Arslan_Alaýew
16.06.2024 23:55
«Iň gowy sözlermi aýdasym gelýär...»
***
Iň gowy sözlermi aýdasym gelýär,
Kakyşdyryp ýüregimiň kirşenin.
Kim bu düýşlerimden bir seni çilýän?!
Duýgulam akyp dur — ergini şemiň.
Tümden tüm bolupdyr ähli gözlegim,
It gary mysaly eredi sözler.
Öz-özümi oýarmaga dözmedim,
Birmahal saralyp solupdyr düzler.
Iman diýip ýapyşanym: «Ýol bolsun!»
diýip, gitdi ýüregimi pürreläp.
Ähli gorkularmy söýgä çalyşdym,
Hem özüme gün bermedim gižželäp:
«Eleşan halyňa kim söýer seni,
Arala çalymdaş oý-pikriň bilen».
Çepe çaldym porsap duran melhemi,
Derman bolsa maslyklaram bizelel.
Tagaşyksyz harplar yşkym berkitdi,
Düşünmän agladym, a:rman elendim.
Akmak boldum, akyllylar kemsitdi,
Dürdäne däldigme şonda begendim.
Iň gowy sözlermi aýdasym geldi,
Dahanymyň zeý ysyndan eýmendim.
Pagta süýjülerne dilimi ezdim,
Barybir ýanyňa barman eglendim.
Gazygynda garratdylar höwesim,
Müşgili köpeltdi müşgilgär döwler.
Kemis duýgularma çolaşyp galdym,
Iň gowy sözlermi aýdardym öňler.
© Maksatmyrat ÇARYÝEW
17
94
Arslan_Alaýew
16.06.2024 08:15
GURBAN BAÝRAMY BILEN BAGLY YRYMLAR
Gurban baýramynda hiňňildik uçsaň, günäleriň dökülermiş.
* * *
Her ýyl Gurban aýynda saçy gömmeklik sogap hasaplanylypdyr.
* * *
Hamyla gelin agzy bimaza döwründe dil iýse, çagasy dilewar bolarmyş. Dili peltek, sakaw çaga gurbanlyk üçin soýlan ýedi malyň dilini, ýedi öýden diläp alyp iýdirmelimiş.
* * *
Çile düşüp, wagtynda ýöräp bilmedik çaganyň aýaklaryna gurbanlykda öldürilen malyň içegesini orap kesmelimiş.
* * *
Gurbanlyk üçin öldürilen çebşiň eti derman hasaplanarmyş. «Gurbanlyk, gurbanlyk, birje çebşim dermanlyk» diýlip, sanawaç sanalypdyr.
* * *
Gurbanlyk üçin öldürilen malyň damak ganyny, yrym edip, maňlaýyňa çalmalymyş.
13
103
Arslan_Alaýew
16.06.2024 03:21
Dograma
Dograma türkmeniň milli tagamlarynyň biri. Dograma taýýarlamak üçin tamdyra petir çörek ýapmaly. Goýun soýup, etini gazana atyp, gerek mukdardaky suwy guýup gaýnatmaly. Gaýnandan soň, pomidor atyp azajyk gyzartmaly. Et akyp bişmeli. Oňa çenli üýşüp, petir çöregi dogramaly. Çöregine görä soganyny hem maýdajyk dogramaly. Aka bişen eti çykaryp, çöregiň üstünde maýdajyk edip dogramaly. Et, çörek, sogan dogralandan soň hemmesini gowy edip garmaly. Dograma gurak bolsa, azajyk çorbasyndan alyp sepeläp, ýene-de gowy edip garmaly. Garylansoň bir-iki sagat basyryp goýsaň, etiň, soganyň ysy çörege siňip, üýtgeşik tagam emele gelýär. Taýýar bolan dogramany saçagyň bir ujuny açyp, şakäselere, tabaklara salyp, üstüne gaýnap duran çorbadan guýup, saçaga äberibermeli. Dograma gurplandyryjy tagamlaryň biri. Dogramany çaýyň ýany bilen gury iýseň hem bolýar.
Rowaýat edişlerine görä, bir batyl adam märekä baranda toý dogramasyndan guýup beripdirler. Ol nahary iýip otyrka, naharyň hemme zadynyň ýerbe-ýerdigini aňyp, maňa şeýle guýup berýän bolsalar, özlerine nähili guýunýarkalar diýip, pikir edipdir. Dograma hemme kişä deň-derman düşýär. Dograma sogan garylýar. Ol adamy dümewden we sowuklamadan goramakda peýdaly hasaplanylýar. Dogramany çorba bilen ezip, burç atyp iýseň, hem tagamly hem peýdaly.
14
54
Arslan_Alaýew
15.06.2024 21:26
DOSTLARYŇYZY TAŞLAMAŇ!
Uzak, çarkandakly hem iriziji ýol bilen ýany itli bir adam barýarmyşyn. Şol gidip barşyna ol gaty ýadapdyr, item ýadapdyr. Birden öňünde bir çarbag görnüpdir. kaşaň derwezeli haýat, haýatyň aňyrsyndan sazyň owazy eşidilip, gülleriň ysy burk urup durmuşyn, çeşmäniň şildireýän sesi hem saza goşulyp, hoş owazy emele getirýärmişin. Umuman , tüýs dynç alybermeli ýermişin.
Bu näme? – diýip, ýolagçy derwezebandan sorapdyr
— Bu behiştdir, sen öldüň, indi bu ýere girip, dynç alyp, göwün solpyňdan çykyp bilersiň.
— Ol ýerde suw barmy?
— Näçe diýseň: arassa çüwdürimler, sowujak howuzlar...
— Garbanar ýaly bir zat bererlermi?
— Islän zadyňy bererler.
— Ýanymda itimem-ä bar meň...
— Bagyşlaň, ýöne itli girmek bolýan däldir. Ony şu ýerde goýup gitmeli bolarsyňyz.
Şondan soň ýolagçy çarbagyň deňinden ötüp, ýoly bilen boluberipdir. Biraz wagtdan soň ýol ony ýene bir çarbagyň üstünden eltipdir. Onuňam derwezesiniň agzynda derwezeban oturan eken.
— Içer ýaly suw tapylmazmyka? — diýip ýolagçy sorapdyr.
— Giriber, howluda guýy bardyr.
— Itimeme-de suw beräýjekdim?
— Guýynyň ýanynda gap bardyr.
— Garbanyp bolarmy?
— Agşam nahar taýýar bolar.
— It näme?
— Süňk-saňk tapylar-la.
— Ýogsa-da, bu ýeri nire?
— Behişt bu.
— O nähili? Ol ýerde bir derwezebanam maňa behişt diýdi ahyry saklap duran bagyny.
— Ol hemme kişä ýalan sözleýär. Dowzahdyr ol.
— Beýle zada siz nädip çydam edip oturyp bilýärsiňiz?
— Gaýtam onuň bize peýdasy köp. Behişte diňe dostuny taşlamaýan kişiler gelip ýetýär.
Terjime eden: Orazmyrat MYRADOW
13
51
Arslan_Alaýew
15.06.2024 11:54
BAGTLY BOLMAK ÜÇIN BÄŞ SANY SADAJA KADA
Bir gezek daýhanyň eşegi guýa gaçypdyr. Eşek aňňyryp, hynçgyryp, ala-goh turuzyp, kömege çagyrypdyr. Daýhan ylgap gelipdir-de, elini maňlaýyna urupdyr: «Be-e, muny nädip çykaryp bolarka?»
Şonda eşegiň eýesi şeýle pikir edipdir: «Eşek garry. Indi uzak ýaşasam ýok. Men şeýle-de başga eşek edinmeli diýip ýördüm. Guýam çeşmesi kör bolan ýaly idili suw ýok. Öňdenem ony gömüp, başga ýerden täze guýy gazmagyň pikirini edip ýördüm. Munuň üçin şundan amatly wagt bolmasa gerek. Porsap ýatmaz ýaly, eşegem gömüp dynaryn».
Ol guýyny gömmek üçin goňşy-golamlary kömege çagyrypdyr. Hemme kişi ýerli-ýerden pilini dolduryp, guýa gum oklap başlapdyr. Eşek nämäň-nämedigini derrew akylyna aýlap, aňňyrmaga başlapdyr. Birdenem sesini kesipdir. Hemme kişi muňa geň galypdyr. Ýene üç-dört pil gum oklansoň, daýhan guýynyň erňegine baryp, aşak seredip görüpdir.
Ol özüniň gözlerine ynanmandyr. Üstüne düşýän gumy silkip aýryp, eşek barha ýokary galyp barýarmyşyn. Basym eşek guýynyň agzyndan görnüp başlapdyr, derrewem böküp guýydan çykypdyr.
...Durmuşda siziňem üstüňize her hili hapa-hupa zatlaryň oklanmagy mümkindir. Üstüňe her gezek bir pil gum düşende, ony silkinip aýyr-da, üstüne çyk, sen diňe şeýdip guýudan çykyp bilersiň.
Ir döwürde bir goja agtygyna durmuş hakykatyny düşündirýärmişin.
— Her bir adamyň içinde, iki sany aç möjegiň biri-biri bilen garpyşyşy ýaly, göreş gidýändir. Möjekleriň biri ýamanlyk — göriplik, gabanjaňlyk, men-menlik, ýalançylyk, gopbamlyk... Ikinji möjek bolsa ýagşylyk — umyt, hakykat, ynam, söýgi, wepa, parahatlyk...
Ýüze çykýan meseleleriň her biri — seniň çeşmeden suwa basman geçmegiň üçin niýetlenilen daşdyr. Eger säginmeseň, ruhdan düşüp, boýun sunmasaň, iň bir çuň guýudan hem çykmak mümkindir.
Silkin-de, ýokary galyber. Bagtly bolmak üçin bäş sany sadaja kadany ýatda sakla:
1. Ýüregiňi ýigrençden azat et — bagyşla.
2. Ýüregiňi tolgunmalardan azat et — olaryň aglabasy amala aşýan däldir.
3. Sada durmuşy ýöret hem-de bar zadyň gadyryny bil.
4. Köp zat ber.
5. Az zada garaş.
TERJIME EDEN:ORAZMYRAT MYRADOW
16
78
Arslan_Alaýew
15.06.2024 05:39
GARYPLYK HEM BAÝLYK HAKYNDA
Bir gezek Garyplyk bilen Baýlyk kimiň has owadanlygy hakynda öz aralarynda jedel edipdirler. Bu meseläni uzak wagtlap çözüp bilmänsoňlar, ilkinji duşan adamdan sorap görmeli diýen netijä gelipdirler. «Ilkinji duşan adam biziň jedelimizi nähili çözse, şonuň diýeni bolar» diýip, olar ýola düşüpdirler.
Öňlerinden bir orta ýaşan adam çykypdyr. Ol Garyplyk bilen Baýlygyň hersi bir tarapyndan towsup çykanyny görüp, aňk-taňk bolupdyr.
— Biziň dawamyzy diňe sen çözüp bilersiň, aýt hany, biziň haýsymyz owadan! — diýip, olaryň hersi bir tarapdan alarladyp barýarmyşyn.
— Içigar galmyş, bu nähili boldy-aýt! — diýip, ol adam içini gürledipdir — Garyplyga owadan diýsem-ä, Baýlyk öýkeläp, meni taşlap gider, Baýlyga owadan diýsemem, Garyplygyň gaharlanyp, üstüme topulaýmagam mümkin. Nätsemkäm?
Ýolagçy biraz pikirlenipdir-de, şeýle diýipdir:
— Ikiňizem beýdip üstüme abanyp dursaňyz, men muňa bir bada jogap berip bilmerin. Siz ilki bir eýläk-beýläk gezmeläň hany, men sizi synlaýyn...
Onsoň Garyplyk bilen Baýlyk ýoluň boýunda eýläk-beýläk gezim edip başlapdyrlar. Her haýsy gowy görünjek bolýarmyşyn.
— Ýeri? — diýip, ahyry olaryň ikisem birden seslenipdirler. — Haýsymyz owadan?
Adam ýylgyrypdyr-da, olara şeýle jogap beripdir:
— Garyplyk, sen ýeňsäňden seretseň — gidip barýarkaň juda owadan, aýdyp-diýer ýaly däl. Sen bolsa, Baýlyk, ýüzüňi bärik öwren çagyňda — gelýärkäň örän owadan, juda gözel!
Terjime eden:Orazmyrat MYRADOW
19
53
Arslan_Alaýew
15.06.2024 00:12
MYNAJAT HEM YNAMSYZLYK
Gämi heläkçiliginde ýeke-täk diri galan bir adam ýaşalmaýan ada düşüpdir.
Ol halas bolmagyny diläp, gije-gündiz Hudaýa mynajat edipdir. Her gün özüni halas etmäge gelýän kişi ýokmuka diýen umyt bilen uzak wagtlap gözýetime garap durar eken. Ahyry «paltasy daşa degensoň», bolup biläýjek suw joşmasyndan goranmak üçin, ol suwa çümmez ýaly ýogyn pürslerden kepbe ýasanypdyr. Ýöne, ine, bir gün azyk-owkat gözleginde esli wagt egleneninden soň gelip görse, kepbesi burugsap ýanyp duranmyşyn. Bar azabynyň reýgan bolanyna ol juda gynanypdyr. «Jany ýanan Taňrysyna gargar» diýlişi ýaly, ol zeýrenç gatyşykly agy bilen gygyryp başlapdyr:
— «Öleniň-ä öleniň, gözüňi garga çokany». Ýeri, meň näme ýazygym bardy, eý Hudaý!
Ertesi gün ir bilen ol kenara ýetip gelýän gäminiň sesine oýanypdyr. Gämi ony halas etmäge gelen eken.
— Meniň bu ýerdedigimi nädip bildiňiz? — diýip, halys lagar düşen adam özüniň halasgärlerinden sorapdyr.
—Biz seniň ýakan oduň tüssesini gördük — diýip olar jogap beripdirler.
TERJIME EDEN: Orazmyrat MYRADOW
20
53
Arslan_Alaýew
14.06.2024 22:49
JOMARTLYK
Abul Haýbary ady bilen tanalýan bir adam, öz kowumyndan bolan birnäçe kişi bilen Hatam Taýynyň mazarynyň gapdalyndan geçip barýar eken. Ol ýoldaşlaryna ýüzlenip: «Geliň, Hatam Taýynyň guburynyň ýanynda düşläliň. Eşidişime görä, ol merhumam bolsa, şu ýerde düşlän adamy myhman alýarmyşyn» diýipdir. Olar şol ýerde düşläpdirler. Abul Haýbary Hatamyň mazaryna bakyp: «Eý, eşek atasy, myhmanlaryňy hezzetle! Eý, eşek atasy myhmanlaryňa hödür et, ahyry!» diýip, ýaňsylap, üstünden gülmäge başlapdyr. Soň olar ýatypdyrlar welin, Abul Haýbary düýş görüpdir. Düýşünde kimdir biri oňa: «Eý, Abul Haýbary, sen ne beýle zalym, sögünjeň adam ekeniň. Sen güňläp ýatan mazardan hezzet isläp, dostlaryňy hem alyp geldiň. Biz iň gowy maly saýlap, myhmanlarymyza söwüş ederis» diýýärmişin. Gorkudan ýaňa tisginip oýanan Abul Haýbary, gözüni oňat açyp seretse, düýesi däbşenekläp, janhowluna bagyryp ýatyrmyşyn. Ol uly sesi bilen: «Haý, ýetişeweriň!» diýip, ýerinden galypdyr. Düýesi bolsa aýagyny kakyp, tizden-tiz damagy çalnaýmasa, haram öljekdenmişin. Ony dessine soýupdyrlar we uzyn gijäni etli nahar iýip geçiripdirler. Daň agarandan soň, ýola düşüpdirler. Ýoldaşlarynyň ýagdaýy ýagşy hem bolsa, Abul Haýbarynyň keýpi ýok eken. Ol düýnki hereketine we agşamky wakalara haýran bolup, oýlanmalar deňzine çümüpdir. Olar şeýdip barýarkalar, birdenkä özlerine tarap gelýän ýolagçyny görüpdirler. Ol ýolagçy bularyň saklanmagyny haýyş edip, gygyryp gelýän eken. Sakga durup seretseler, ol Hatam Taýynyň ogly Adyý eken. Onuň ýanynda ýene bir iner we yzyna tirkelen maýa bar eken. Adyý bulara garap: «Öten agşam kakamdan myhman almagyny soran sizmi?» diýipdir. Bular: «Hawa» diýip, geň galyjylyk bilen jogap beripdirler. Adyý olara bakyp: «Agşam düýşüme kakam girdi. Ol maňa: «Men Abul Haýbarynyň düýesini soýup, olary hezzetledim. Şonuň deregine şu düýäni eltip ber» diýdi. Şony bermäge geldim» diýip, gapdaly bilen tirkäp getiren daýaw inerini we maýasyny Abul Haýbara gowşurypdyr hem-de yzyna dolanypdyr. Olar bu bolýan hadysalara akyl ýetirip bilmändirler. Soňra bu waka il içine ýaýrapdyr. Hatamyň ogly Adyýyň eden işini öwüp, örän köp şahyrlar goşgy ýazypdyrlar. Şolaryň birinde bolsa Hatam Taýyny ýatlap:
Ol edil dirikä edişi ýaly.
Gabrynyň ýanynda düşlänleri-de,
Myhman aldy hormat bilen hezzetläp,
Beýle zada hiç kim duşmandy entäk – diýilýär.
Terjime eden: RAHMET GYLYJOW,
«HALALLYK KYSSALARY» KITABYNDAN.
21
66
Arslan_Alaýew
14.06.2024 19:47
Okuwçylaryň ählisi nämedir bir zada meşgul bolsa-da, aralarynda biri hiç zada güýmenmän, gözüni bir nokada dikip oturan ekeni. Mugallym ol okuwçydan hiç zada baş galdyrman oturmagynyň sebäbini sorapdyr. «Sen näme üçin boş otyrsyň? Sapagyň ahyrynda kimde nähili zehiniň bardygyny ýüze çykararys. Ýasan ýa-da ýazan zadyň muňa tutaryk, makul jogap bolar. Henizem giç däl, başla!» diýip, mugallym onuň ýüzüne bakypdyr. «Ýoldaş mugallym, mende hiç hili zehin ýok. Men diňe tabşyrylan ýumşy ýerine ýetiräýmesem, kimdir biriniň ünsüni çeker ýaly ukyp-başarnygymyň ýokdugyna göz ýetirdim. Menden köp zada garaşmaň» diýip, müýnli ýüzüni aşak salypdyr. «Bu mümkin däl. Ýa sen zehinli, ýa-da dünýäde hiç kime meňzemeýän ýeke-täk adam» diýip, mugallym okuwçysynyň ýüzüne seredipdir. «Ýeke-täk diýýäňizmi? Nädip men ýeke-täk bolýarkam?» diýip, okuwçy geňirgenipdir. «Sebäbi dünýäde zehinsiz dogulýan çaga ýok. Her kimde nähilidir bir zada ukyp-zehin bar. Her ynsan bir daragtdyr: ýa saýasy bilen hezil berer, ýa-da miwesi bilen. Eger-de sen häzire çenli özüňi zehinsiz hasaplan bolsaňam, bu seniň gömükdigiňi däl-de, öz ukyp-başarnyklaryň hakda düýpli pikirlenmändigiňi görkezýär» diýip, mugallym okuwçysynyň başyny sypalapdyr. «Tebigaty synlaýaryn-da, bir zatlar ýazmak isleýärin. Elime galam alýaryn, ýöne sözlerimi sepläp bilmän, bu pikirimden sowaşýaryn: mende ýazmaklyga zehin ýok diýýärin. Käteler bir zatlar düzesim, ýasasym gelýär. Gerek-ýarak zatlarymy jemleýänem, ýöne başlamagyň ebeteýini tapman, ýa-da bir başlasamam, ugrugyp bilmän, ol pikirimden hem dänýärin: mende zehin bolan bolsa, ol zatlary bireýýäm bitirerdim diýýärin» diýipdir. «Düşnükli» diýip, mugallym ýylgyrypdyr we sözüni dowam edipdir – onda sen özüňde zehin ýoklugyndan zeýrenme-de, bir işe uzak dümtünip bilmeýändigiňi, sabyr-kanagatyň azdygyny boýnuňa al. Ukyp-zehin gymmatbaha göwherler ýalydyr. Göwher daşlaryny gazanmak isleseň hem ýa daglary köwlemeli, ýa-da çuň deňizleriň düýbüne çümmeli bolýar. Zehini ýüze çykarmagyň ýoly hem hut şeýle – öz üstüňde köp işlemeli. Yhlas etmeli, ýöne ýaltanmaly däl. Dyrjaşmaly, hergiz yza dönmeli däl. Arzuwlaryňa wepaly bolmaly, sähel müşgillik ýüze çyksa, ondan ýüz öwürmeli däl. Bir zada höwesiň barmy, diýmek, şol zada zehiniň hem bardyr. Sebäbi zehin seni şol işi bitirmeklige iterip durýar. Onsoňam, az bolsun – uz bolsun, her eden işiňi kämil ýerine ýetir. Ýalňyş ýolda keýik deýin çapanyňdan, dogry ýolda pyşdyl ýaly ýöräp, öňe ilerlemek has dogrusydyr» diýipdir. Mugallymyň bu sözleri okuwçysyna ýagşy ugrukdyryjy bolupdyr. Ol dessine öz halaýan işini – zehiniň höwes arkaly salgy berýän işini bitirmäge girişipdir.
Terjime eden: RAHMET GYLYJOW,
«HALALLYK KYSSALARY» KITABYNDAN.
22
94
