enes_∞
07.09.2024 10:22
![]()
Deriniň arassaçylyk düzgünleri, saça, dyrnaga, egin-eşiklere, aýakgaba seretmek
Deriniň saglygyny saklamagyň düzgünleri (gigiýenasy). Adamyň saglygynyň möhüm şertleriniň biri deriniň arassa, sagdyn bolmagydyr. Çünki hapa deride epidermisiň soýulýan öýjükleri bilen deri ýagy ýelmeşip, ýag we deri mäzleriniň akymlaryny ýapýarlar. Bu bolsa deriniň bölüp çykaryş işlerini bozýar. Hapa deride has ownuk bedenleriň köpelmekleri üçin amatly şertler hem döreýär. Şonuň üçin hem hapa deriniň bir sm2-da has ownuk bedenjikleriň 40 müňe golaýy bardyr.
Yssy ýurtlarda deride toplanan has ownuk bedenler, köplenç, dürli deri keselleriniň döremeklerine sebäp bolýarlar. Şonuň üçin hem hapalanan derini sabynlap, gyzgyn suw bilen ýuwmalydyr.
Saça we dyrnaga seretmek. Saç we dyrnak deriniň buýnuzlaşan önümleridir. Adamyň penjesiniň iç ýüzünden, dodaklaryndan we dabanyndan özge ýerleri maýdajyk tüýjagazlar bilen örtülendir. Uzyn tüýler – saçlar, esasan, kellede bolýar. Olar adamyň beýnisini Gün şöhlesinden, sowukdan we daşky gurşawyň beýleki amatsyz şertlerinden gorap saklaýar. Bedendäki her bir tüýüň sütüni we köki bolýar. Olara gan damarlary we nerwler barýarlar. Saçyň ömrüniň uzaklygy adamyň ýaşyna, onuň nerw ulgamynyň we içki mäzleriniň ýagdaýyna baglydyr. Saçyň her biriniň öz ýaşaýyş ömri bar. Adamyň her gün 100-e çenli saçy düşýär. Şol bir wagtyň özünde, şonça täzesi ösüp çykýar. Şonuň üçin hem saçlaryň sany hemişelik diýen ýalydyr. Adamyň saçy dürli tizlikde ösýär. Onuň ösüşi işjeň ösüş we dynçlyk döwürlerine bölünýär. Adamyň saçy bir ýylda ortaça 15 sm-e çenli ösýär. Saçyň reňki ondaky pigmentleriň görnüşine we mukdaryna baglydyr. Onuň ýalpyldysy we çeýeligi bolsa ýag mäzleriniň bölüp çykarýan ýagyna baglydyr. Saçy ýygy-ýygydan ýuwmaly. Ony ýuwmak üçin gaýnag suw we saçyň ýagdaýyna görä maslahat berilýän sabynlar, şampunlar ulanylmalydyr. Tozanly hem-de hapa işlerden soň bolsa, saçy hökman ýuwup arassalamaly. Saçy Gün şöhlesinden gorap saklamaly. Sebäbi onuň täsir etmeginde saç solýar, port bolýar, düşýär, kelläň derisinde goňak emele gelýär. Tomus aýlary yssy ýurtlarda, ylaýta-da, Türkmenistanyň şertlerinde Günüň aşagynda kelleýalaňaç gezmek maslahat berilmeýär. Sowuk howada hem baş açyk gezmeli däl. Munuň özi kelläniň derisiniň sowamagyna we deriasty ýag öýjükleriniň (kletçatkasynyň) gatlagynyň galňamagyna, saçlaryň gan bilen üpjün edilişiniň bozulmagyna eltýär. Bu saçyň düşmegine alyp barýar. Her barmagyň arka ýüzi dyrnak emele getiriji buýnuz maddasy bilen örtülendir. Dyrnagyň, adatça, reňki açyk gyzyl reňkde bolýar. Sebäbi has inçe gan damarlary ýerleşýärler.
Geýime bolan tämizlik talaplary. Geýim adamy daşky gurşawyň amatsyz şertlerinden gorap saklaýar. Gyşky egin-eşik ýylylygy oňat saklaýan süýümli matalardan, sütükli we ýüň matalardan, olaryň ýerini tutýan sintetik matalardan tikilýär. Tomus geýimleri ýeňil, açyk reňkli, Gün şöhlesini oňat gaýtarýan matalardan tikilýär. Amatly, gysmaýan geýimde adam özüni oňaýly duýýar, ýeňil hereket edýär.
Aýakgaba seretmek. Aýakgap adamyň aýagyny sowukdan, yssydan goraýar. Adamyň aýakgaby ýylyň her paslynda aýry bolmalydyr. Gyş aýakgaplaryny tikmek üçin iň oňaýly önüm deridir. Yssy ýurtda tomus aýlary ýuka, açyk we ýarym açyk görnüşdäki aýakgaplary geýmeklik oňaýlydyr. Ylaýta-da, zygyrdan, nah matadan tikilen tomus aýakgaplary arassaçylyk taýdan talaba has gowy gabat gelýär. Rezin, ýüpek, kapron ýaly materiallardan tikilen aýakgaplar o diýen talaba laýyk gelmeýär, çünki olar howany ýaramaz geçirýärler. Şolar ýaly aýakgaplary uzak wagtlap geýmeklik zyýandyr. Şonuň üçin hem aýakgap fabriginde aýakgabyň aşagynda owunjak deşikli rezinleri peýdalanýarlar. Ähli pasyllarda geýilýän aýakgaplar arassa bolmalydyr. Kirli aýakgaplara deriň, deri ýagynyň we käbir beýleki maddalaryň dargama önümleriniň toplanmagy has ownuk bedenjikleriň, şol sanda hem kesel dörediji has ownuk bedenjikleriň ýaşamagy we köpelmegi üçin amatly şertler döredýär. Mundan başga-da bu maddalar adamyň aýagynda ýaramaz yslary emele getirýärler. Geýilýän joraplar hem ýeňil nah matalardan taýýarlanylan bolmalydyr. Olary ýygy-ýygydan ýuwup, çalşyryp durmalydyr
12
26
enes_∞
07.09.2024 08:16
![]()
«Size gaty gynanmagam, begenmegem bolanok» / Annaberdi Agabaýew
― Size gaty gynanmagam,
begenmegem bolanok…
(Doktor halky zabun halk. Eglişigi
bilenok.)
Ýüregňize dynç beriň, tolgunara haly ýok,
Ýaşamak isleseňiz, şundan başga ýoly ýok!
Begenmän, gynanman, ýatmaly ýyllar…
Ýazlar, gyşlar, güýzler…
Gyzlar, ogullar,
Bilbiller,
Ter güller,
Parlak ýyldyzlar,
Asuda agşamlar,
Gohly gündizler,
Perwana,
Gurbaga,
Hatda garynja ―
Hiç bir zat goýmaly däl meni ünjä.
Hiç bir zat göwnümi göge göterip,
Ýüregime ganat baglamaly däl,
Hiç bir zat başymy gussa batyryp,
Hiç bir zat kalbymy daglamaly däl,
Hiç bir zada gülmeli,
aglamaly däl…
― Londonda bir günde togsan üç çaga
Ajyndan ölüpmiş…
― Meniň işim däl!
― Maýadarlar nany derýa döküpmiş…
― Dökse dökübersin, meniň aşym däl!
― Tel-Awiwiň «gyrgylarnyň» astynda
Eneler dat edýär…
― Etse, goýar-da!..
― Ýapon işçileri çykypdyr ýene
«Bahar marşyna»!
― Ne işim bar o ýerde!
― Buşluk! Goňşyň ekiz ogly bolupdyr!
― Çagadyr-da güni gelse, dogar-da!
― Bize gelýän süýtçi daýza ölüpdir…
― Ajaldyr-da, golaý gelse, alar-da!
Şatlykmy,
guwançmy,
gazapmy,
ezýet,
«Soňky habarlarmy»,
žurnalmy gazet, ―
Aýyrdym olaryň baryn bir ýana,
Kast edip bolarmy heý, şirin jana!
Ine, doktor, aýdanňyzy bitirdim,
Begenmän, gynanman bir gün oturdym
Asyl hiç dermana bolmadym men zar,
Ýöne indi sizden bir haýyşym bar:
Haýwanat bagyna eltiň-de göni,
Maýmynlaň içinde oturdyň meni!
🔲🔳◻️◽▫️▪️◾◼️🔳🔲
13
85
enes_∞
06.09.2024 22:02
![]()
Haýsy ýagdaýda ýatmak dogry?
Ortoped lukmanlaryň bellemegine görä, uklanda adamynyň arkan we gapdallaýyn ýatmagy saglyk üçin has ýaramly bolup durýandyr we onuň içki agzalaryň ýagdaýyna ýaramaz täsiri ýokdur. Ýüzin (garnyň üstünde) ýatmagy halaýan adamlar onuň saglyk üçin oňaýly däldigini we oňurganyň üýtgemegine getirip biljekdigini ýatda saklamalydyr. Uklanyňda gowy dynç almak üçin aşa ýumşak bolmadyk ýerde (düşek) ýatmak maslahat berilse hem, hemme adamlara, esasan hem oňurga bilen bagly kynçylyklary bolan adamlara bu amatly bolmaýar. Şonuň üçin hem her adam özüniň dynç almagy üçin ýaramly düşegi saýlamalydyr.
Arkan ýatylanda oňaýly bolar ýaly şu şertleri berjaý etmek peýdalydyr:
Özüňize ýaramly düşekde arkan ýatyň, kiçijik ýassyjagy dyzyňyzyň aşagyna goýuň. Dyzyňyzy biraz epiň we endamyňyzy gowşadyň.
Biliňiziň aşagyna oňurganyň bil bölümine söýget bolar ýaly ýumşak, uly bolmadyk ýassyjagy (ýa-da ýumşak zady düýrläp) goýuň. Oňurganyň şeýle ýagdaýy onuň gyşarmagynyň, üýtgemeleriniň öňüni alýar.
Ýatylýan ýassyk orta ýumşaklykda bolmalydyr we örän beýik bolmaly däldir. Kelle bilen oňurga bir tekizlikde ýerleşmelidir.
Gapdal ýatylanda şu şertleri berjaý etmek peýdalydyr:
Sag ýa-da çep gapdalyňyza ýatyň. Ýüzüňizi erkin dem almak üçin biraz öňe egmelidir.
Aýagyňyzy dyzyňyzda epläp, dyzlaryňyzyň arasyna ýassygy (çanaklyk oňurga bilen bir tekizlikde ýerleşer ýaly) goýuň. Uklanyňyzda aşa epilip, düýrlenip ýatmakdan saklanyň.
Uzak wagtlap bir tarapyňyzda ýatmakdan gaça duruň. Bir tarapdan beýleki tarapa öwrülmäge çalşyň. Bir tarapyňda ýatmak oňurganyň, döş kapasasynyň gyşarmagyna, arkada agyrylaryň döremegine sebäp bolup biler.
13
66
enes_∞
06.09.2024 16:52
![]()
Haýwanlaryň özlerini alyp baryşy boýunça howa çaklamasy
Guş bir aýagynyň üstünde durup uklasa, ertesi howa salkyn bolar ýa-da ýagyş ýagar.
***
Gurbagalar suwdan çykyp ot-çöplere siňip başlasa, ertesi ýagyş ýagar.
***
Garlawaçlar suwuň ýüzünden jügüldäp uçsa howa bulaşar.
***
Towuk gaty ses bilen käkelese, tozanly howa bolar.
***
Gurbagalar kenara çykyp “aýdym aýtsa”, ertesi dymyk howa bolar.
***
Irden guşlar ýapragyň aşak ýüzünde gizlense, howa yssy bolar.
***
Agşam suwly ýerde buzaw “jürläp” owaz etmese, ertesi dymyk howa bolar.
***
Ýaplarda gurbagalar daň atýança uklamasa, ertesi howa yssy bolar.
***
Gumrylar “guguk-gugu-guk” edip saýrasa, şol gün howa yssy bolar.
***
Guşlar toparlanyşyp bagdan-baga gonup saýraşsalar, şol gün ýa ertesi ýagyş ýagar.
***
Towuklar gündiz çugudyp uklasa, sowuk ýelli howa bolar.
***
Öý guşlary saýramasa, ertesi ýelli howa bolar.
***
Maýyl günde gaz bir aýagynyň üstünde dursa, ertesi sowuk bolar.
***
Torgaý gelenden soň, dokuz günden soň gar ýagar.
Toplan Baýgeldi ÇARYÝEW,
Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň geografiýa fakultetiniň meteorologiýa hünäriniň IV ýyl talyby.
14
57
enes_∞
06.09.2024 13:39
![]()
Ilkinji äýnek haçan oýlanyp tapyldy?
Äýnekler, adamzadyň gözüni gowulandyrmak üçin oýlanyp tapylan iň möhüm gurallaryň biridir.
Taryhyň dowamynda dürli jemgyýetler we medeniýetler äýnekleriň ewolýusiýasynda rol oýnapdyr we bu enjamlar wagtyň geçmegi bilen hem işleýşi hem-de estetiki taýdan gowulaşdy. Ilkinji äýnek taryhy, oýlap tapyşy we ýaýramagy bilen baglanyşykly gyzyklanmalar bu makalada okap bilersiňiz.
Ilkinji äýnegiň oýlap tapylmagy: Taryhy we ýeri
Ilkinji äýnegiň oýlanyp tapylmagy 13-nji asyryň ahyrynda Italiýada bolup geçdi. Bu döwürde italýan aýna ussalary çarçuwada iki linzany birleşdirip, görmegi düzedýän äýnek öndürdi. Aýratynam Pisa şäheri bu oýlap tapyşyň merkezi hasaplanýar we Salvino d’Armate äýnegiň oýlap tapyjysy diýilýär. Şeýle-de bolsa, beýleki çeşmeler bu oýlap tapyşy 1286-njy ýylda Wenesiýadaky bir näbelli ussa bilen baglanyşdyrýarlar.
Irki döwürde ulanylyşy we ýaýramagy
Äýnekleri irki döwürde ulanylyşy, ilkinji nobatda, tekstleri okamak üçin ruhanylaryň arasynda giňden ýaýrapdyr. XIV asyryň ortalaryna tomaşaçylaryň ulanylmagy Yewropanyň beýleki ýerlerine-de ýaýrady. Äýnek önümçiligi Angliýa, Germaniýa, Fransiýa we Ispaniýa ýaly ýurtlarda başlandy we bu ýurtlarda äýnek köplenç garrylykda okamakda kynçylyk çekýänler tarapyndan ulanylýar. XIV asyryň ahyrynda Angliýadaky begleriň arasynda äýnek meşhur boldy.
![]()
Gözlük dizaýnlarynyň ewolýusiýasy
Irki äýneklerde köplenç konweks linzalar bardy we bu linzalar diňe görmeýän adamlar üçin amatlydy. XVI asyrda bu linzalaryň ulanylyşy giňeldi we has çylşyrymly dizaýnlar ýüze çykdy. Mysal üçin, bifokal linzalar XVIII asyrda Benýamin Franklin tarapyndan oýlanyp tapyldy we bu linzalar hem görýän, hem görmeýän adamlar üçin döredildi. Mundan başga-da, äýnek çarçuwalary hem diwersifikasiýa edildi; Süňk, pyşdyl gabygy we deri ýaly materiallardan ýasalan çarçuwalar bardy.
Döwrebap äýnekler we olaryň moda täsiri
Wagtyň geçmegi bilen äýnek diňe saglyk guralyna däl-de, moda garniturasyna öwrüldi. 20-nji asyryň başyndan äýnek, meşhur medeniýetde status nyşany hökmünde görülip başlandy. Esasanam kino ýyldyzlary we meşhur şahsyýetler dürli dizaýnlary bilen äýnek modasynyň kesgitleýjisine öwrüldi. Häzirki wagtda äýnek diňe bir görüş düzediş guraly hökmünde däl, eýsem adamyň stilini görkezýän aksesuar hökmünde hem ulanylýar.
Äýnekleriň oýlanyp tapylmagy we ösdürilmegi, görüşdäki näsazlyklary çözmek bilen çäklenmän, medeni we jemgyýetçilik özgerişlerine hem sebäp boldy. Italiýada başlanan bu täzelik wagtyň geçmegi bilen bütin dünýä ýaýrady we häzirki zaman optiki ylymyň düýbüni tutdy. Häzirki wagtda äýnek hem işleýşi, hem estetikasy taýdan köpdürliligi hödürleýär we dürli ýaşdaky adamlaryň durmuşynda möhüm orny eýelemegini dowam etdirýär
12
36
enes_∞
05.09.2024 20:11
![]()
Siz, söýginiň dilini bilýäňizmi?
Hawa, dogry düşündiňiz, söýginiň ýörite dili bar. Siz bu dili öwrenip maşgalyňyzy, özüňizi ýa-da söwer ýaryňyzy bagtly edip bilersiňiz. Maşgalanyň esasy sütüniniň söýgüdigini-hä bilýäris. Bir-birege söýgiňizi bildirmek we ony kabul etmek jübütleriň söýgi dilini näderejede bilşinden başlanýar diýsek ýalňyşmarys. Makalany ahyryna çenli okasaňyz, sizem munuň bilen doly ylalaşarsyňyz.
Bilermenler maşgalany ýa-da söýgi gatnaşyklaryny uzak wagt bagtly dolandyrmak üçin her kimiň söýgi dilini bilmelidigini belleýärler. Söýgi gatnaşyklary berk we jebis saklaýan güýçli, hatda iň esasy duýgularyň biri. Sosiologlaryň geçiren barlaglarynyň netijesi, maşgalasy bozulýanlaryň aglabasynyň öýde är-aýalyň biri tarapyndan söýgi duýmaýandygyndan nägilediklerini görkezdi. Muny öwrenen psihologlar edil söýmegiň möhüm bolşy ýaly, ony beýan etmegiň hem zerurdygyny nygtaýarlar. Olaryň aýdyşyna görä SÖÝGINIÑ DILLERI WE REÑKLERI BAR. Özem bu diller her kime görä üýtgäp, esasy zat bolsa, her kimiň ony bilmegi.
Beýleki duýgular ýaly söýginiň beýan edilişi, kabul edilişi adamyň hüý-häsiýetine, terbiýelenişine baglydyr. Aslynda, söýgi ynsanyň tebigatynda doglanda bar, emma onuň dili has soňra öwrenilýär we medeniýetlere görä üýtgeýär. Ynsanlaryň kalbyndaky söýgi dilleriniň tohumlary kiçijikkä ýüreklerine ekilýär, ýagny çagalara daş-töweregi, töweregiňdäkileri söýmegi öwredilýär.
Dünýäňizde täsin dünýä açýan duýgyny garşydaşyňyza “Seni söýýärin” jümlesi bilen ýetirmek, has dogrusy, şu sözi ýygy-ýygydan gaýtalamak islemeýäris. ABŞ-nyň maşgala ýagdaýlaryny öwrenýän uniwersitetiniň geçiren barlagy maşgalany bagtly ýöretmegiň 3 aýratynlygy, ýagny söýgiňizi beýan etmegiň esasy 3 dilini ýüze çykardy. Olaryň birinjisi bilelikde köpräk wagt geçirmek, beýlekisi mylaýym we sylag-hormatly sözleriň ýygy ulanylmagy, üçünjisi bolsa yhlasly hyzmat etmek bilen çemeleşmek. Hyzmat etmek diýlende, zenanyň adamsyna nahar-çaý taýynlamagy, egin-eşigine seretmegi, ýa zenan kesellän ýagdaýynda adamsynyň onuň bilen ýakyndan gyzyklanmagy mysal bolup biler. Netijede, ýüze çykarylan şu üç aýratynlyk söýginiň beýan edilýän dilidir. Bu diller köpelibem biler, adamlara görä üýtgäbem. Meselem, käbir ynsanlara sowgat bermek, işlerinde fiziki kömek etmek, ýürekdeş söhbet etmek, hatda hal-ahwalyny sorap aladalanýandygyňyzy görkezmek hem siziň “diliňiz” bolup biler. Belki bir adamyň söýgi dilleriniň sany örän köp bolup, emma birnäçe kişi diňe käbirini peýdalanýandyr. Ene-atasy tarapyndan el aýasynda tutulyp, görnetin söýlen çaga, ýaşy ýetip maşgala bolanda-da şeýle söýülmek isleýär. Bu-da onuň size düşünjek söýgi dilidir.
Söýginiň maşgala barýan ýolunda jübütleriň biri-biriniň “dilini” bilmegi örän möhümdir. Meselem, jübütleriň birnäçesi pidakärligi söýginiň ýüze çykarylyşy hökmünde kabul etmeýär. Şekspiriň “Gamletinde” gahrymanlaryň biriniň “Ýanýoldaşym meni söýýärmi?” diýen soragyna “Seniň üçin eden pidakärligine seret” diýen jogap berilýär. Ýöne aglaba zenanlaryň ýa-da erkekleriň tebigy bir ýagdaý hasaplaýan pidakärlik etmegi hem söýgi dili bolup biler. Meselem, erkekler zenanlara sowgat alanda şol sowgadyň özüniň ýa başgalarynyň hem ulanyp biljekdigini göz öňüne tutup saýlamagy dogry däldir. Hatda şeýle sowgat söýgini bütinligi bilen beýan edip bilmez. Zenan bolsa örän isleýän, ýöne bahasyny gymmat görüp almaýan bir harytdan ýüz öwürmegi ýanýoldaşy üçin edip biljek ýönekeý pidakärligidir. Bu ýagdaýlar jübütleriň birek-birekden kanagatlanma duýgusyny döredýär.
17
93
