alma___
07.06.2024 17:25
Özbek ertekisi
Gadym zamanlarda bir
ýurduň hany erbet
syrkawlapdyr, oňa
meşhur tebipler hiç
hili em tapyp bilmän-
dirler. Köp synanyşyklardan soňra
bir akyldar hanyň ýanyna gelip:
- Siz ene ýolbarsyň süýdüni içseňiz, hassalykdan gutularsyňyz
– diýip, maslahat beripdir. Han
«Kimde-kim ene ýolbarsyň süýdüni tapyp getirip berse, men ony köp halat-serpay hilen syiaglajak»
diýip, ähli ýere jar çekdiripdir Hiç bir ýerden «Ene ýolbarsyñ süýdüni men alyp geleýin» diýen adam
tapylmandyr. Aradan birnäçe gün
geçenden soň, hanyň ýanyna bir ýaş ýigit gelip:
- Hormatly han, eger rugsat
berseňiz, ene ýolbarsyň süýdüni
men alyp geleýin. Maňa dört sany semizje guzy gerek bolar diýipdir. Emeldarlar oňa derrew dört
sany guzyny getirip beripdirler. Ýaş
ýigit guzulary ýanyna alyp, şäherden çykyp gidipdir. Az ýöräp, köp
ýöräp, bir gür tokaýlyga baryp ýetipdir. Şol yerde uly bir daşyň arka
tarapyna geçip görse, ol gözlerine ynanmandyr. Ene ýolbars öz çagasyny emdirip oturan ekeni. Ýaş
ýigit guzyny alyp,
ene ýolbarsa barha ýakynlaşypdyr.
IIki bilen guzularyň birini ýolbarsyň çagasyna beripdir.
Soňra ikinjisini,garaz her gün ýaş
ýigit ýolbarsyñ çagasyna bir gyzy ýollapdyr.
Ýolbarsyň çagasy guzujyklary
şolbada tutupdyr. Ýigit dördünji
guzyny olara has-da golaý baryp
beripdir. Bu ýigide ene ýolbars topulmakdan geçen, hatda oňa tarap
nazarynam aýlamandyr. Sebäbi ol çagasyna guzulary goýberýän şol
ýaş oglandygyny bilyär ekeni. Şeýdip,
bu ýaş ýigit arkaýynlykda ene ýolbarsyň süýdüni sagyp alyp, derrewem yzyna dolanypdyr.
Ýolda gelýärkä onuň gulak, el,aýak, göz we dili özara dawalaşypdyrlar. Gulak: «Men jar çekdirilenini eşitdim. Şonuň üçin bu wezipäni ýigit berjaý etdi», diýse, göz: «llkinji
men gördüm. Eger görmeýän bolsa, ýigit bu ýerlere gelip bilmezdi»
diýipdir. Aýaklar: «Biz ýöräp, ýigidi şu ýerlere alyp geldik. Bizsiz bu ýigit
bir ädim ätmäne het ädip bilmezdi» diýseler, eller: emaý bilen ene ýolbarsyň süýdüni sagdyk. Biz sebäpli
yigit öz maksat-myradyna ýetdi» diýipdirler. Hiç birine jogap bermän
duran dil bolsa: «Eý, gardaşlar, biziň
ählimiz hem bir jan, bir tendiris.
Ýöne dilden ötgür zat
dünýäde ýokdyr.
Cünki dil tygdan-da ötgürdir.
Eger islese ähli zady puja çykaryp biler
diýipdir. Garaz, bularyň özara dawasy hanyň huzuryna barýançalar dowam edipdir. Ýaş
ýigit hanyň ýanyna gelip, elindäki
küýzesini uzadanda, han ýigitden:
- Haýsy haýwanyň süýdüni alyp geldiň? ? diyip sorapdyr. ýaş
ýigit aljyrap «Geçiniň süýdüni» diýip goýberipdir. Şol wagt hanyň
gahary gelip, jellatlary çagyrypdyr.
Olar gelip, bu ýigidiň el-aýagyny
daňyp, alyp gitmekçi bolanlarynda, hanyň ýanynda duran wezir:
- Eý, merhemetli han, bu ýigit aljyrap diýip goýberdi. Ýene bir gezek ondan nämảniň süýdüni getirendigini soraň! – diýipdir.
Han ýene soranda, ýaş ýigit ähli akyl-huşuny bir ýere jemläp:
-Men size ene ýolbarsyň süýdüni getirdim. Alyň!
!- diýip,küýzzesini uzadyrdyr
Tebipler
onuň küýzede getiren süýdüni
barlapdyrlar. Hakykatdan hem, ýaş ýigit öz wezipesini ýerine yetirip,
ene ýolbarsyň süýdüni alyp gelen
ekeni. Han bu süýdi içip, derrew
sagalypdyr we ýigide köp sylag-serpaý beripdir. Şonda ýigidin dili
beýleki agzalara ýüzlenip: «Eý,gardaşlar, gördüňizmi, ýaş ýigit aljyrap, dili tutulyp, «Geçi süýdi»
diýende onuň goluny baglap, tas alyp gidipdiler. Akyl-huşuny jemlap, dogrusyny aýdanda bolsa ony ölümden alyp galdylar. Şol sebäpli
«Dil tygdan ötgür» diýlip, ýöne
ýere aýdylmaýar» diýipdir.
19
81
alma___
06.06.2024 10:53
GÖZLI WE KÖR
Bir adam ýol bilen öz ugruna barýan eken, onuň ýanynda ýigrimi teññe puly bar eken. Oňa idijisi bolmadyk bir kör gedaý gabat gelipdir. Ol òz ýanyndan:.
«Gel, şu körüň nähili adamdygyny synap göreýin» diýipdir.
Ol körüň ýolundan sowuljagam bolman, göni ona garşy yôräp, onuň biler çakyşypdyr. Soňundanam:
-Sen meni iterer ýaly, seňseleder ýaly kim bolupsyn, idegi ýok kör ýaly? Sen meni beýdip, Hudaýdan gorkaňokmy? - diýip, körün üstüne gygyrypdyr.
Onda kör oňa şeýle jogap beripdir:
– Menem seniň ýaly kör, taýagym bilen ýol saýlaýan. Onsoň bilmăn saña
baryp uruldym, bagyşla meni!
Olar şol ýerde aşak oturyp mesawy gürrüňe geçipdirler. Gözli aýtdy:
Men yigrimi teññe jemledim, yöne olaryň haýsysy hakyky kümüş, haýsysy ýasama - bilip bilemok.
Kör aýtdy:
Men kör bolmazymdan öň kümüşçi bolup işledim, teññe ýasadym. Hany,
maňa ber, men elime
alamdan tanaýan ony.
Gözli ähli teňňelerini körün eline tutdurypdyr. Kör olary guşagyna gysdyryp,ýuwasja aýrylyp gidipdir-de, aňyrrakda bir keşiň içine girip süýnüp ýatypdyr.
Ondan gizlenendirin öýdüpdir.
Gözli biraz garaşyp, zörledip ugrapdyr:
-Eý, sen nirä ýitirim bolduň? Hany pullarym? Näme iş etdiň olary?
Soňra ýalbarandan bolupdyr:
-Men görgüli körüň puluny alma. Men olary nä günlükde gazandym, onuñ ücin bu ýagty jahanda näçe entedim. Meniň pulumy alyp, özüne günä gazanma.
Kör bolsa, dogrudanam, ol göryän däldir diýip, gizlenmegini dowam edipdir.
Gözli indi oňa ýalbarmasyny goýupdyr-da, eline bir bölek daş alyp:
Eý Hudaý, eger ol adam meniň pulumy nähak ýere alýan bolsa, goý,
onuň aýagyna daş gaçsyn diýipdir.
onuň atan daşy körün aýagyna degipdir. Kör ýerinden galyp, ondan ýene
gaçyp gutulmak üçin aňyrrak süýşüp ýatypdyr.
Gözli hälkä görä ulurak daş alyp, Hudaýa nalyş edipdir:
Ol menden, körden gedaýçylyk edip jemlän pullarymy aldy. Eger meniňki
hak bolsa, Şu atan daşym onuň egnine degsin.
Seý diýip, ol köre daş atypdyr, daş onuň egnine degipdir. Kör muňa-da çy-
dady, bu gezegem sesini çykarmady, pişik basyşyny edip, aňyrrak süýşüpdirde, ýene-de ýatyberipdir.
Gözli üçünji daşy eline alyp şeýle diýipdir:
–Eý, Hudaý, şu atan daşym, goý, onuň maňlaýyna degsin.
Kör: «Ol iki gezek nyşana alan ýerini urup bildi, eger bu gezek maňilaýyma
degäýse, meni öldürer ol. Onsoň bu kümüş pullar kime nesip eder?» diýip
oýlanypdyr. Soňra:
-Eý, dogan, nä beýle alada galýaň? Men bu kümüş teňñeleriň hakykysyny
ýasamasyndan aýraýyn, onson bererin diýip saýlap otyryn diýipdir.
Gözli muňa gahar edip:
- Eý, sen samsyk adam, sen kör halyňa meni - gözli adamy talajak
bolýamyň ? diýipdir.
22
105
alma___
04.06.2024 20:55
-Aý, oglanjyk!
Daşarda ýagşa ezilip
durma! Gir öyüňize!
Üşäýme birden.
Ejemden gaçýan-a men!
-Näme üçin?
-Ejem meni suwa
düşürjek bolya!
Oglanjygyň kakasy merduwana
münüp, dalbaryň üzümini kesip dur. Ejesi oguljygynyň başyny
sypalap, şeýle diyýär:
- Balam, ynha, ulalarsyň.
Şonda kakaňa üzüm kesmäge kömekleşersiň.
-Eje, kakam men ulalýançam
üzümi kesip gutarar ahyry!
Ene, näme üçin seň dişleň
altyndan?
-Özümiňki düşdi-dä ...
-Meňem dişlem düşýä. Yöne
altyn dişler-ä çykaýanok!
Mugallym:
- Kim aytjak? Näme ücin it
guýrugyny bulaýlaýa?
Okuwçy:
Guýrugyň iti bulaýlap
bilmeyäni üçin!
-Kaka, düýşümde sen maña
bäş manat berämişiň!
-Şo pul senki, oglum! Yzyna
berjegem bolma!
Mugallym:
- Adamyň haýsy dişleri iň
soňunda çykýar?
Okuwçy:
Oturtma dişleri, ýoldaş
mugallym!
-Eje, jigim aglaýa!
-Şkoladyny iýensiň-dal
-lýemog-al!
Elimde saklap durun...
30
233
alma___
03.06.2024 09:02
GAHARJAÑ GELIN WE ONUÑ ÝÙWÜRJISI
Bu ýagty jahanda nebsiň agyryberer ýaly bir adam ýaşapdyr, onuñ. gaharjañ, mekir, erbet gelnejesi bar
eken. Ol oňa mydama gygyryp, sogup ýörer eken
Bar, git-de, bir zat ogurlap, öýe getir.
Ýüwürjisi bu işiň telekdigini aýdyp, ýalbaryp, boýun towlapdyr.
Emma gelnejesi oña gün bermändir. Bir gezegem gorse, eýesiz, ýüpekden
ýetirilen ýedi sany düýe durmuş. Ol olary tokaýda bir ýerde gizlāp, öyüne
dolanyp gelyär.Soñra
oňa bu düýeleri gözläp ýören adam sataşýar. Ol diýipdir:
Meniň ýedi düýäm ýitdi, eger sen maña şol hakda bilýàn bolsañ saña ýüküň bir daňysyny bereýin.
Ol şeýle jogap alypdyr:
görmedim, ýöne men bilgiç. Meniň bilgiçligim bilen hiç bir weli deňleşip bilmez.
onuň seýle diýip jogap bermegine tutarygy bardy: ol birmahallar köne kitapça tapypdy, ony jübüsinde göterip ýörerdi. Ol şol kitaby çykardy-da, açyp
oña seredip, şeýle diýdi:
- Men olaryň niredeligini bilýän.
Ol ony sowa ýollar bilen yzyna düşürip, alyp barşyna:
Hanha, olary haýsydyr bir adamlar alyp barýartar
diýp, gaýtalap gidiberipdir.
Düýeleriň duran ýerine ýakynlaşanlarynda bolsa ol şeýle diýdi:
Ol adamlar howpuň abanýandygyny duýdular, düýeleri taşlap zut gaçdylar meniň jadyly kitabym şeý diýyär.
Ol tokaya girip, düýeleri eyýesine görkezyär. Düýekeş hem oňa bu eden
kömegi üçin bir daňy yüpek beryär. Olary öyüne getirýär. Gelnejesi muňa
begenip, oňa minnetdarlygyny bildirýär:
Sen gowy yüwürji. Mundan beýlägem şeýtgin.
Edil şol günlerem patyşanyň gymmat bahaly daşy yitipdir. Ony hemme
yerden gözläpdirler, hemmelerden sorapdyrlar. Şonda hàlki düyekeş
-Arada men siziň düýelerinizi ýitirdim, olary maňa bir bilgiç tapyp berdi.
patyşanyň yanyna gelip, şeýle diyipdir:
Patyşanyñ gymmatbaha daşyny onuň bir hyzmatkäri ogurlapdyr. Ol syrynyň açylar gorkusyna hemmeler
uklansoň gelip, bilgiç oglanyň aýagyna ýykylypdyr.
-Daşy men ogurladym, yöne ony aýtma, başym saña gurban bolsun!
Ol oglan muňa diýseň begenip, şeýle diýipdir:
Men ony seniň alandygyňy ertir irdenem bilyardim, ýòne seniň ýas başyňa dözmedim, saña nebsim agryp aýtmadym. Men senin başyňy gutaraýyn. Häziriň özünde patyşanyň guş ýatagyna bar, daşy gaza yuwutdyr-da
onuň ganatlaryny gyrk, soň arkaýyn ýatmaga git.
Jahan ýagtylan dessine täze bilgiji meýdançanyň ortasyna getiryarler.
Patyşa-da ýasawulary bilen bu ýere gelýär. Bilgiçden patyşanyň ýiten gymmat bahaly daşy hakynda soraýarlar. Ol kitabyny çykaryp, ona sereden bolup
şeýle diýýär:
-Patyşanyň köşgündäki ähli gazlary şu ýere getirin.
Ol getirilen gazlara seredyär. Ýöne olaryň arasynda bellik edilen gaza gõzi düşmeyấr, ony guş ýatakda goýup gaýdan ekenler. Onda ol gazlary sürüp
gelen adamlara:
diýýär.
- Bu gazlaryň hemmesi däl, ganaty gyrlan gaz hem bolmaly
Hemmeler muňa haýran galyarlar, ony öwüp arşa çykarýarlar. Ýatakda
galdyrylan şol gazy-da dessine getiryärler. Şonda bilgiç diýdi:
- Ana, şonuň garnyny dilip görüň, daşy şol ýuwdupdyr.
Gazy soýup, onuň garnyndan gymmat bahaly daşy tapyp alýarlar.
Patyşa muňa diýseň begenip, oña özüniň altyn eýerli çapar atyny sowgat
beripdir. Ýöne ol bilgiç ömründe ata münüp görmändir. Patyşanyň ol aty bolsa,üstüne patyşa münensoň, meýdançanyň ol çetine baransoň, yzyna çapyp
gaýtmaga endik edinipdir. Bilgiç ata münüpdir. At meýdançanyň ol çetine
yetip-ýetmän, yzyna garşy çapyp gaýdypdyr. Ol bolsa gorkupdyr, aty-da
saklamagy bilmändir, onsoň gygyryp başlapdyr:
Kömek ediň! Kömek ediň, adamlar!
At athana baryp, durupdyr. Ýöne edil şol wagt bir zat bolup, athana ýumrulypdyr. Patyşanyň atlary-da onuň aşagynda galypdyr. Şonda täze bilgic şeýle diýipdir:
– Meydançanyň o çetine baramda men munuň șeýle boljagyny bilip, atymy
çapyp gaýtdym, adamlary kömege çagyrdym, ýöne siziň hijiňiz gelmedin diýip
ol patyşanyň atyny gaýtaryp, yzyna beryär. Patyşa oña egsilmez baýyk beryär.
Ol öyüne dolanyp. goşlaryny howul-hara ýygnaşdyryp, nirä gidýänini Özi-de
bilmän, gacyp gitdi. Çünki ol öňde-soňda ýalanynyň paş boljagyny bilýärdi,
Şonuń üçinem ol gaçyp gutuldy.
21
122
