Şwesariýa barada käbir täsin we gyzykly maglumatlar

Şwesariýa – häzirki wagtda dünýäniň iň baý döwletleriniň biri hasaplanýar. Ýurtda biri-birinden owadan şäherleri göz gamaşdyryjy tebigy gözellikleri, baý medeniýeti we ýokary derejeli bilim ulgamy Şwesariýa barada uly gyzyklanmalary döredýär.

Şwesariýa dünýäde baýdagynda goşmak belgisi bar bolan iki döwletiň biridir.

Bu ýurt 3000 metrden beýik 208 sany dagyň, 4000 metrden beýik 24 dagyň ýerleşýän ýurdudyr.

Ýurduň içindäki gara ýollar islendik bir adatdan daşary ýagdaý üçin sökülip, uçar gonýan meýdança öwrülip bilýär.

Iň ýokary zähmet haklarynyň arasynda mugallymlaryň zähmet haky bolup, olara ýylda 12.000 $ tölenýär.

18 ýaşy dolan erkek oglanlar hökmany suratda harby gulluga kabul edilýär.

1992-nji ýylda dünýäde ilkinji gezek Şwesariýada «Haýwanlaryň hukugyny goramak» hakynda kanunlar kabul edildi.

Ýewropanyň çäginde ýerleşýändigine seretmezden, bu ýurt Ýewropa bileleşigine agza däldir. Döwletiň resmi pul birigi ýewro däl-de frankdyr.

Şwesariýada döwlet dili hökmünde 4 sany dil hereket edýär. Ýagny olar: nemes, fransuz, italýan hem-de roman dilleridir. Ýurtda şol bir wagtyň özünde 60 % ilat iňlis dilinde gürleşip bilýär.

Şwesariýa özüniň şokolad we peýnir önümleri bilen dünýäde öňdäki orny eýeleýär.

Dünýä belli «Nescafe», «Nestle» markalary Şwesariýa degişli bolup, dünýä bazaryna taýyn kofeleriň eksportyny ýola goýan ilkinji döwletdir.

Dünýä belli «WWW-World Wide Web» 1989-njy ýylda Tim Berners tarapynda ilkinji gezek Şwesariýada döredildi.

Şwesariýaly alymlar, ýazyjylar häzirki güne çenli 25 sany Nobel baýragynyň eýesidirler we Ýewropada iň güýçli matematikler bu ýurtda ýaşaýarlar.

Dünýäniň iň uly LED sferasy (foto)

ABŞ-nyň Newada ştatynda syýahatçylygyň merkezi bolan Las Wegasdaky Wenesiýa şypahanasynda ýerleşýän dünýäniň iň uly LED sferasy bolan MSG Sphere atly aýdym-saz we güýmenje toplumy öz gapylaryny tomaşaçylar üçin giňden açyldy.

«Square Garden Company» tarapyndan 2018-nji ýylda yglan edilen we indiki ýyl Wenesiýa şypahanasynyň gündogarynda gurlan LED sferasy aýdym-saz we güýmenje meýdançasy hökmünde çäreleri geçirer. Bu meýdançada düşürilen birnäçe pursatlar:

çeşme:«TürkmenGazet»

Tamamlanyp barýan 2023-nji ýylda hödürlenen köp sanly filmler ýylyň iň gowularynyň hataryna girmegi başardy. BBC 2023-nji ýylyň iň gowy filmleriniň sanawyny mälim etdi. Sanawda kassa ýygyndylaryndan başlap, festiwal filmlerine çenli köp sanly film ýer alýar. Ine, şu ýylyň iň gowy 20 sany filminiň sanawy:

1 . SAINT OMER;

CLOSE;

JOHN WICK 4;

HOLY SPIDER;

THE WORST ONES;

EO;

RETURN TO SEOUL;

INFINITY POOL;

POLITE SOCIETY;

HOW TO BLOW UP A PIPELINE;

SHOWING UP;

SUZUME;

PAST LIVES;

BROKER;

THE LESSON;

REALITY;

OPPENHEIMER;

BARBIE;

ANATOMY OF A FALL;

THE CREATOR.

Ýurtlaryň «saç kartasy» döredildi

Saçlaryny beýleki ýurtlara garanyňda has çalt ýitirýän 21 ýurt kesgitlenildi. Wantage Saç klinikasynyň maglumatlaryna esaslanyp, «World Population Review» tarapyndan geçirilen barlaglaryň netijesine görä, iň köp saçy düşýän ýagny, kel erkekleriň Çehiýada bolandygy anyklanylypdyr.

Gözlegçiler, uly ýaşly erkek ilatyň 40 göteriminden gowragynyň saç dökülmeginden ejir çekýän Çehiýada erkekleriň kelleleriniň iň ýumşakdygyny anykladylar. Amerikan Saç Assosiasiýasynyň maglumatlaryna görä, erkeklerde saç dökülmeginiň 95 göterimi erkek nagyşly saçlar diýlip hem bilinýän androjenik alopeziýa sebäpli ýüze çykýar. Bu miras galan ýagdaý, «Dihidrotestosteron» (DHT) atly testosteronyň önümine genetiki duýgurlyk bilen baglanyşyklydyr.

Hünärmenler iýmitleniş endikleriniň hem saç dökülmeginde möhüm faktor bolup biljekdigini aýdýarlar.

Aşakdaky sanawda, dünýädäki 21 ýurduň saç düşmek boýunça derejesi:

Çehiýa: 42,8 göterim;

Ispaniýa: 42,6 göterim;

Germaniýa: 41,2 göterim;

Fransiýa: 39,24 göterim;

Angliýa: 39,23 göterim;

Italiýa: 39,2 göterim;

Gollandiýa: 39 göterim;

ABŞ: 37,9 göterim;

Kanada: 36,3 göterim;

Belgiýa: 36 göterim;

Şweýsariýa: 33,8 göterim;

Awstraliýa: 32,8 göterim;

Şwesiýa: 32,7 göterim;

Gresiýa: 32 göterim;

Norwegiýa: 31,8 göterim;

Awstriýa: 31,75 göterim;

Daniýa: 31.03 göterim;

Portugaliýa: 31 göterim;

19: Irlandiýa: 30,2 göterim;

Finlýandiýa: 30 göterim;

Täze Zelandiýa: 29 göterim

Stetoskop — bu ýürekden, gan damarlaryndan, öýkenlerden, bronholardan, içegelerden we beýleki organlardan çykýan sesleri diňlemek üçin lukmançylykda giňden ulanylýan anyklaýyş enjamydyr.

Bu enjamyň esasy bölegi onuň kellejigidir. Ol näsag adamyň bedeniniň ýüzüne goýulýar we onuň kömegi bilen näsagyň bedeniniň organlarynyň sesi birnäçe esse ulaldylyp eşidilýär. Ses çeýe ses kanalynyň üsti bilen gözegçiniň gulak kanalyna gönükdirilýär. Nusgawy stetoskoplarda kelle jaň şekilli we tekiz bölekden durýar, onuň iki bölegi hem auskultasiýa üçin ulanylyp bilner. Jaň görnüşdäki bölek pes ýygylykly sesleri has gowy alýar, tekiz bölegi bolsa ýokary ýygylykly sesleri alýar. Stetoskopyň mehanizmleriniň işleýşini anyklamak üçin lukmançylyga degişli däl (tehniki) stetoskoplar ulanylýar.

Auskultasiýa — içki organlaryň işleýän wagtynda döreýän sesleri diňlemegi öz içine alýan lukmançylyk diagnozynyň fiziki usulydyr.

Stetoskop 1816-njy ýylda auskultasiýanyň anyklaýyş usulyny esaslandyryjy, fransuz lukmany, ylmy diagnostikany esaslandyryjy Rene Leannek tarapyndan oýlanyp tapyldy. Adatda bolşy ýaly, gulagyny ýüregini diňlemeli ýaş hassanyň döşüne göni goýmak islemän, Leannek eplenen kagyzlary ulandy we beýle erbet däldigini, hatda adatdakysyndanam gowudygyny gördi. Stetoskopda birnäçe üýtgeşmeler bolup geçdi, dizaýny kämilleşdirildi, ýöne stetoskopyň ýörelgesi we fizikasy üýtgemedi.

      Stetoskoplaryň köp dürli görnüşleri bardyr:

Terapewtiki – ululary auskultasiýa etmek üçin ulanylýar;

Neonatal – täze doglan çagalar üçin ulanylýar ( 28 güne çenli);

Pediatriki – çagalary auskultasiýa etmek üçin ulanylýar. Terapewtiki stetoskoplar neonatal we pediatriki stetoskoplardan kellesiniň kiçiligi bilen tapawutlanýar:

Rappaporta – çagalary we ululary auskultasiýa etmek üçin ulanylýan ählumumy enjamdyr.

Her bir pikirimiz geljegimizi emele getirýär

Ýaramaz duýgular we pikirler kämahal ukymyzy bozýar. Bu ýönekeý psihologiki teklipler bilen has oňyn bolup bilersiňiz!

Ýaramaz pikirleriň gül däl-de, geljekde haşal otlaryň ösmegine sebäp boljakdygyny bilmek bilen, olary ýeňip geçmek üçin ilkinji ädimi ädýärsiňiz. Birnäçe ýönekeý usullar bilen kelläňizdäki gereksiz sesleri köşeşdirip bilersiňiz. Hiç birimiz negatiw pikirlerden doly dynyp bilmeris. Pikirleriňizi derňäp, düşünjäňizi ýokarlandyryň. Pikirlerimiz bilen negatiw hüjümlere garşy özümizi açyk goýýarys. Mysal üçin, aýna seredeniňizde özüňizi tankytlaýan pikirleri boşatmak endigiňiz bar bolsa, muny günüň ilkinji gözleginde ulanyp bilersiňiz. Bu pikirleriň size nähili kömek edýändigini soraň. Bu, pikirleriňiziň size kömek etmän, hakykatdanam zyýan berýändigine düşünmäge kömek eder. Näme üçin muny özüňe etmek isleýärsiň? Näme üçin gowy taraplaryňyzy görmegi saýlamarsyňyz? Bu soraglar pikirleriňizi durmuşa geçiriş döwründe hökman negatiw pikirlerden daşlaşmaga kömek eder.

Pikirleriňizi oňyn pikirler bilen dolduryň. Işiňizi ýigrenip bilersiňiz, otagdaşlaryňyzy halamazlygyňyz mümkin, maşgalaňyz bilen hemişe gapma-garşy bolup bilersiňiz ýöne şonda-da oňyn pikirlenmek zerur. Her gün durmuşyňyza ýönekeý, ýöne täsirli çäreleri goşup, oňyn pikirlenmek ukyplaryny ösdürip bilersiňiz. Muny uklamazdan ozal höweslendiriji we ylham berýän kitaplary okamak, tebigatda we açyk howada has köp wagt geçirmek, sagdyn iýmitlenmek arkaly döredijiligiňizi beýan edip bilersiňiz.

Döredijilige üns beriň. Döredijilik bilen meşgullananymyzda, aňymyz aladalanmak ukybyny düýbünden ýitirýär. Islendik ýa-da ähli döredijilik işleri sizi ylham beriji pikirlere iterýär. Has gowusy, oňyn pikirlenmek üçin zerur pursat bermek üçin egrem-bugram çeşme ýaly hereket edýärler. Özüňizi erbet duýsaňyz döredijiligiňizi nirede ulanyp biljekdigiňize üns beriň.

Gorkylaryňyza ýüz tutuň. Ýaramaz pikirlerimiz köplenç gorkularymyzyň önümidir we gorkularymyz negatiw pikirleri döredýär. Gorkularyňyza garşy durup, olary ýeňip geçmeklige çalşyň. Hiç bir tejribe gorkyny çözmek we ony ýok etmek ýaly däldir. Şeýle etmek bilen, aňymyzda täze mümkinçilikler döredýäris. Mysal üçin, adamlaryň öňünde gürlemekden gorkýan bolsaňyz we bu siziň karýeraňyza täsir edýän bolsa, aýnanyň öňünde ownuk maşklar edip bilersiňiz. Ýa-da halaýan dostlaryňyzyň öňünde gürläp, sizi tankytlamagyny we özüňize bolan ynamyňyzy gazanmagyny haýyş edip bilersiňiz.

ŞU GÜN KIMIŇ DOGLAN GÜNI ?🤔

Sportuň meşhur görnüşleriniň biri bolan basketboluň  gyzykly taryhy bar. Bu oýun ilkinji gezek 1891-nji ýylyň 21-nji dekabrynda döredilýär. Bu oýny dörediji bolsa asly kanadaly Jeýms Naýsmitdir.

Basketbol oýny ilkinji gezek Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň häzirki wagtda Springfild  kolleji diýlip atlandyrylýan sport mekdebinde oýnalýar. Basketbol ýönekeý oýunlaryň biri hasaplanýar. Bu  oýnuň esasynda topy tora salmak ýatýar. 1894-nji ýyla çenli ýagny, basketbol pökgisi döredilýänçä, oýunda futbol pökgisi peýdalanylypdyr. Şeýle  hem basketbol  pökgisi 30 dýum ölçegde  bolupdyr.

1893-nji ýylda basketbol şiti döredilýär. Ilkinji basketbol şiti tordan, soňra bolsa agaçdan ýasalypdyr. Häzirki wagtda ol aýnadan ýasalýar. Basketbol tory barada aýdanymyzda ol 1913-nji ýylda döredilýär. Bu bolsa basketbol oýnunyň ösüşinde ädilen ilkinji ädimleriň biridir. 1921-nji ýylda bu oýun basketbol diýlip atlandyrylyp başlanýar. Ilkibaşda Jeýms Naýsmit basketbol oýnunyň  esasy 13  düzgünini girizýär we bu düzgünler lkinji  gezek 1896-njy ýyldaÝelsk uniwersitetinde  peýdalanylýar. Bu 13 sany ilkibaşky  esasy düzgünlerden ugur  alyp, Naýsmit  basketbol  oýnunyň 4 sany düýpli ýörelgesini döredýär.   

1898-nji ýyldan başlap häzirki zaman basketbol oýny bilen meňzeş hakyky basketbol oýnunyň ilknji gezek oýnalyp başlanmagy bilen liga doredilýär we ol Milli basketbol ligasy diýlip atlandyrylýar. Milli basketbol ligasy 4 sany topardan, ýagny Nýu-Ýork,  Filadelfiýa,  Bruklin we Nýu-Jersi toparlaryndan ybarat bolupdyr. 1932-nji ýylda Halkara basketbol federasiýasy tarapyndan basketbol oýny halkara statusa eýe bolýar.

1930-njy ýylda  Kenni  Seýlor, 1940-njy ýylda Bob Kurland tarapyndan, täze düzgünler girizilýär. 1980–1990-njy ýyllar aralygynda Maýkl Jordan Milli basketbol asossasiýasynyň taryhynda ökde oýunçy hökmünde özüni bütin  dünýä tanadýar.  Basketbol oýny sportuň iň giň ýaýran görnüşidir.  Häzirki wagtda bu oýun dünýä ýüzünde oýnalýar.

1 milliard dollardan gowrak girdeji gazanmagy başaran filmler

Kinonyň taryhynda atlaryny altyn harplar bilen ýazan köp sanly film bolup, diňe gazanan baýraklary, özboluşly ssenariýeleri ýa-da ýatdan çykmajak çykdajylary bilen däl-de, eýsem, kassa ýygymynda gazanan üstünlikleri bilenem meşhurlyk gazanmagy başardy. Bir film üçin 1 milliard dollarlyk çäkden geçip bilmek, tomaşaçylaryň reaksiýasyny ölçemekde-de uly rol oýnaýar.

Häzirki wagta çenli diňe 53 film kassa ýygymynda 1 milliard dollar girdeji gazanmagy başarypdyr. Sanawa giren iň soňky film şu ýylky iň köp girdeji gazanan «Barbie» filmidir.

Ine, 1 milliard dollardan gowrak girdeji gazanan ilkinji 15 filmiň sanawy:

Avatar (2009);

Avengers: Endgame (2019);

Avatar: The Way of Wate (2022);

Titanic (1997);

Star Wars: The Force Awakens (2015);

Avengers: Infinity War (2018);

Spider-Man: No Way Home (2021);

Jurassic World (2015);

The Lion King (2019);

The Avengers (2012);

Furious 7 (2015);

Top Gun: Maverick (2022);

Frozen II (2019);

Avengers: Age of Ultron (2015);

Barbie (2023).

Şahyrlar bir gezek söýýän däldirler…

Karar

Az salym goşgy-da ýazmaýyn diýdim,

Ýazsam, sözlem ak kagyzy otlajak.

Ünsüm sowjak bolup alsam galamy,

Duýgularym ýene seni ýatlajak.

Senli ýodalarda gezmäýin diýdim,

Gezsem, aýak saňa tarap ätlejek.

Mundan ýöremäýin, hakykat aýan,

Ol ädimler indi bagta eltmejek.

Saňa-da bir zady sözläýin diýdim,

Ýatlamalaň artyk ömrüm gätmejek.

Dolanmagy dolama:ly yzyna,

Şundan beýläk her kim bir ýan ätmeşek.

Bu gün baryn jemläp geldim karara,

Ýok, bir däl, birnäçe kagyz otlajak.

Goý, alawlap ýansyn, şol ot bilenem

Saňa bagly geçmişimi ýoklajak…

***

Sen henizem…

Eliňe degmedik bolmaly asla,

Ýanyp duran otluçöp hem tötänden.

Ýogsa kalpda otlamazdyň tamamy,

Düýnden köräp durlar «wahlar», «mikänler».

Bu gün saňa duşdum, gussaly keşbiň,

Dyz epmän gideniň galan ýadymda.

Sen henizem aýak üstde ekeniň,

Oturmaga ornuň bardy ýanymda…

***

Ahwal

Kalpda ot uçguny damjalar bilen

Bir bedende. Ynha, başlady darkaş.

Diňe sen derdimi aňan bolmaly,

Ýagşyňy ýagdyryp, tebigat gardaş.

Sen bu gün ne beýle alňasap dursuň,

Ýa has ýanmagymdan heder etdiňmi?

Başgalara aýan bolsa ahwalym,

Söýmek hem söýülmek ýiter öýtdüňmi?

***

Şahyrlar bir gezek söýýän däldirler,

Olar aşyk bolýa gaýta-gaýtadan.

Ejizdir olaryň gorag galkany,

Gözellikden gaýdan ýiti naýzadan.

Kä ýapraga, käte güllere aşyk,

Hatda tikeni-de söýüp göýbärler.

Gorkmaz öz kalbynyň ynjamagyndan,

Ajyny-süýjini duýup görýäler.

Eger gijelere aşyk bolsalar,

Gökden ýyldyzlaram alasy geler.

Arşda Aýy bagra basaýyn diýip,

Kä olaň Gagarin bolasy geler.

Garaz, ýekän-ýekän sanap çykardan,

Olaryň söýjegi şeýle kändirler.

Şahyr her gün bu barlyga aşykdyr,

Şoň üçin bir gezek söýýän däldirler.

Kerim ATÇAPANOW