Süýt gündelik durmuşda köp peýdalanylýan ýokumly we gymmatly önümleriň biridir. Ol özündäki ýokumly maddalary bilen bedene ýaramly täsir edýär. Ýer ýüzünde süýt öndürýän süýdemdirijileriň 5000-den gowrak görnüşi bar. Dürli haýwanlarda onuň tagamy we düzümi ep-esli üýtgäp biler, ýöne reňki köplenç şol bir reňkde bolmagynda galýar. Aslynda süýdüň näme sebäpden ak reňkde bolmagy köpleri gyzyklandyrýan bolsa gerek. Bu meseläni çözmek üçin ilki bilen süýt önümi hakda durup geçmek ýerlikli bolar. Süýt – bu ýokumly suwuklykdyr. Esasy wezipesi-de nesil ýetişdirmek we şol sanda gündelik iýmitlik häsiýetidir. Mälim bolşy ýaly, ýaş çagalar çagalygynda gaty iýmitleri siňdirip bilmeýärler, şonuň üçin hem süýt bedeniň siňdirip biljek ýeke-täk maddasydyr. Süýdüň düzüminde onuň peýdalylygyny üpjün edýän 50-den gowrak makro we mikroelementler bar. Islendik süýt önümlerinde magniý, natriý, hlor, kaliý, fosfor, ýod, sink bar. Süýdüň iň möhüm elementi hem kalsiýdir. Ol önümleriň aňsat siňdirilmegini üpjün edýär we süňkleri berkitmäge kömek edýär. Süýdüň ak reňkine kazein diýilýän çylşyrymly belok jogapkärdir. Sygyr süýdünde onuň mukdary ähli beloklaryň 87% -ne deňdir. Bu madda önümde kalsiý duzy (kalsiý kazeinat) görnüşinde bolýar. Onuň düzüminde adam üçin zerur bolan ähli aminokislotalar saklanýar. Bu 20 aminokislotanyň 8-si adam bedeni tarapyndan öndürilmeýär. Şonuň üçin hökman iýmit arkaly kabul edilmeli. Süýtde bar bolan kazein miseller diýlip atlandyrylýan sferiki bölejikleri döredýär. Olar şeýle bir ýeňil we kiçidir welin, olar çökmeýär, suwuklykda ýüzýär we süýde ak reňk berýär. Kazein süýtden izolirlenip, guramagyna sezewar bolsa, netijede süýt tagamy we ysy bolmadyk ak çökündä öwrülýär. Süýdüň bu reňki kazein reňkini ýasamak üçin hem ulanylýar. Kazein süýde ak reňk bermekden başga-da, köp peýdaly aýratynlyklara eýedir. Ol fosforyň we kalsiniň baý çeşmesidir. Aşgazana girende gaty haýal ereýär, şonuň üçin süýt siňdirmek has aňsatdyr.

Süýt başga reňkde hem bolup bilermi?

Süýt diňe ak reňkde bolýar, ýöne käbir haýwanlarda dürli öwüşginli bolup biler. Süýdüň reňkine haýwanlaryň iýmitleniş ýagdaýy hem täsir edip biler. Mysal üçin, iri şahly mallar hemişe käşir bilen iýmitlendirilýän bolsa, onda olar sarymtyl öwüşginli süýt önümi berip başlar. Eger öri meýdanlarynda lýutikler maşgalasyna degişli ösümlikler köp bolsa, onda mallaryň süýdüniň reňki gülgüne bolar. Iň ak reňklisi, towşanlaryňkydyr. Onda 15% kazein bar. Ikinji ýerde düzüminde 12% belok bolan kit süýdi, üçünji ýeri keýik süýdi (10%) eýeleýär. Şeýle-de bolsa, sygyr süýdünde bary-ýogy 5% kazein bar, emma bu mukdar iýmitlik üçin ýeterlikdir.

Iýmitiň siňmeginde uly ähmiýete eýe bolup durýan öt pigmentleri bagyrda işlenilip çykarylýar we öthaltada ýygnanýar. Adam bir zat iýende ýa-da içende öthaltanyň diwarjyklary ýygrylyp, öt öthaltadan on iki barmak içegä düşýär. Belli-belli sebäplere görä (öt-daş keseline nesilleýin meýillilik, maddalaryň alyş-çalşynyň bozulmagy, nerw bozulmalary) öthaltanyň, ödi çykaryjy ýollaryň işjeňligi peselip bilýär. Munuň netijesinde hereketi, akmagy haýallaşýan öt goýalýar. Toksiki häsiýete eýe bolan goýy ödüň çökündileri öthaltada ululy-kiçili daşlary emele getirýär. Holesistektomiýa operasiýasyny geçirip, daşy öthalta bilen bilelikde aýyrmaga zerurlyk ýüze çykýar.

Operasiýadan soň öthalta bolmanda-da öt umumy akabalar arkaly on iki barmak içegä akyp barýar hem-de özüniň iýmiti siňdirmek funksiýasyny ýerine ýetirmegi dowam etdirýär. Belli-belli düzgünler ýerine ýetirilende näsagyň ýagdaýyna laýyklykda 1,5 aýdan 3-4 aýa çenli wagtyň dowamynda berhiz tutmaly. Içiňi ýellendirýän, gatadýan, içegäni dykýan ýagly, ýiti, öte şor, ajy tagamly önümleri, hamyrly ýa-da gowrulyp bişirilen naharlary, gazly, alkogolly içgileri, tiz tagam (fast-fud) önümlerini iýmitiňden aýyrmaly.

Naharlary gaýnadyp ýa-da buglap bişirmeli. Ýagsyz mal hem-de guş etinden, balykdan gök önümler we ýarmalar goşulyp taýýarlanýan çorbalar, greçka, süle şüleleri, ýagy alnan süýt, gatyk, ýumşak peýnir peýdaly. Çöregi gatadyp iýmeli. Bedene artykmaç psihiki ýa-da fiziki agram salmakdan gaça durmaly. Sagdyn iýmitlenmegi mydamalyk endige öwürmeli.

Elbetde, operasiýadan soň lukmanyň gözegçiliginde bolup, onuň maslahatlaryny gyşarnyksyz berjaý etmeli. Aýratyn hem, ödüň işjeňliginiň bozulmagy sebäpli içki agzalary, hususan-da, aşgazanasty mäzi zeperlenen näsaglar ätiýaçly bolmalydyr. Olar wagtal-wagtal degişli barlaglardan geçip, zerur bolanda bejeriş almalydyr.

Kletçatka ýa-da süýüm uglewodlara degişlidir. Bedeniň kletçatkany gündelik energiýa çeşmesi üçin ulanmaýandygy, bu onuň beden saglygy üçin ähmiýetini peseltmeýär. ABŞ-nyň iýmitleniş we berhizlik akademiýasy her 1000 kaloriýa üçin her gün takmynan 14 gram süýüm iýmegi maslahat berýär. Bu görkeziji zenanlar üçin takmynan 24 grama, erkekler üçin 38 grama deňdir. Dünýädäki adamlaryň köpüsi günde 20 gramdan az bolmadyk mukdarda süýümi kabul edýärler. Onuň üçin diňe süýümli iýmitleri iýmitimize goşmak ýeterlikdir.

Süýümiň ereýän we eräp bilmeýän görnüşi bar. Ereýän süýümi öz içine alýan önümler: alma, erik, brokkoli, un, dürli miweler, tohumlar, süle.

Ereýän süýüm suwda çişýär, suwuklyklary saklaýar. Ýaglaryň, glýukozanyň we öt haltasynyň siňdirilmegini peseldýär, şeýle hem içege mikroflorasynyň ösmegine kömek edýär.

Eremedik süýüm däne gabyklarynda we gök önümleriň we miweleriň daşky böleginde, baldakda, kökde we ýaprakda bolýar. Üýtgemedik görnüşde eremeýän süýüm içegäniň üsti bilen doly çykarylýar. Onuň bolmagy içegäniň boşamagyna oňyn täsir edýär.

100 g çig önüm üçin süýüm düzümi:

Awakado sagdyn ýaglaryň, C witaminiň, kaliý, magniý, E we B witaminleriniň ajaýyp ýygyndysydyr. Süýüm mukdary: 6,7 gr.

Malina C witamine we marganese baýdyr. Süýüm: 6,5 gr.

Armyt hem tagamly, hem ýokumly meşhur miwedir. Ol süýümiň iň oňat çeşmelerinden biridir. Süýüm: 3,1 gr.

Käşir K we B6 witamine, magniý we beta-karotine baý, A witamine öwrülýän antioksidant. Süýüm: 2,8 gr.

Şugundyr gan aýlanyş we immunitet ulgamynyň ösmegi üçin zerur, demir, mis, marganes we kaliý bolan köki miweli önümdir. Süýüm: 2,8 gr.

Brokkoli C we K witaminlerine, foliý turşusyna, B witaminlerine, kaliý, demir we marganese, şeýle hem antioksidantlara baýdyr. Süýüm: 2,6 gr.

Banan C witamini, B6 witamini we kaliý ýaly köp iýmit maddalarynyň gowy çeşmesidir. Ýaşyl ýa-da bişmedik bananda süýüm köp bolýar. Süýüm: ýetişen bananda 2,6 gr.

Ýeralmada beta-karotin we dürli minerallar köp. Süýüm: 2,5 gr.

Ýertudana C witaminiň, marganesiň we dürli güýçli antioksidantlaryň düzümi bilen tapawutlanýar. Süýüm: 2 gr.

Süle ýer togalagynyň iň peýdaly dänelerinden biridir. Witaminlere, minerallara we antioksidantlara baý. Süle beta-glukan diýilýän güýçli ereýän süýümi öz içine alýar, bu madda ganyň şekerine we holesteriniň derejesine uly peýdaly täsir edýär. Süýüm: 10.1 gr.

Badam sagdyn ýaglara, E witamine, marganes we magniý ýaly köp elementlere baýdyr. Süýüm: 13,3 gr.

Ösümliklerden tapylan süýüm, adatça, minerallara birikdirilýär, bu olaryň bio-elýeterliligini peseldýär. Şireleriň süýüm düzümi içginiň öndürilişine baglydyr. Süzülmedik şirelerde has köp süýüm bar. Mysal üçin, 200 ml süzülmedik alma suwunyň düzüminde 0,5 g süýüm bar, 1 ýaşyl almanyň özi bolsa 5 g töweregi süýümi öz içine alýar.

Süýümiň şu aşakdaky peýdalary bar:

• Holesteriniň derejesini peseltmek. Aşgazan-içege ulgamynda süýümiň bolmagy bedendäki holesteriniň siňdirilmegini azaltmaga kömek edip biler.

• Sagdyn agramy ýokarlandyrmak. Miwe we gök önümler ýaly ýokary süýümli iýmitleriň kaloriýalylygy pes bolýar. Mundan başga-da, süýümiň bolmagy aşgazanda iýmit siňdirişini haýalladyp biler.

• Gandaky şekeriň derejesini sazlaýar. Ol gan şekeriniň derejesini has sazlaşykly, kadaly saklamaga kömek edýär, bu bolsa 2-nji görnüşli süýji keseli bolan adamlar üçin peýdalydyr.

• Ýeterlik süýüm iýmek, içegäniň düwnük keselini öz içine alýan käbir görnüşlerden goraýjy täsir edip biler. Munuň köp sebäbi bar, şol sanda almadaky pektin ýaly iýmit süýüminiň käbir görnüşleriniň antioksidant häsiýetleri bolup biler.

Biz žurnalist hünärini iň gyzykly hünärleriň biri hasaplaýarys. Dünýäniň ähli möhüm wakalaryndan habardar bolmak, haýsydyr bir meseläni orta atmak, adamlara ýardam bermek - bularyň ählisi žurnalistleriň işiniň aýratynlygydyr. Žurnalistleriň hünäri köplenç, özüniň ilkinjileriň hatarynda şaýat bolýan gyzykly we garaşylmadyk duşuşyklary we syýahatlary bilen baglanyşyklydyr.

Žurnalist - maksada okgunly, tutanýerli, şol bir wagtyň özünde hem ýeňil gürleşip bilýän, ünsli adam diýmekdir. Ökde žurnalist öz güýjüni, zehinini, wagtyny jemgyýetde bolup geçýän möhüm wakalary öwrenmäge gönükdirýär.

Žurnalistika - döredijilik gözlegleriniň romantikasydyr. Žurnalist adalgasy fransuz sözi «Journal»-dan gelip çykyp, «Gündelik» ýa-da «Žurnal» diýen manyny berýär. XV asyrda Germaniýada I.Gutenberg çap enjamyny oýlap tapandan soň, bu adalga hem peýda bolýar. Russiýada Pýotr I döwründe 1703-nji ýylda «Wedomosti» gazeti neşir edilip başlaýar.

«Žurnalist» adalgasy biziň sebitlerimizde ilkinji gezek XIX asyryň ortalarynda peýda bolup, giňden ulanylyp başlanýar. Şol döwürlerde žurnalistikanyň ýüze çykmagy üçin jemgyýetiň medeniýetiniň belli bir derejesi, ozaly bilen bolsa, ilatyň sowatlylygy zerur bolupdyr.

XVIII asyryň ahyrynda adamlar «kanwas» aýakgaplary diýlip atlandyrylýan kauçuk aýakgaplary geýýärdiler, ýöne olaryň daşky görnüşi gaty gödekdi we sag, çep aýaklara bölünişik ýokdy. Ilkinji aýakgaplar 1895-nji ýylda Jozef William Foster tarapyndan ýasaldy.

Takmynan 1892-nji ýylda Amerikan Kauçuk Kompaniýasy «keds» diýlip atlandyrylýan, üsti matadan tikilen has amatly rezin aýakgaplary oýlap tapdy. 1917-nji ýyla çenli bu aýakgaplar köpçülikleýin öndürilip başlandy, iňlislerden alnan «krossowka» adyny aldy, sebäbi olary geýen adam ýörän mahaly hiç hili ses çykarmaýan eken.

1920-nji ýylda Germaniýada nemes telekeçileri Adolf we Rudolf Dassler sportuň ylgamak görnüşini taýýarlamak üçin aýakgap öndürýän zawod gurdular.

1930-40-njy ýyllarda aýakgap kompaniýalary sportuň her bir aýratyn görnüşi üçin aýratyn aýakgap öndürip başladylar. Ilkinji tennis aýakgaplary Fransiýada tarapyndan öndürildi.

1950-nji ýyllarda ABŞ-da demografiki ösüş sebäpli krossowkalar ýeňil we amaly aýakgap hökmünde meşhurlyk gazandy. Şol döwürde krossowkalar klassiki deri aýakgaplary bilen deňeşdirilende gaty gymmat däldi. 20-nji asyryň birinji ýarymynda sport aýakgaplary esasan sport üçin geýilýärdi. Emma 50-nji ýyllarda Jeýms Diniň baş keşbi janlandyran meşhur «Sebäpsiz gozgalaň» filmi çykandan soň çagalar hem geýip başladylar.

1960-njy ýyllaryň başynda käbir krossowkalar ABŞ-nyň bazaryna Ýaponiýadan getirildi. Şol wagt «Nike» ady bilen ýapon aýakgaplaryny import edilip başlandy.

1970-nji ýyllarda Amerikanyň kärhanalarynda sport bilen meşgullanýanlardan başga-da beýleki raýatlar üçin hem krossowkalar öndürilip başlandy. Köp tanymal şahsyýetler hem köpçülige krossowka geýip çykyp başladylar. Eýýäm 1990-njy ýyllarda dünýäniň köp aýakgap kompaniýalary krossowka önümçiligine geçdiler. Bu döwürde Adidas, ASICS, Fila, Gola, Nike, Puma, Reebok ýaly markalar krossowka pudagynda öňdebaryjy aýakgap markalaryna öwrüldi.