ÝÜP
Hekaýa
Keşde çekilip, gaýma gaýalýan, kiriş ýaly sapak däl bi.
Bilek ýogynlygyndaky uly tanap hem däl. Tanapdan inçe.
Göze görnen gyzyň örüm saçyndan hem inçe. Çen bilen
orta ýaşly adamyň başam barmagyndan-a inçeräk,
külembikesindenem ýogynyrak, adaty bir ýüp. Munuň
deregi ýüpek, ýüň ýa geçi çöpüri bolman, eýsem, hut pagta
süýüminden işilen. Reňki goýy gök bolup, ozalbaşky
uzynlygy ýedi-sekiz gulaç dagyn bardy.
Guýudan suw çekmek üçin ulanylýan, kim bilýär,
nijembir külpetleri başdan geçiren öňki, köne ýüp halys
sary gidensoň, bir gün doly suwly bedräniň agramyna tap
getirmän üzülipdi. Onuň bir bölegi öý bikesiniň elinde
galyp, beýleki bölegi bedre bilen bilelikde guýynyň
düýbüne gidipdi. Onsoň öý bikesi bazara gidip, ine, şü
ýüpi satyn alyp geldi. Şeýlelikde bu ýüp heniz täze mahaly
özi ýaly täp-täzeje bedre bilen guýa sallandy. Ömrüniň bir
ýyla golaýy şol ýerde ötdi. Munuň kömegi bilen günde
telim bedre suw çykaryldy. Şunça wagtyň dowamynda
munuň kömegi bilen guýudan çykarylan suwy bir ýere
guýsaň, uly bir güzer gürrüňsiz emele geljekdi. Ýok, bu
ýüp ojagaz suwy götereni bilen ejizlemändi, tapdan
düşmändi. Entek güýç-kuwwaty ýetikdi. Içi suwly goşa9
bedräni asanyňda-da durkuny üýtgetmän, çydam etjekdigi
kesesinden görnüp durdy. Emma bir gün öýüň agyr ýüzli
hojaýyny suw sorujy nasos getirip gurnady-da, guýunyň
suwuny gara güýje daýanmazdan, tilsimat arkaly çykaryp
başlady. Aýalyna-da:
– Wawwasy bar ýaly ulanyň. Döwäýmäň. Ýaman
ynjyk zatdyr diýip tabşyrdy.
Bor diýip, äri bilen ylalaşaýmaly aýaly gözüni-gaşyny
çytyp, “Seň özüň ynjyk” diýerli göründi. Bir pursat
oýurganyp kesä bakdy-da, ters gürrüň tapdy:
– Özünden özi bozulyp, erteki gün bize yňňyldajak
bolsaň, şu wagt ýok et, gözüm görmesin – diýip, öýe
getirilensoň yzyna äkidilmejegine göz ýetirip duranlygy
üçin aýtdy. Şeýdip, geljekde bolaýmagy ähtimal dawany
häzirden öz peýdasyna çözüp goýdy.
Aýalyna juda belet bolansoň, öýüň hojaýyny ätiýaçly
gürrüň etdi.
– Özünden özi bozulybermeli bormy, how! Tapýan
gürrüňiň näteňet? Iňňeden çykma gopuz ýaly täzeje nasos
ahyryn bi . Şalpaň tutman ulansaň, ýaman uzaga gider.
– Şalpaň tutup, näme, bu artybyň üstüne artlaýyn
münüp, alys ýere gelnanja gitjek bolýan barmy?
– Gereginden artyk işledip, agram bermeseňiz hiç
zadam bolmaz. Esasy zat, motory ýanmasa bolýa. Motory
ýansa, bejerjek gümanyň ýok. Şoňa seresap boluň – diýip,
äri başardygyndan sypaýy düşündirdi.
Aýaly soňam birgiden içýakgyç hem kejir gürrüňler
etdi. Äriniň gitdigiçe ýüzüniň gany gaçdy, boýnunyň
ýüzündäki damarlary gatady, ýuwaş-ýuwaşdan eli
sandyrap başlady.
Ýüpi bolsa, bedräň sapyndan çözüp aýyrdylar-da,
odur-budur saklanýan köne tamyň garaňky burçuna oklapgoýberdiler. Bu ýerde-de ýüp bir ýyla golaý hereketsiz
ýatdy. Onsoň bir gün öý bikesi köne tamy dörüşdirip ýörkä
ýüpi tapyp aldy-da:
– Asyl bärde ýatyr eken-ä. Ýer ýykyp, gözläp, tapman,
biri ogurlandyr öýdüp ýördüm – diýip, öz ýanyndan
hümürdäp, kakyşdyryp-silkişdirip, alyp gitdi. Eltip,
işikdäki üzüm teläriň maňlaý sütünlerinden adam boýy
belentlikde ýuwulan geýimleri serip guratmak maksady
bilen daňyp goýdy. Ýüp bu ýerde-de bir ýyla golaý durdy.
Şunça wagtyň dowamynda giden egin-eşigiň ýuwulansoň
serilip guradylmagyna sebäp boldy. Bir gezek bolsa, uly,
agyr halyny ýuwdular. Ýüp tutuş bir günläp ýuwulansoň
has-da agralan halyny göterip durmaly boldy. Şol gezek
her näçe dartylsa-da, sozulsa-da, üzülmedi, gaýrat etdi.
Soň, gurbanlyk ýetip gelende hojaýyn öý bikesinden
soramazdan-zat etmezden, ýüpi tutuşlygyna çözüp aldy-
da, tamyň arkasyndaky garrap, gasyn-gasyn bolan erik
agajynyň gapdal ösen uly şahasyndan geçirip, körpe
gyzyna hiňňillik ýasap berdi. Ine, onsoň hiňňillige öwrülen
pursadyndan başlap ýüp töweregiň çagalaryny gezekli
gezegine uçurmaga başlady. Emma hiňňillik bolmak
ýuwulan geýim-gejimleri guradýan ýüpüň wezipesinden
has agyr bolup çykdy. Muňa münýän çaga bolsa-da, eýläk-
beýläk hallanlap bir uçýarlar welin, heý çydar ýaly däl.
Özlerem üznüksiz, şo-ol uçuşyp ýörler. Ýadanoklaram.
Ahyry goňşy çagalaryň biri özüni saklap bilmän, ýykylyp,
burnuny ganatdy. Muňa-da öý bikesiniň bijaý gahary geldi.
– Hany, baryň, dagaň öýli-öýňüze. Bu ýeri, näme,
çagalar bagymy? Ugraň, ugraň, hiňňillik uçulýan ýer däl
bäri – diýip, ol adaty yzgytsyzlygy bilen çagalary kowup
goýberdi.Senem, gyz, ýok et hiňňilligiňi, häý, hiňňilligi başyny
iýmiş!.. Özümçe bar-ýok, galyň uzyn etekliň artykmaç gep-
gürrüňi derkaryma däl – diýibem ýeňselerini tüňňerdişip,
hersi bir tarapa dagap barýan çagalar hem eşider ýaly gaty
sesde gygyryp, gyzyna haýbat atdy. Şundan soň hiňňilligiň
töweregi çolardy. Bir ýerden bir samsyk şemal tapylyp,
hiňňillik bilen birsellem oýnady-da, irip-ýadap, güw gitdi.
Birhaýukdan goňşularyň gurbanlygyndan gerk-gäbe doýan
agyr ýüzli hojaýyn geldi-de, uzyn-uzyn gägirip, çilim
otlandy. Onsoň ähli agramyny hiňňillige atyp, uçup
görmek üçin bat aldy. Şu ýerde ýüp çydamady. Gap
bilinde-bir ýerde halys ejizlän ýeri bardy. Ana, şol ýerinden
şarpa üzüldi. Üzüldi-de, hojaýyny ýeriň ýüzüne bulap
urdy. Hiňňillige, has anygy ýüpe hapa-hapa sögünip,
hojaýyn epeý gowresine gelişmeýän çalasynlyk bilen
ýerinden galdy. Üst-başynyň tot-tozanyny üfleşdirip-
kakyşdyryp durşuna daş-töweregine äňetdi. Hiç kim gören
däldir öýtdi. Aýaly gören eken.
– Waý, meň kir serýän ýüpüm! Ak girse-de, aň
girmedik, meýit! Doňuz ýaly bolup, nätdiň ony? Çagaň
aklyça-da ýok aklyň. Indi men kirimi nirä sereýin?
Peýdaňdan zyýanyň kän hojalyga. Garnyňy eşegiň garny
ýaly edip... Sypatyň gursun, sypaty guramyş! – diýip, öý
bikesi gargyndy.
Äri biraz özüni dürsäp, sapajak-supajak etdi.
– Agzyňa ak gelse-de, gara gelse-de, wyzyrdap durma.
Ömürlik zat barmy nä. Ýüpdür-dä, bir gün üzülmeli bor-a.
Wagty-sagady gelende adam ölüp gidýä...
Ýüpi welin, iki bölek bolansoňam ýatdan
çykarmadylar. Bir bölegini-hä öýüň körpe gyzy özi ýaly
çagalar bilen ýüp bökdi oýnuny oýnamak üçin aldy. Bäş-on
gün oýnansoň, irdimi ýa başga has gowy ýüp tapdymy,muny bassyrmanyň aşagyna oklap goýberdi. Beýleki bölegi
bolsa erigiň gapdal ösen uly şahasyna oralşyna birki aýlap
ýatdy. Onsoň bir gün öýüň agyr ýüzli hojaýyny ýeňil
ädimler bilen şäherden kiçijik güjük alyp geldi. Ýaňy
süýtden kesilen it çagasyny erik şahasyna oralgy duran ýüp
bilen daňyp goýdy.
Aýalynyň muňa bolmajysy boldy:
– Öýlänligiňi ölüp tapýan halyňa, ýeri, iti nämetjek?
Özüňi oňardyň-da, indi it galdymy?
– Şul öýden jabjynyp, sen girip-çykyp ýörkäň başga it
geregem däl, welin, onda-da durumsyzlyk edip alaýdym,
seni ýekesiretmejek boldum. Aý, ýürek ýuka-da... Ýöne
ahmal bolma, bi seňňäly ganjyk däldir, erkek güjük bi –
diýip, keýpi kök hojaýyn ömürboýy tütünsiz ýakyp gelen
aýalyny duzlady.
– It ýaly bolsamam, ýene senden gowudyryn. Sen itçe-
de ýok. Doňuz sen. Içip, mesirgäp, gören ýeriňde ýatyp-
turup ýörsüň. Hapysa, haram meýdiýanan... – diýip, öý
bikesi hem munuň bilen deň sanaşdy.
Agyr ýüzli hojaýyn aýalynyň kemsitmelerine jogap
hökmünde ýasama äsgermezçilik bilen it ýylgyrşyny edip,
güjügine ýüzlendi:
– He-eý, janawer, bir ganjyk heleýe deňedi diýip,
menden gaty göräýmegin. Aslynda bi heleý sençe ýok.
Ýöne nätjek, alaç ýok, ikimiziň maňlaýmyzda bardyr-da
muň elinden çörek iýmek. Men-ä, näme, ömürboýy...
dowamy bar....
