde bir meñzeşlik bolmadyk bolsa,
Seni beýdip sõýüp bilmezdim güýzüm!
Guşlar gonan wagty kõñül kõşgüme,
Çaýylardy Aýyñ nury keşbime,
Õwrülip bilmese sõýgim yşkyma,
Beýdip seni sõýüp bilmezdim güýzüm!
Gowy bordy – syrym ýaýmadyk bolsam,
Yşkymdan asyl dil ýarmadyk bolsam,
Wah, diñe õz paslym saýmadyk bolsam,
Seni beýdip sõýüp bilmezdim güýzüm!
Gowy – kã ýürekleñ aýrydyklary,
Gõwnüm güllãr, guşlar saýradyklary,
Peşgeş berjek bolsañ aýralyklary,
Beýdip seni sõýüp bilmezdim güýzüm!
✍️ Ogultãç Oraztaganowa
9
39
senorita
16.09.2024 19:33
XI
Saklasam ruhumda geljek ýazy men,
Indiki ýazlaryň dänelerini.
Bereketli, mährem zemin ýaly men,
Arzuw etsem dänäň känelerini.
Ine, biz aýlanyp ýörüs ýollarda,
Şatlanýarys. Gam çekmänem bolanok
Ýöne ýaşar ýaly uzak ýyllarda
Hemmämizde şol ýaryljak däne ýok.
Owal-başda seni döredip zemin,
Ekläp, saklap, söýüp, ýola besläpdir.
Çaga höziriniň görülşi kimin,
Ol seň ýazyň bilen joşmak isläpdir.
Saklamasaň ýaşadygyň däl bu gün,
Şat baharyň ol hamyla gämigin.
XII
Şat baharyň ol hamyla gämigin.
Götereliň ruhumyzda biz merdem.
Gögem ýapynypdyr başa ýaglygyn,
Gyşyň ysy gelýär uzak bir ýerden.
Emaý bilen çökýär zemine duman,
Asman wada berýär bir giden ýagşy,
Bilýän, öz ýazyma ýetjegim bilýän,
Ýöne haçan? Gijä galmasam ýagşy...
Seret, gökde kakyp ýeňil ganatyn,
Awara durnalar edýärler owaz.
Güýz-- bu kämilligiň alamatydyr,
Kämillikden dogan sadalykdyr ýaz.
Düşünmäge agyryňa döwür seň,
Güýz paýhasy bilen pikir öwürseň.
XIII
Güýz paýhasy bilen pikir öwürseň,
Ýamany kül edip sowurmak üçin.
Ynamsyzlyk köprüsini çöwürseň,
Ynam köprüsine öwürmek üçin.
Görýän weli, entek iş kän dünýäde,
Alajyň nä, närazylyk örtese.
Meň umydym, meniň iň bir zyýada
Kämilligim, șun geljekmi, erte, sen?!
Eger bir gün saňa ýetmän ölsem-de,
Çekmen tüm aşakda derdi-azary.
Otuz üç ýyl gijä galyp gelseň-de,
Gelseň bor ilimiň bory üçin razy.
Herhal dirilikde azarly ýörsem,
Ýazym gelse, ýagty pikir dogursam.
XIV
Ýazym gelse, ýagty pikir dogursam,
Gitsem türkmen ýaýlalarnyň içine,
Gurujylar bile binalar gursam,
Gül bolup örülsem gyzlaň saçyna.
Awara șemala meňzeş gyratyň,
Ýallaryn sypalap, sährama sürsem.
Ýoklugymda boljak ähli hormatyň,
Dirilikde ýeke birini görsem.
Işlesem, bilmesem öler-galarym,
Ajalam birsellem golaýma gelmez.
Ahyrsoňy, ahyrsoňy ölerin,
Ýöne giç. Ol meniň öldügim bolmaz.
Meni tohum kimin ýygnar bu toprak.
Ýene güýz. Güýz bolsa saralýar ýaprak.
✍️ Gurbannazar Ezizow
14
60
senorita
15.09.2024 15:16
VII
Bu tämiz, manyly görnüşe gaýyp
Ýörmekde many ýok. Ynsan söýülsin. Barlygymda pikrim bolsun ajaýyp,
Gidemden soň gidenligim duýulsyn.
Toý, mydam mähirli sazlar çalaýyn,
Şo saz bilen mährem duýgy oýansyn.
Meň özüm raketaň sesi bolaýyn,
Pikrim raketa deý özümden ozsun,
Pikrim gylyç bolsun ýowuz günlerde,
Gorasyn bu ýagty günleň sarpasyn,
Orak bolsun ak asmanly günlerde,
Orsun meýdanlaryň bugdaý-arpasyn.
Bassyn elmydama şer işleň howun,
Şoňa telwas edýär bu däli göwün.
VIII
Şoňa telwas edýär bu däli göwün,
Şoňa — şer işleriň sumat bolarna,
Erteki ýeňişleň erte däl, şu gün,
Şu günki ýeňişleň şu wagt bolarna.
Pikirim kök urup ýurek teýine,
Öz çykarny, öz ýazyny küýseýär.
Ähli durkum dört-bäş aýlyk geline
Çalym edýän tämiz güýze meňzeýär.
Güýz diýilen zada gutarma ýokdur.
Güýz bolsa, toprakdan hasyl önmeli.
Meniň, güýzüm, ýollarymyz uzakdyr,
Sen ruhumdan dömüp, ýaza dönmeli.
Öz ähli mazmunym açsadym menem,
Ine, şu bag kimin ussatlyk bilen.
IX
Ine, şu bag kimin ussatlyk bilen
Ähli mazmunymy açsadym eger,
Mähribanym, diýar, sen paýhas bilen
Ilki pata, ondan soňra pursat ber,
Ýogum üçin meni gynama, diýar,
Ähli güýç-kuwwaty senden alaryn.
Özüm ýerde, gökde parlaýar hyýal,
Men şindi ýok. Ýok, men indi bolaryn.
«Biziň kärimizde ýagşy niýetiň
Ýarym döwlet däldigini» bilsem-de,
Niýetsiz ýaşamak çetin, ah, çetin,
Ýagşy niýet edýän wagty il senden.
Gögüň sypyrşy deý bulut — ýaglygyn Sypyrsam pikrimiň ähli gabygyn.
X
Sypyrsam pikrimiň ähli gabygyn,
Il-günüň ýüzüne müýnsüz garasam. Magtymgulyň çaýlar içen çäýnegin, Ýuwup-süpürmäge hukuk gazansam,
Il-günüňi söýmek uly iş, bilýän,
Ili söýsem söýşi kimin şol äriň.
Ýekeje setirim, bir sözüm bilen Harlamaweräýin Pyragyň kärin.
Eý, pikirim, haçan dömjek, et aýan.
Ýogsa, senden bu ýürege takat ýok,
Seni wagtyndan öň aýtmak isleýän,
Men Seni wagtyndan öň aýdyp bilemok.
Gije ýolsuz ýerden ýörýän ýaly men,
Saklasam ruhumda geljek ýazy men.
✍🏻 Gurbannazar Ezizow
13
26
