enes_∞
15.11.2024 14:15
Bir sagadyňyz galdy🔻1🔺
Ýaşaýşyň süýjüligini diýsene… Bu ýagty ýalançy bizi gujagynda şeýle bir aýnadýar welin, didaryňy didaryndan aýrasyň gelenok. Hat-da ýaşy ýüzden geçen gojalaryňam ýene bir müçäni arzuwlamagy geň ýagdaý däl. Nusgawy şahyrymyzyň:
“Mollalar öwerler ol kyýamaty,
Goýsalar bu ýagty jahan ýagşydyr”.
— diýşi ýaly, adam ömürboýy bakylyga ymtylyp ýaşaýar. Hiç bir güýç ynsany bu ymtylyşdan aýra salyp bilenok, bilmezem. Ýüregini gussa gapladan käbir adamlar gep arasynda “Durmuşdan şeýle bir doýdum, asla ýaşasym gelenok” diýen ýaly sözleri aýtsalar-da soňky minutlarda öz şol sözleriniň garşysyna göreşýärler. Çünki bu owadan barlykdan doýan barmy? Hiç wagt bolmazam. Muny uzak ülkeleriň birinde bolup geçen aşakdaky tymsalda-da aýdyň görmek bolýar.
*****
Hassahananyň “Tiz kömek” bölüminde işe başlapdym. Her bir uly hassahanaň “Tiz kömek” bölüminde bolşy ýaly, bu ýerde-de nobatçy tutuş gününi aýak üstünde geçirýärdi. Elbetde, tejribeli lukmanlaryň ýanynda maňa onçakly agyr işem düşenokdy. Ýöne men bar ünsüm bilen lukmanyň bejergi usullaryny synlap, tejribämi artdyrmaga çalyşýardym.
Gije. Sagadyň dili 01:30-y görkezýärdi. Bir zenan bilen bir erkek kişi, ellerinden tutup 16-17 ýaşly bir daýanykly ýaş ýigidi hassahana getirdi. Şol ýigidiň kakasy bolmaga çemeli, bir adam olaryň yzyndan dergazap bolup gelýärdi. Ol adam elem-tas bolup gelşine:
– Balamy halas edeweriň. Halas ediň!- diýip seslendi.
Nobatçy lukman gijäniň ýadawlygy bilen kürsä siňip giden ýerinden gobsunmaly boldy. Şol aralykda şepagat uýalary hem gelen müşderileri garşylap, olary rahatlandyrmaga çalyşýardylar. Men bolsa lukmanyň ýanynda aýak üstünde durdum. Ýaňky ýaşuly sözüni şeýle dowam etdirdi:
– Lukman aga, oglum öz janyna kast etjek bolup, derman içipdir. Hudaýa şükür, çöregi bitin eken– ejesi göräýipdir. Derrew şu ýere alyp geldik.
– Içen dermanlary ýanyňyzdamy?
Ýaňky adam penjeginiň jübüsinden derman gutularyny çykardy-da lukmana uzatdy:
– Şu dermandan on bäş-ýigrimi sanysy, şundan on sanysyny, mundan bolsa dört-bäş sanysyny içipdir.
– Haçan içendigini bilýäňizmi?
– Bolan bolsa iki sagat bolandyr.
Lukman derman gutularyny esli salym synlanyndan soň, ilki ýaş ýigide, soň bolsa ýene-de derman gutularyna seretdi.
– Hä! Beýdäýmeli däl eken-dä. Gynanýan.
Maşgalany gaýgy-endişe gurşap alypdy. Lukmanyň kesgitli bir zat diýerine garaşýardylar. Ýöne lukmandan ses-seda çykanokdy. Men bolsa bu ýigidiň derrew aşgazanyny ýuwmaly bolarys öýdýärdim. Bu ümsümlik atanyň beren sowaly bilen bozuldy:
– Näme etmeli bolarka?
Lukmanyň ýüzi üýtgedi. Ol umytsyz nazaryny ata öwürdi. Kellesini iki-ýana ýaýkap, elleri bilen çäresizligiň yşaratyny etdi. Lukmanyň agzyndan çykan soňky sözler, maşgala agzalarynyň ýüregine ok bolup sünjildi:
– Gynansagam, elimizden gelýän zat ýok. Onsaň hem bu dermanlar… Siz gaty gijä galypsyňyz.
12
203
enes_∞
15.11.2024 14:03
Bir sagadyňyz galdy🔺2🔻
Men maşgalany pynhan synladym. Ýigidiň ene-atasy ör-gökden gelip, gözleri okara ýaly açylypdy. Ýigidiň bolsa ýüzi boz-ýaz bolupdy. Ejesi hem-de uýasynyň kömegi bilen zordan aýakda duran ýigit, birden dikelip gorkuly nazaryny lukmana dikdi. Ol lukmanyň sözleriniň çynlakaýdygyna-däldigine göz ýetirmek isleýän ýaly, esli wagt garap durdy. Soňra-da, ýigit özüni lampa ýere göýberdi. Aýakda durmaga mejallarynyň galmandygyndanmy nämemi, maşgalanyň beýleki agzalary hem dyza çökdüler. Kakasy hem-de ejesi öz aralarynda umytsyz hümürdeşdi. Bu dymyşlyk esli salym dowam edensoň, kakasy ýene-de lukmana sowal berdi.
– Indi näme bolarka? Hiç zat edip bolmazmy?
– Giç. Bu ýagdaýda hiç zat edip bilmeris. Etsek hem netijesi bolmaz. Ýene bir sagatdan hassany ýitireris. Siziň göwnüňiz üçin, onuň ýagdaýyny gözden geçiräýeli.
Men ýigidiň ýüzüne seredýärdim. Ölüm gorkusy hem-de umytsyzlyk, ony galagoply ýagdaýa salypdy. Öz ýanymdan onuň näme hakda oýlanýandygyny pikir etdim. Ölümi bular ýaly ýakynyňda duýmak, elbetde, bu ýagdaýa taýýarlyksyz ynsan üçin ýeňil-ýelpaý zat däl bolmaly. Adam öz ömri bilen eden şeýle samsyklaç oýnunyň pidasy bolup, bir sagat soň öljegini bilse, kim bilýär, nämeler hakda oýlanmaz? Aslynda hemmämiziň başymyza ölüme bir sagat ýakynlaşjak pursatymyz gelip ýetmeli. Köpimiz, durmuşyň her hili oýunlaryna höwrügip, ölümiň bize juda ýakyn gelendigini hem unudýarys. Häzir bu ýigit öz geçmişi, dost-ýarlary, maşgalasy hakda oýlanýandyr. Ýa bolmasa ölümden soňky durmuş barada? Ýagny bir sagat soň nämeleriň boljakdygy barada? Ýöne, onuň entäk nähili arzuwlary bardy.
Durmuş dowam edýärdi. Içerde ýatan başga bir hassanyň yzyndan gelenler lukmandan nämedir bir zatlar soraýan wagty, daşardan ýene bir hassa getirilýärdi. Şol wagt başga bir lukman gapydan içerik girdi. Duran ýerimizden birnäçe otag ilerde bolsa şepagat uýalarynyň magnitafonyndan aýdym eşidilýärdi. Men bolsa içimi gürledip: “ Wah, biz ynsanlar nähili beýle oýlanyşyksyz bolup bilýärkäk, beýle gaflatda ýaşap bilýärkäk.” diýýärdim.
8
77
enes_∞
15.11.2024 14:00
Bir sagadyňyz galdy🔻3🔺
Ýigidiň kakasy ahyry özüni dürsedi. Özelenip sowalyny ýene-de gaýtalady:
– Hiç zat edip bileňizokmy? Asla umyt ýokmy?
Oňa deňeç hälki içeri giren lukman hassany ümläp, näme bolanyny sorady. Lukman anyk jogap berdi:
– Öz janyna kast etjek bolupdyr. Hossarlary gijä galypdyrlar. Ýagdaýy agyr. Elden geljek zat galmandyr. Soň bu barada size ýörite hasabat bererin.
Bu gürrüňler gulagynyň düýbünde bolup geçensoň, ölüm bilen ýüzbe-ýüzlük ýigidi diýseň gorkuzypdy. Etmişine puşman bolan ýigit, gyryljak sesi bilen lukmana: “ Halas bolmak üçin, näme etmeli bolsa men taýyn. Size ýalbarýan. Meni ölümden halas ediň!” diýdi. Lukman oňa jogap bermedi.
Ölüme bular ýaly golaý baran birini öň hiç haçan görmändim. Özi hem şeýle ýaş.
Ýaşaýyş we ölüm… Ýaş bolmak, garramak… Durmuşyň manysyna düşünmek… Ölüme mydama taýyn bolmak… Şular ýaly bir topar pikir beýnimde at salýardy.
Lukman ol ýerden daşlaşdy. Men hem yzy bilen gitdim. Ýolda lukmana şol ýigidi halas etmek üçin başga-da ýollaryň bardygyny düşündirjek, ýatlatjak boldum. Lukman bolsa yzyna öwrülip, gözümiň içine seretdi-de:
– Jan inim, görýäňä bu ýerde hatda aýakda zordan durýan garrylar hem ýaşamaga jan edýär, bu ýigit bolsa ýaňy on ýedi ýaşynda ömür tanapyny öz eli bilen kesjek bolýar. Eger beýle ýaşasy gelmeýän bolsa näme üçiň oňa garşy çykaly? Goý, bir salym pikirlensin. Goý, ölüm näme, ýaşaýyş näme bilsin. Durmuşyň, dünýä inmegiň, ynsan bolup ýaradylmagyň maksady barada oýlansyn. Özüni Ýaradany, Onuň öňündäki borçlaryny ýatlasyn.
Yzyndan bolsa meni ýene bir gezek geň galdyrdy. Ol çyny bilen gülüp, şeýle diýdi:
– Ýogsa, senem onuň öljegine ynandyňmy, eýsem?
– Näme, ol asyl ölenokmy?
Lukman gülüp elindäki derman gutularyny görkezdi. Bularyň bary-da, ölüm howpy bolmadyk witamin gutularydy.
Atanyýaz HANGELDIÝEW.
6
75
enes_∞
11.11.2024 22:17
![]()
Çagalyga bir bilet
— Salam! Maňa bir petek beräýiň-dä. Bir tarapa. Diňe gidişin.
— Bir tarapa bolanok. Diňe gidişin hem gaýdyşyn.
— Ýeri, bolýar. Onda gidişin-gaýdyşyn, şu güne!
— Bu günki petekler eýýäm gutardy.
— Haçana bar? Iň golaý wagtdakysy gerek. Juda zerur!
— Iň golaýy… Bagyşlaň, diňe bir ýyldan.
— Hiç bolmanda, bir ýyldanam bolsa… Tutuş güne niýetlenen bolsun.
— Uzynly güne rugsat edilmeýär.
— Bolmanda, bir sagatlyk.
— Diňe bir minutlyk mümkinçilik bar.
— Bolýar, bir minutlygyny beriň onda.
— Ine, üç sagatlygam bar eken, ýöne bu ýene iki ýyldan…
— Ýok, maňa bir ýyldan bir minutlygyny beriň.
— Beýle bolsa, ýene bir ýola barlalyň: Gidişin-gaýdyşyna bir petek, ýene bir ýyldan, bir minutlyk. Dogrumy? Ylalaşýarsyňyzmy?
— Hawa.
— Alyň, ine, siziň çagalyga petegiňiz.
— Köp sag boluň.
— Ýogsa-da, bir zat sorap bilerinmi?
— Elbetde, soraň.
— Bary-ýogy ýekeje minut… Ýeri, siz näme etmekçi? Nämä ýetişerin öýdýärsiňiz?..
— Ejem bilen kakam ikisini bilelikde bagryma basmaga…
17
159
enes_∞
10.11.2024 23:03
Eliňizi nädip gysýarsyňyz?
![]()
Ýüzüňiziň, eliňiziň, aýaklaryňyzyň, agzyňyzyň ýa-da barmaklaryňyzyň görnüşi nähili häsiýetlidigiňizi aňladýan bolsa, ýumrugyňyzy gysyşyňyz hem siziň şahsyýetiňiz hakda käbir maglumatlary berip biler. Surata serediň, ýumrugyňyzy nähili gysýarsyňyz?!
![]()
1 – şekil🫵🏻?
Başam barmagy ýumrugyň üstünde saklap gysýan bolsaňyz, onda siz köp pikirli bolup bilersiňiz. Bu adamlar, köplenç halatlarda, ýeke özleri wagt geçirmegi halaýarlar we öz içki duýgylaryny gizlin saklaýarlar. Siz täzelikçi, başgalaryň pikirine gelmejek täze başlangyçlary tapmaga ukyply. Özüňiz bilen duýgylary, gymmatlyklary paýlaşýan adamlar bilen aragatnaşyk saklamagy halaýarsyňyz. Şol sebäpli-de, siz empatik (duýgydaş) adam bolup bilersiňiz.
2 – şekil🫵🏻?
Başam barmagyňyz ýumruk şekilinde süýem barmagyňyza daýanýan bolsa, onda siz sypaýyçylykly, sahy adam. Ýöne siziň bu häsiýetiňizden peýdalanmak isleýänler hem durmuşyňyzda bar. Siz özüňizi kämilleşdirmegi, täzeçil zatlary öwrenmegi we durmuşyňyza ornaşdyrmagy halaýarsyňyz.
3 – şekil🫵🏻?
Ýumrugyňyzy düweniňizde, başam barmagyňyzy goraýan şekilinde, ýagny ýumrugyňyzyň içinde saklaýan bolsaňyz, onda siziň mähirli we şadyýan şahsyýetiňiz bar. Siz özüne çekiji häsiýetde bolup, daş-töweregiňizdäkiler üçin täsin bolup bilersiňiz. Siz töweregiňizdäki adamlar nähili ýagdaýda bolsa hem özüňizi rahat alyp baryp bilýärsiňiz. Siz gaty duýgudaş, ýöne beýleki adamlaryň kynçylyklary, aladalary bilen özüňize agram bermäň! Siz — durmuşdaky ýönekeýje, ujypsyzja zatlardan uly lezzet almagy başarýan adamlar bolup, parahat we asuda durmuşy halaýarsyňyz.
9
150
enes_∞
10.11.2024 12:33
Çagany gulp astynda saklamak
Çaga terbiýesinde ata-eneleriň esasy wezipeleriniň biri olara gözegçilik etmekdir, göz-gulak bolmakdyr. Muňa olaryň hersi birhili düşünýär. Käbiri çagalaryny çakdan aşa gowy görüp, jaýdan, howludan daş çykarman, gorap, aýap saklasaň gowy bolýar diýip pikir edýär. Çagalarynyň her bir hereketini yzarlap, gözden salmazlyga çalyşýarlar. Netijede olaryň erkini, örüsini çäklendirýärler. Beýle garaýyş ýalňyşdyr.
Çagany durmuşdan üzňe, dar galypda saklamak, ony köp zatdan mahrum edýär. Körpäniň duýgy-düşünjesini, gözýetimini çäklendirýär, aňyna ýaramaz täsir edýär, ösüşini bökdeýär, özüne bolan ynamyny gaçyrýar. Has dogrusy, çaga özüni göwnüne deglen, kemsidilen hasaplaýar.
Şeýle çaga öýde-de, mekdepde-de köpçülige goşulmaýar. Ulalanda çekinjeň, döwrüň köp meselelerini dogry çözmegi başarmaýan ukypsyz bolup ýetişýär.
Çaganyň ulaldygyça bilesigelijiligi artýar, durmuşy synlamak, görmek höwesi güýçlenýär. Ýetginjek döwründe çagany dar galypda saklamak ata-ene üçin zyýandan başga zat däldir. Çaga gözegçilikden sypmak üçin her hili pyrryldaklara ýüz urýar, ýalan sözleýär. Netijede çaganyň ýalançy, mekir bolup ýetişýän gezeklerem gabat gelýär.
Sapar okuwdan soň öz deň-duş oglanlary bilen goňşy obada bolýan göreşli toýy görmäge gitdi. Ol ejesiniň gijä galyp barsa hasabat sorap, käýejekdigini bilse-de, göreş görmekden ýüz dönderip bilmedi, sebäbi göreş tutmak Saparyň iň gowy görýän oýny. Ol giçlik öýüne gelende ejesine:
— Mugallymymyz sapakdan soň alyp galdy — diýip, çyna berimsiz ýalan sözledi.
Çaga töwerekdäki täzeligi, täsinligi ululardan öň duýmagy, görmegi başarýar. Her bir üýtgeşikligi göresi, bilesi, öwrenesi gelýär. Şonuň üçin olara durmuşy öz gözleri bilen synlamaga, lezzet almaga, deň-duşlary bilen oýnamaga, gezim etmäge mümkinçilik döretmeli. Çagany özüň bilen şäheriň, obanyň gözel ýerlerine, tebigata, zähmet çekilýän ýerlere gezelenje äkidip, gören-eşiden zatlaryny düşündirip, tanyşdyrsaň has-da peýdaly. Çagalara durmuşy görkezeliň!
Çeşme: Kulyýew Ö., Çaga eziz, edebi ondan hem eziz.
5
126
enes_∞
09.11.2024 17:48
![]()
Plastik önümleri ýere zyýan ýetirmän dolulygyna aýyrmak mümkinmi?
Häzirki wagtda plastikiň daşky gurşawa edýän täsiri uly aladalandyrýar. Plastik zyňyndylaryň dünýäniň dört künjeginde howa, toprak we suw bilen aralaşyp, tebigy ekosistemalara zyýan ýetirýändigi hemmelere mälim. Emma şuňa meňzeş sorag ýüze çykýar: Plastikleri ýere zyýan ýetirmän dolulygyna aýyrmak mümkinmi?
Plastikleri ýok etmegiň usullary:
1. Biologiki ýok etmek (Bio-çüýreýjiler): Häzirki wagtda alymlar plastiki tebigy usul bilen ýok edip biljek bakteriýalary öwrenýärler. Bu usul plastiki çüýredip biljek bakteriýalaryň köpelmegi bilen mümkin, ýöne häzirlikçe bu çözgüt köp wagt talap edýär.
2. Täzeden ulanyş we gaýtadan işlemek: Plastik önümleri gaýtadan işlemek bilen, olaryň tebigatda galmagyny azaltmak mümkin. Käbir ýurtlar gaýtadan işlemek prosesini gurnamakda öňdebaryjy işleri amala aşyrýarlar. Şeýle-de bolsa, her bir plastiki gaýtadan işlemek mümkin däl.
3. Alternatiw materiallara geçmek: Tebigy materiallar, bioplastikler we çüýräp bilýän zatlary ulanmak plastik meselesiniň öňüni alyp biler. Şeýle-de bolsa, bu alternatiw materiallar plastikiň arzanlygy we berkligi bilen deň derejede bäsleşip bilmeýär.
4. Tebigy tertibiň durnuklaşdyrylmagy: Plastik zyňyndylary azaldyp, daşky gurşaw üçin has sagdyn alternatiw çözgütleri gözlemek daşky gurşawyň goragyny güýçlendirýär. Hökümetler we jemgyýetler bu ugurda anyk ädimleri geçmeli.
Plastik meselesini dolulygyna çözmek kyn bolup biler, ýöne ony azaltmak üçin giň gerimli çäreler gerek. Gowy niýetli ädimler, bilimli jemgyýet we tehnologiýanyň ösüşi bilen plastik zyňyndylary ýer ýüzünden aýyrmak azda-kände mümkin bolup biler. Her bir adam we jemgyýet bu jogapkärçiligi öz üstüne alsa, plastik önümleri azaldylyp, tebigy durnuklylyk gazanylyp bilner.
7
92
