Mowzuklar Karaleva_ » Sahypa 8 » Öwrenmeli App

20.08.2024 11:26

Agramy 270 kg bolan uly mamont gyýagy Medisonda (Missisipi, ABŞ) tapyldy. Ony daşa öwrülen galyndylaryň "awçysy" Eddi Templton tapdy. Gyýak derýanyň kenaryndaky gaýadan çykyp duran eken diýip, Live Science ýazýar.

Ştatyň geologiki gözleg gullugy bu tapyndynyň sebitdäki ilkinji şeýle görnüşdäki tapyndydygyny tassyklady.
Gyýak pleýstosen döwründe 2,6 mln - 11,7 müň ýyl ozal ýaşap geçen Kolumbyň mamontyna degişlidir. Gyýagyň uzynlygy 2 metre golaý.
Ozal ştatda diňe mastodontlaryň – mamontlaryň ýakyn garyndaşlarynyň galyndylary tapylýardy. Kolumb mamontlary açyk meýdanlarda ýaşapdyrlar. Olaryň ýok bolmagy howanyň üýtgemegi we adam awy bilen baglanyşyklydyr.

37

20.08.2024 05:29

Arktikanyň kenarýaka sebitlerindäki ebedi buzluklaryň eremegi, ummanyň atmosferadan kömürturşy gazyny (CO2) siňdirmegine ýaramaz täsir edýär. Bu barada Nature Climate Change žurnalynda çap edilen täze barlagda aýdylýar.

Buzluklaryň eremegi bilen suwuň düzümindäki CO2 artýar, bu bolsa suwuň CO2-ni howadan siňdirmek ukybyny peseldýär. Modelirleme, bu täsiriň 2100-nji ýyla çenli atmosferadaky CO2 zyňyndylarynyň, 2021-nji ýylda Ýewropadaky ähli awtoulaglaryň zyňyndylarynyň 10%-i bilen deňeşdirip boljak derejede artjagyny görkezdi.
Bu barlag klimaty modelirlemeke buzluklaryň eremegini göz öňünde tutmagyň möhümdigini görkezýär. Bu bolsa geljekdäki howa şertlerini has takyk çaklamaga we global maýlama garşy has täsirli çäreleri işläp düzmäge mümkinçilik berer.

21

19.08.2024 22:43

Nature žurnalynda çap edilen täze barlagda Stounhenje altar daşynyň Uelsden däl-de, Şotlandiýanyň demirgazyk-gündogaryndan getirilendigi ýüze çykaryldy diýip, The Guardian gazeti habar berýär.

Agramy, takmynan, alty tonna bolan bu bäş metrlik gumdaş bölegi, Salisberi düzlüginde peýda bolmazdan ozal, 750 kilometr ýol geçipdir. Arheologlar muny daşyň himiki düzümini hem-de sirkon we apatit ýaly minerallaryň ýaşyny seljermek arkaly kesgitlediler.
Barlagyň netijesi Altar daşynyň geologiki häsiýetleriniň Şotlandiýadaky Orkneý basseýniniň jynslaryna gabat gelýändigini görkezdi. Bu netije Stounhenja daşlarynyň gelip çykyşy barada öň kabul edilen çaklamalary şübhe astynda goýýar we gadymy gurluşykçylaryň şeýle uly zatlary daşamak üçin çylşyrymly ulag ulgamlaryny ulanandygyny görkezýär.
Alymlar daşyň çeşmesiniň ýerleşýän ýerini has takyk kesgitlemek üçin gözleglerini dowam etdirýärler. Häzirlikçe bu daşyň Orkneý adalaryndan ýa-da Inwernessiň golaýyndaky kenardan getirilen bolmagynyň mümkindigi çak edilýär. Şeýle-de bolsa, neolit eýýamynda bolup biläýjek ulag usullary we taýpalaryň arasyndaky söwda baglanyşyklary bilen bagly sowallar ýüze çykyp, bu äpet daş böleginiň şeýle uzakdan nädip getirilendigi entek belli däl.

27

19.08.2024 17:24

Ynamyň hemişe özünde bolsun,
Namys ogul, uyat gyzyňda bolsun.
Halallykdan gözläp tapýan gazanjyň,
Rysgal bereketiň duzyňda bolsun.

Men menlik eýleýip adam saýlama,
Dünýä täsin erwet pikir oýlama.
Başarsaň görene akyl paýlama,
Akyl paýhas ilki özünde bolsun.

Ynsan beýik bolsa, öçmejek yzdyr,
Şägirt ýetişdirseň özünden ozdur.
Yigide müň dürli hünär hem azdyr,
Syn edip öwrenmek gözünde bolsun.

Hoş söz bilen gussalary ýeňjek bol,
Halal işle, halallyga sinjek bol.
Soñlanmayan bir wepaly geljek bol,
Ynamdarlyk diýjek sözünde bolsun.

Öñe gidişlikler badyňda bolsun,
At abraý dereje adyňda bolsun.
Eý könül unutma, aýdanlarymy,
Belläp geçenlerim ýadyňda bolsun.

Öwezgeldi Taganow

25

19.08.2024 07:04

Barselonadan Wens Palau Fernandes 3615 modeli özünde jemleýän ykjam telefonlaryň dünýäde iň uly kolleksiýasyny ýygnap, Ginnesiň rekordlar kitabyna girdi.

Öňki rekord Rumyniýadan Andreý Bilbi Argentisa degişlidi, 2023-nji ýylda onuň kolleksiýasy 3456 telefony öz içine alýardy.
Fernandes 2008-nji ýylda Nokia telefonlaryny ýygnap başlady we 2018-nji ýyla çenli onuň kolleksiýasynda eýýäm 700 model bardy. Ol kolleksiýasyna kem-kemden Siemen, NEC, Motorola, Blackberry, Samsung, HTC, Apple ýaly brenleriň gurluşlaryny hem goşup, ony giňeldip başlady.

Kolleksiýada seýrek duş gelýän we eksklýuziw modeller, şol sanda “Ýyldyz söweşlerinden” gahrymanlaryň keşbi bilen Nokia 3220 ýaly çäkli tiraž bilen çykan telefonlar hem bar.
Gazanylan rekorda garamazdan, Fernandes öz kolleksiýasyny doly däl hasaplaýar we ony has giňeltmegi meýilleşdirýär. Çünki, Nokia 1000-den gowrak telefon modelini çykardy, onuň ýygyndysynda bolsa kompaniýanyň 700 töweregi gajeti bar.

Tmcars

49

18.08.2024 19:01

Ispaniýanyň Geologiýa we dag institutynyň alymlary Kanardaky Lansarote adasynyň kenarynda üç sönen wulkanly suwa giden suwasty dagy tapdylar. Massiwiň diametri 50 km töweregi bolup, onuň düýbi, takmynan, ummanyň aşagynda 2,3 km-de ýerleşýär diýip, Live Science ýazýar.

Ylmy gözlegçileriň pikiriçe, bu dag Atlantida baradaky rowaýatyň çeşmesi bolup biler we oňa Los-Atlantes ady berildi. Ylmy gözlegleriň netijelerine görä, eosen döwründe (56-34 mln ýyl ozal) dag arhipelag bolup, onuň adalary gatan we agralan lawa sebäpli kem-kemden ummana çümüpdir.
Los-Atlantesiň käbir suwasty kenarlary we gaýalary 60 metr çuňlukda saklanyp galypdyr we soňky buz döwründe suwuň üstünde wagtlaýyn ýene peýda bolan bolmagy mümkin.
Alymlar adalaryň suwuň düýbüne gitmeginiň takyk senesini kesgitlemek üçin, jyns nusgalaryny seljermegi dowam ederler.
Atlantida baradaky mif öz başlangyjyny gadymy grek filosofiýasyndan alyp gaýdýar. Hususan-da, Platon Atlantida barada kuwwatly, ösen we baý siwilizasiýasy bolan uly ada ýa-da yklym hökmünde ýatlap geçýär. Onuň bellemegine görä, Atlantida heläkçilikli hadysanyň, ähtimal, ýertitremäniň ýa-da joşgunyň netijesinde ýitipdir. Alymlaryň birnäçesi Atlantida baradaky rowaýatyň ýönekeý bir filosofiki mifden başga zat däldigini öňe sürýärler.

Tmcars

29

18.08.2024 13:31

Müsüriň demirgazygyndaky Dumýat şäherinde ýerleşen Tel-el-Deýr nekropolynda 63 mazaryň üsti açyldy. Olar Ptolemeýler nesilşalygynyň döwründen artefaktlary saklaýarlar diýip, Müsüriň Syýahatçylyk we gadymy ýadygärlikler ministrliginiň metbugat gullugyna salgylanyp, Associated Press habar berýär.

Tapyndylar Gadymy Müsüriň giçki döwrüne degişli altyndan ýasalan önümleri we gymmatly zatlary öz içine alýar. Şeýle-de, artefaktlaryň arasynda heýkeller, jaýlama doga-tumarlary we 38 sany bürünç teňňe bilen palçykdan ýasalan gap bar.
Teňňeler Ptolemeýler döwrüne degişli hasaplanýar. Olaryň nesilşalygy Rim imperiýasynyň bir bölegi bolmazdan öň Müsürde iň soňky bolupdyr. Nesilşalyk b.e.öň 305-nji ýylda, Müsür Aleksandr Makedonskiý tarapyndan basylyp alnandan soň esaslandyryldy. Onuň ilkinji hökümdary Makedonskiniň janpenasy Ptolemeý boldy. Hökmürowanlyk nesilden-nesle geçip, biziň eýýamymyzyň birinji asyrynda Kleopatranyň hökümdarlygy bilen tamamlandy.
Ptolemeýler nesilşalygy özüniň ylmyň we sungatyň ösüşine goşan goşandy bilen bellidir. Olaryň şalygynyň paýtagty – Aleksandriýa ellinizm döwründe grek medeniýetiniň merkezi bolupdyr. Ol ýerde Aleksandriýa muzeýi we Apolloniý Rodosskiý, Eratosfen Kirenskiý, Ewklid, Aristarh Samosskiý, Kallimah ýaly tanymal şahyrlaryň we alymlaryň işlän kitaphanasy bolupdyr.
Häzir hünärmenler tapylan artefaktlary dikeltmek we toparlara bölmek boýunça işleri dowam etdirýärler.

Tmcars

45

18.08.2024 07:30

Hindistanyň Tamilnad ştatynyň Kiladi diýen ýerinde arheologlar 2600 ýyl mundan ozal ulanylan terrakotadan ýasalan suw geçirijisini tapdylar. Bu açyş gazuw-agtaryş işleriniň onunjy tapgyrynda ýüze çykarylyp, b. e. öň VI asyrda ösen suw dolandyryş ulgamynyň bolandygyny tassyklaýar diýip, Arkeonews ýazýar.

Suw geçirijisi, uzynlygy takmynan 36 sm we diametri 18 sm bolan alty silindr segmentlerinden ybaratdyr. Segmentler biri-birine berk birikdirilip, uzynlygy 174 sm bolan umumy turbany emele getirýärler.
Bu ulgam suwy hapalanmakdan goramak we suw üpjünçiligi üçin ulanylypdyr diýlip çak edilýär.
Suw geçirijisinden başga-da, Kiladiniň gadymy ýaşaýjylarynyň ussatlygynyň ýokary derejesini görkezýän ýapyk kanal, açyk aryk we birnäçe suw rezerwuarlary tapyldy. Bu tapyndylar öz döwründen has öňe giden ösen suw üpjünçilik ulgamynyň bolandygyny görkezýär.
Kiladide tapylan beýleki tapyndylaryň seljermesi, tamil jemgyýetiniň eýýäm b. e. öň VII-nji asyrda ösen senagat medeniýetine eýe bolandygyny görkezdi. Suw geçirijisiniň tapylmagy, bu gadymy jemgyýetiň ösüş hronologiýasyna we inženerçilik ussatlygyna has gowy düşünmäge mümkinçilik berýär.

Tmcars

31

17.08.2024 20:30

NASA-nyň Marsda hereket edýän Perseverance enjamy Ýezero krateriniň günbatar tarapyna çykmagy öz içine alýan planetadaky bäşinji ylmy wezipesine taýýarlanýar. Kratere çykmak 19-njy awgusta meýilleşdirilýär we enjamyň ýolunyň iň howply bölegi hasaplanýar diýip, NASA salgylanyp, RBK habar berýär.

2021-nji ýylyň fewral aýynda gonandan bäri Perseverance eýýäm dört missiýany ýerine ýetirip, 22 kern dag jynsyny ýygnady we Marsyň üstünde 29 km-den gowrak aralygy geçdi. Täze missiýada iki obýekt: Piko Turkino bilen Jadygöý Heýzeliň baýry aýratyn gyzyklanma döredýär, olar Marsyň gadymy klimaty barada möhüm geologiki maglumatlary saklap bilerler.
Kratere çykmak töwekgelçilikleri azaltmak üçin awtomatik nawigasiýa boýunça alnyp barlar. Krateriň ýokarsyna, Park Awrora diýlip atlandyrylan nokada ýetenden soň, kosmiki enjam, takmynan, 300 metr belentlige çykar, bu hem oňa gözlegleriň indiki tapgyryna girişmäge mümkinçilik berer.
Öň, NASA-nyň Mars Insight enjamy Gyzyl planetanyň teýinde suwuk suw ätiýaçlyklarynyň alamatlaryny ýüze çykardy. Alymlar onuň Marsyň gabygynda 11,5 km-den 20 km çenli çuňlukda ýerleşýändigini kesgitlediler.

Tmcars

16

17.08.2024 17:21

2024-nji ýylyň 19-njy awgustynda asmanda Superaýy we möwsümleýin “Mawy Aýy” utgaşdyrýan seýrek astronomiki hadysa – “Bekre Aýy” dogar. Superaý Aşgabat wagty bilen 23:26-da bolar we şu ýyl garaşylýan dört Superaýyň ilkinjisi bolar diýip, RBK ýazýar.

“Superaý” adalgasy 1979-njy ýylda astrolog Riçard Nolle tarapyndan Aýyň Ýere mümkin boldugyndan iň ýakyn gelmeginden 90% aralykda ýerleşýän ýagdaýynda doly Aýy suratlandyrmak üçin girizildi. Şeýle pursatlarda Aý adatdakysyndan 14% uly we 30% ýagty görünýär. 2024-nji ýylda ýene üç Superaýyň bolmagyna garaşylýar: 17-nji sentýabr, 17-nji oktýabr we 15-nji noýabr.
Superaý wagty Aý adatdakysyndan has ýagty we uly görünse-de, bu hakykatda beýle däldir. “Aý illýuziýasy” diýen düşünje bar: Aý gözýetimde ýerleşýän wagty asmandaky ölçegi bilen deňeşdirilende uly görünýär. Şeýle illýuziýa adam beýnisiniň ýerdäki zatlaryň fonunda ölçegleri we aralyklary ýalňyş düşündirýändigi sebäpli ýüze çykýar.
“Bekre Aýy” ady ýylyň bu döwründe Beýik köllerde bekre balyklary tutan indeý taýpalary bilen baglanyşyklydyr. “Mawy Aý” adynyň Ýeriň hemrasynyň reňki bilen hiç hili baglanyşygy ýok. Ol iňlis dilindäki Once in a Blue Moon (“günleriň bir güni MAwy Aýyň astynda”, bu örän seýrek hadysany aňladýar) aňlatmasy bilen baglanyşyklydyr.
Mawy Aýlaryň iki görnüşi bar: möwsümleýin we aýlyk. 19-njy awgustda boljak “Mawy Aý” möwsümleýin bolar. NASA indiki möwsümleýin “Mawy Aýyň” 2027-nji ýylyň maý aýynda bolmagyna garaşylýandygyny belleýär. Superaýlaryň we Mawy Aýlaryň utgaşmasy örän seýrek bolup geçýär. Şeýle hadysalaryň arasyndaky aralyk 20 ýyla çenli bolup biler, aslynda ortaça ol her on ýyldan bir gezek bolýar. Şeýle Aýlaryň indiki jübütiniň 2037-nji ýylyň ýanwar we mart aýlarynda bolmagyna garaşylýar.

Tmcars

40