Imissyou
29.11.2023 17:10
Tebigatyna deňi-taýy bolmadyk-türkmen tebigatynyň tokaýlyklarynyň ýurdumyzda şertleýin birnäçe toparlara bölýärler. Olary toparlara bölenlerinde esasan olaryň ýerleşýän ýerlerini, agaçlaryň görnüşlerini, ösümlik we haýwanat dünýäsini, önümliligini hem-de hojalyk ähmiýetini göz öňüne tutýarlar we şu aşakdakylara bölýärler: dag tokaýlyklaryna, çöl tokaýlyklaryna, kenarýaka tokaýlyklaryna, tokaý zolaklaryna.
Geliň indi kenarýaka tokaýlyklary bilen tanyşalyň. Olar esasan derýa boýlarynda duş gelýärler. Amyderýanyň boýunda tokaý emele getirýän agaçlardan ýerli deregiň iki görnüşi- petde, toraňňy hem-de söwüt, igde we ýylgynn bolup, gür jeňňellikleri emele getirýärler. Murgap, Tejen we beýleki derýalaryň jülgesinde kenarýaka tokaýlary çäkli meýdanlary eýeleýärler. Ýerasty suwlary 1-1,5 metr çuňlukda ýerleşýän toýunsow topraklarda ösýän kenarýaka tokaýlary her ýyl suw basýar. Bu ýerde tokaýyň agaç düzümi, esasan toraňňydan ybarat bolup, onuň gürlügi pesdir. Toraňňynyň köki derman senagaty we himiýa önümçiligi üçin gymmatly çig mal bolup hyzmat edýär.
Çägesow toýun gatlakly ýerlerde ownuk däneli çökündileriň galyňlygy 5-8 metrden 10-15 metre çenli bolup, ýerasty suwlary 2-3 metr çuňlukdadyr. Bu ýerleri dowamly suw basýandygy üçin söwüt igde seýrek duş gelýär. Söwüt we baglara dyrmaşyp ösýän agaç görnüşli çyrmaşyklar orta gürlükdäki tokaýasty gatlagy emele getirýär. Ol örtügi örän gür bolup, esasan kendir, peçek we çyrmaşykdan ybaratdyr. Has şorlaşan ýerlerinde toraňňylyklar duşýar.
Garagum derýasynyň ugrunda käbir ýerlerinde, esasan toraňňydan pajarlap ösýän tokaýlyklar duşýar. Käbir ýerlerinde söwütlik, ýylgynlyk we gür gamyşlyk ýaýrandyr.
Amyderýanyň, Tejen we Murgap derýalarynyň kenarlarynda, kölleriň töwereginde, Gündogar, Merkezi we Günorta-Günbatar Köpetdagda dag eteklerinde we jülgelerde ýerasty suwlaryň golaý ýerlerinde petde agajy giň ýaýrandyr. Çalymtyl reňkli, endigan bolmadyk agaç sütüni bolýar. Ol ýekeleýin ýa-da jeňňellikleri emele getirýär.
Toraňňy agaçlary kölleriň, derýalaryň, akabalaryň, şorlaşan peslikleriň, wagtlaýyn suw akabalarynyň, silleriň döreden jarlaryň ugrunda duşýar. Toraňňy ýurdumyzda deňiz derejesinden 400-1200 metr belentlikde hem gabat gelýär. Ol mart-aprel aýlarynda gülleýär, iýunda miweleýär.
Ýurdumyzda derýalaryň boýlarynda, jülgelerde, dag eteklerde we daglarda, çygly topraklarda derekler jeňňellikleri emele getirýär. Toprak howa şertlerinde laýyk gelýän ýerlerde derekleriň boýy 15-20 metre çenli ýetýär. Derekler çalt ösýärler we howanyň gyzgynlygyna we topragyň şorlaşmagyna çydanlydyrlar.
Ata- watanyzda derýalaryň jülgelerinde, dag eteklerinde we kölleriň gyrasynda tiz ösýän agaçlaryň ýene biri hem ýylgynlardyr. Ýylgynlaryň dürli görnüşleri mart- apreldan güýze çenli gülleýärler. Olar hem edil derekler ýaly howanyň gyzgynlygyna we topragyň şorlaşmagyna çydanlydyrlar. Ýylgyn agajy halk hojalygynda ýerli gurluşyk serişde hökmünde giňden ulanylýar.
26
49
Imissyou
29.11.2023 13:44
Türkmenleriň milli senenamasyna görä gara gyş döwri başlady
Türkmenleriň milli ýyl senenamasyna nazar aýlasaň, ata-babalarymyz gyş paslyny dörde bölüpdirler. Akrabyň gutarmagy bilen howanyň sowamagy gara gyşyň gelendigini mälim edýär. Gara gyş noýabr aýynyň 23-inden başlap 7-nji dekabra çenli dowam edýär. Türkmen halkynyň baý döredijilik mirasyna nazar aýlasaň, her bir tebigy hadysalary öz parasatly pähimlerinde beýan edip, soňky nesillere miras goýupdyrlar. «Gyşyň güni kyrk tüýsli, kyrkysy-da gylyksyz» diýilmeginiň hem uly manysy bar.
Gyş paslynyň başlangyjy hasaplanýan garagyşda tebigatda bolup geçýän käbir ýagdaýlary synlap, ata-babalarymyz gyşyň nähili geljegini anyklapdyrlar. Meselem, gyşlamaga giren garynjalaryň hininiň agzyna köp gum üýşürmegi aýazly gyşa yşarat hasaplanypdyr. Meýdanlarda şemalyň ugruna uçuşyp, gaýyp ýören kereplere gözüň düşse, onda gyşyň gurak hem sowuk geljekligidir. Edil şu döwürde bize demirgazykdan gara gargalar, zakyjalar köp gelip başlasalar we gijelerine uly daragtlaryň üstüne gonup, gowur turuzsalar, munuň özi sowuk günleriň golaýdadygyna ýorulýar.
Garagyş – çolukdyr çopanyň synag döwri. Garagyşa çenli hemme hasyllar ýygnalyp gutarylýar, ýerler şüdügärlenip goýulýar. Bu döwürde galyň garyň düşýän wagtlaram seýrek bolmaýar. Türkmenistanyň hemme ýerinde howanyň we topragyň üstüniň sowuklygy nol derejeden aşakda bolýar.
Garagyş güýz we gyş pasyllarynyň arasyndaky gysga wagtlaýyn 15 günlük geçiş döwri diýsek ýalňyşmarys. Ol gyş bilen ýazyň arasyndaky alabahar sözi bilen asyldaşdyr.
27
55
Imissyou
29.11.2023 10:03
Lawr ýapragy iýmitdir bejergi maksatlarynda ulanylýan hoşboý ysly otlaryň iň gadymysydyr. Dürli maddalara baý bolan lawr ýapragynyň adam bedenine peýdasy örän uludyr. Ondaky antioksidantlar we sowuklama garşy göreşiji maddalar dürli keselleriň öňüni almakda hem-de bejermekde diýseň täsirlidir. Derä ýeten zeperleri tiz gutuldyryjy häsiýeti sebäpli ol kosmetiki maksatlarda-da giňden ulanylýar.
Dermanlyk häsiýetli lawr ýapragy irki döwürlerden bäri halk lukmançylygynda sowuklamanyň dürli görnüşlerinde hem giňden ulanylypdyr. Onuň ýapragynda kesel dörediji mörjewleriň peýda bolmagynyň we ösmeginiň öňüni alýan işjeň maddalar kän. Onuň düzümindäki efir ýagy bolsa deri örtügine düşen ýaralaryň, ýanyklaryň tiz gutulmagyna-da oňyn täsirini ýetirýär.
Täze lawr ýapragy C witamine örän baýdyr, ýagny 100 gramynda 46,5 milligram bolup, bu bolsa gündelik kabul edilýän mukdarynyň 77,5 göterimine deňdir. C witamini bolsa immuniteti güýçlendirýär, wiruslara garşy täsiri bar. Şeýle-de ol DNK-nyň sintezi üçin möhüm bolan foli kislotasyna hem baý bolup, 100 gramynda 180 milligram saklanýar. Lawr ýapragy A witamininiň hem ajaýyp çeşmesidir, 100 gramynda 206 milligramy saklanýar. Hoşboý ysly ýaprak piridoksin, pantoten kislotasy, riboflamin ýaly witaminleriň hem ammarydyr. Bu B witaminler topary bolsa bedende fermentleriň sintezine, nerw ulgamynyň işjeňligine, metabolizmiň kadalaşmagyna goşant goşýar.
Şeýle-de onda mis, kaliý, kalsiý, marganes, demir, selen, sink, magniý ýaly minerallar hem saklanýar. Kaliý beden öýjükleriniň we beden suwuklygynyň düzüm bölegi hökmünde, marganes hem-de mis fermentleriň işjeňliginde, demir gyzyl gan öýjükleriniň emele gelmeginde esasy faktor bolup çykyş edýär.
25
34
Imissyou
29.11.2023 06:36
Ine, ýene birnäçe günden Täze 2024-nji ýyly uly şatlyk-şowhun bilen garşy alarys. Siz hem Täze ýyl baýramçylygyna uly taýýarlyk işlerine başlan bolsaňyz gerek?! Biziň halkymyzda Täze ýyl baýramçylygy maşgala baýramçylygy hasaplanýar. Şol sebäpden hem biz bu baýramçylygy bereketli saçagyň daşyna bütin maşgalamyz jemlenip belleýäris. Dünýä ýurtlarynda-da Täze ýyl güni edilýän dürli adatlara duş gelmek bolýar. Geliň, olaryň käbirleri bilen tanyş bolalyň.
Ispaniýa: her sekuntda bir üzüm iýmek adaty
Özüne mahsus adatlary bilen dünýä ilatynyň gyzyklanmasyny özüne çekýän ispan halky Täze ýylda hem başga halklaryňkydan tapawutly adata eýedir. Eger siz Täze ýyl baýramçylygynda Ispaniýa gitmekçi bolsaňyz, onda Täze ýyl gijesi sagat 24-den ozal her sagat zaňy kakylanda bir üzüm dänesini iýmeli bolýarsyňyz. Ispanlaryň ynanjyna görä, bu adaty 12 gezek etseňiz we sagat 24-e çenli üzümleri agzyňyzda saklamagy başarsaňyz, bütin ýylyň dowamynda üstünlik siziň hemraňyz bolar. Çünki ispanlarda 12 sany üzüm dänesi ýylyň 12 aýyny alamatlandyrýar.
Hytaý: gapylary gyzyl reňke boýamak adaty
Hytaý halky bagtyň we şatlygyň simwoly hökmünde Täze ýyl baýramçylygynda gapylaryny gyzyl reňke boýaýarlar. Mundan başga-da, Täze ýyl güni hytaýlylar öýdäki pyçaklary ýaşyryp goýýarlar. Olar munuň sebäbini Täze ýyl güni öýde pyçak bilen bir zat kesilse, geljek ýyl şowsuzlyk bilen geçýär diýip düşündirýärler.
Russiýa: islegler ýazylan kagyzy ýakyp, içmek adaty
Rus halky Täze ýyl güni geljek ýyldan garaşýan ähli isleglerini bir kagyza ýazyp, ony ýakýarlar. Ýakylan kagyzyň küllerini bolsa, içgä goşup, Täze ýyl girende, has dogrusy, ýarygije sagat 00:01-de içýärler.
Çehiýa: almany ikä bölmek adaty
Çehler Täze ýyl güni bazardan alma satyn alyp, şol almalary ortasyndan deň ikä bölýärler. Olar Täze ýylyň şowly boljakdygyny ýa-da bolmajakdygyny şol almalaryň çigitlerine seredip, pal atýarlar.
Danimarka: gapynyň öňüne döwlen tabaklary goýmak adaty
Danimarkalylar 31-nji dekabrdan öň ähli ulanmaýan tabaklaryny gapynyň öňünde goýýarlar. Bu adat olarda Täze ýylyň bereket getirmegi üçin edilýär.
Gresiýa: gapa sogan asmak adaty
Grekler Täze ýyl güni gapylarynda sogan asýarlar. Hatda maşgalalar Täze ýyl güni öz çagalarynyň kellesine sogan bilen urup, olary oýarýarlar. Sogan grekler üçin gaýtadan dogulmagyň simwolydyr.
Türkiýe: gapynyň öňüne duz dökmek adaty
Türkler Täze ýyl güni gapylarynyň öňüne duz dökýärler. Bu adat olarda ýylyň bereketli gelmegini isleýändikleriniň alamaty bolup durýar.
Şwesariýa: ýere buzgaýmak zyňmak adaty
Şwesariýa şokoladyň watany hasaplanýar. Bu ýurtda Täze ýyl güni ýere bir top buzgaýmak zyňylýar. Munuň sebäbi ýere zyňlan şol top buzgaýmak Täze ýylda bolluk we bereket getirýändigine ynanylmagydyr.
Rumyniýa: sygyrlar bilen aragatnaşyga geçmek adaty
Rumyniýanyň ilatynyň esasy bölegi maldarçylyk bilen meşgullanýar. Şol sebäpden hem olar Täze ýyl girmezinden ozal sygyrlar bilen aragatnaşyga geçýärler. Olar eger muny başarsalar, Täze ýylyk bereketli geljekdigine ynanýarlar. Şuňa meňzeş adat Belgiýada hem bar. Ýagny olar hem sygyrlar bilen aragatnaşyk gurup, olar bilen gürleşip, olara Täze ýyl gutlaglaryny aýdýarlar.
Braziliýa: okeana ak gül zyňmak adaty
Braziliýada her ýyl ilat okeanyň kenaryna ýygnanşyp, okeana ak gül zyňýar. Olar munuň arkasynda duran sebäbi “Deňiz taňrysyna” berilýän bu sowgadyň netijesinde onuň halkyň dileglerini kabul edýändigi bilen düşündirýärler. Şol bir wagtda, braziliýalylar Täze ýyl güni ak eşik geýýärler. Olar şol geýýän ak eşikleriniň Täze ýylda bolup biljek ähli ýamanlyklardan we şowsuzlyklardan goraýandygyna ynanýarlar.
Kanada: buzly suwa çümmek adaty
Gyş howasy örän sowuk bolan Kanadada adamlar Täze ýyl günleri buzly suwda ýüzýärler. Olarda bu adat 1920-nji ýyllardan bäri dowam edip gelýär.
Estoniýa: şowly sanlarça nahar iýmek adaty
Estoniýalylar 7, 9 we 12 sanlaryny şowly hasaplaýarlar. Şol sebäpden hem Täze ýyl güni şonça gezek nahar iýýärler. Olaryň beýle etmekleriniň sebäbi şol gün olar şonça nahary iýmegi başarsalar, Täze ýylyň olar üçin şowly boljakdygyna ynanýarlar.
Awstriýa: doňuz mowzukly sowgatlar bermek adaty
Awstriýalylar doňzy şowlulygyň simwoly hökmünde kabul edýärler. Şu sebäpden hem, awstriýalylar Täze ýyly bir-birlerine doňzuň şekiljikleri çyzylan sowgatlar berip gutlaýarlar. Munuň ýaly sowgatlar, esasan, şokolad, köke we ş.m. süýjülikler bolýar. Şeýle hem şol gün Täze ýyl saçagynda doňuz etinden taýýarlanan naharlar goýulýar.
Ermenistan: ýörite çörek bişirmek adaty
Ermenistanda Täze ýyl güni şol gün üçin ýörite çörek bişirilýär. Olar bişirilen çöregiň Täze ýylda bereket getirjekdigine we edilen ähli dilegleriň amala aşmagyna ýardam berjekdigine ynanýarlar.
Ýaponiýa: ybadathanalarda 108 gezek zaň çalmak adaty
Ýaponiýada buddizmden gelýän yrym-ynançlara görä, arassalygyň we şypanyň hatyrasyna ýurduň ähli ybadathanalarynda Täze ýyl güni 108 gezek zaň çalynýar. Olar şeýle hem Täze ýyla girilýärkä ýylgyrmagyň hem şowlulyk we şatlyk getirjekdigini aýdýarlar.
Meksika: öýi dürli reňkler bilen bezemek adaty
Meksikalylar Täze ýyl baýramçylygy ýakynlaşanda öýlerini dürli reňkler bilen bezemäge başlaýarlar. Bu adatyň aşagynda şeýle sebäp ýatyr, ýagny reňkler Täze ýyldan edilýän umydy alamatlandyrýar. Meselem, gyzyl reňk – söýgini, sary reňk – işi, ýaşyl reňk bolsa – puly alamatlandyrýar.
Filippinler:
Täze ýyl güni tegelek şekilli zatlary iýmek adaty
Filippinlerde bar bolan bu adat bütinleý maddy islege baglydyr. Olar Täze ýyl saçagynda diňe tegelek görnüşli iýmitleri goýmagyň Täze ýylda baýlyk getirjekdigine ynanýarlar. Olarda tegelek iýmitler teňňeleri aňladýar.
Mähribanlar täze 2024-nji ýyl rysga bereket getirsin, janyňyz sag başyňyz dik bolsun, maşgalaňyzda agzybirlik höküm sürsün!
@IMISSYOU
53
1 350
Imissyou
29.11.2023 06:29
Telbe boldum, indi halym harapdyr,
Eý, agalar, meni şol ýar öldürdi;
Müşk alyban käkillerin darapdyr,
Jan agalar, meni şol ýar öldürdi.
Boýnuna gol salsaň barly, semerli,
Altyn-kümüş tamam endamy zerli,
Lagly-ýakut gerdeninde, tumarly,
Eý, agalar, meni şol ýar öldürdi.
Arzuw edip, aý jemalyn görmeli,
Ýüzde gülap, gözi-gaşy sürmeli,
Bir peridir, saçy sekiz örmeli,
Jan agalar, meni şol ýar öldürdi.
Kemine diýr, tagt üstünde jaýydyr,
Derýa düri, asman kuýaş-aýydyr,
Gyzlar hany, gözelleriň şaýydyr,
Jan agalar, meni şol ýar öldürdi.
22
48