Jemgyýetçilik tory maşgala albomy däldir.

Ünsli paýlaş!

“Ellanyň aýtjak zady bar”

Ogullar


Eňegne tüý çykan ýetginjek oglan

Gartaşan atasyn gysaja gysyp,

Onuň mekirligin, ýalançylygyn

Il-günden gizlemän, ýüzüne basyp,

Käbir adamlaryň aýdyşlaryça –

«Aňryk geçip geçilmeli serhetden»,

Atanyň hem hormatyny gaçyrdy,

Özüni hem mahrum etdi hormatdan.



Eňegine tüý çykan ýene bir oglan

Gartaşan atanyň göwnüni gözläp,

Onuň mekirligin, ýalançylygyn

Özüne-de aýtman, ildenem gizläp,

Käbir adamlaryň aýdyşlaryça –

«Aňryk geçmän geçilmeli serhetden»,

Atanyň hem hormatyny saklady,

Özüni hem gaçyrmady hormatdan.



Bulaň haýsy gara? Haýsy biri ak?

Doňup durun. Baş çykaryp bilemok.

Kerim Gurbannepesow.

Mi­la­dy aý atlary­nyň ma­ny­lary: ýan­war, few­ral, mart…

Ha­sap ýö­ret­mek ir­ki dö­wür­ler­de ýü­ze çy­kyp, şol wagtlar Ga­dy­my Mü­sür­de, Rim­de we Hy­taý­da dür­li gör­nüş­li ka­len­dar­lar bo­lup­dyr. Gün­do­gar­da Aýyň Ýe­riň da­şyn­dan aý­lan­ma­gy­na esas­la­nyp, hij­ri-ka­ma­ry ýyl se­ne­na­ma­sy ýö­re­di­len bol­sa, Gün­ba­tar­da Ýe­riň Gü­nüň da­şyn­dan aý­lan­ma­gy­na esas­lan­ýan Gri­gor­ýan se­ne­na­ma­sy ula­ny­lyp­dyr. Bu se­ne­na­ma­lar bi­ri-bi­ri­ne meň­zeş hem bol­sa, hep­de­le­riň bö­lü­ni­şi, aý­lar ba­bat­da ta­pa­wut­la­nyp­dyr. Aý we Gün se­ne­na­ma­la­ryn­dan baş­ga-da, Rim, Ge­zer, Ber­ber, Je­la­li se­ne­na­ma­sy ýa­ly ýyl ha­sap­la­ry hem dür­li halk­lar­da ýör­gün­li bo­lup­dyr.

Ka­len­da­ryň ösü­şi we kä­mil­leş­me­gi Ga­dy­my Mü­sür si­wi­li­za­si­ýa­syn­dan göz­baş al­ýar. Mü­sür­li­leriň iň ga­dy­my se­ne­na­ma­syn­da ýyl 3 möw­sü­me – ýa­gyş ýag­ma­sy (suw joş­ma­sy), ekin ekiş we ha­syl ýyg­na­mak möw­süm­le­ri­ne bö­lü­nip­dir. Mü­sür­li­ler­den soň wa­wi­lon­ly­lar hem her aýy 29,5 gün­lük, kä­te 1 gün gys­gal­ýan 354 gün­lük se­ne­na­ma­ny iş­läp düz­ýär­ler. Hä­zir­ki za­man se­ne­na­ma­nyň düý­bi mi­la­dy­dan öň­ki 46-njy ýyl­da Ýu­liý Se­zar ta­ra­pyn­dan taý­ýar­lan­ýar we ula­ny­şa gi­ri­zil­ýär. Ýu­li­ýan se­ne­na­ma­sy at­ly bu ka­len­da­ry im­pe­ra­tor Aw­gust mi­la­dy­dan öň­ki VIII asyr­da gaý­ta­dan iş­läp düz­ýär we kä­mil­leş­dir­ýär. Şeý­le­lik­de, mi­la­dy se­ne­na­ma­sy 12 aýa bö­lü­nip, her­si­ne mah­sus at go­ýul­ýar. Mi­la­dy aý­la­ry­nyň nä­me üçin ýan­war, few­ral, mart… diý­lip at­lan­dy­ry­lan­dy­gy ba­ra­da pi­kir edip gör­dü­ňiz­mi? Ge­liň, hä­zir­ki wagt­da ulan­ýan ýyl ha­sa­by­myz­da­ky aý at­la­ry­nyň ma­ny­sy bi­len ta­nyş bo­la­lyň!

Ýan­war.

 Mi­la­dy ýyl ha­sa­byn­da 1-nji aýyň ady rim­li­le­riň hu­da­ýy Usa­nu­syň adyn­dan ge­lip çyk­ýar. Ynan­ja gö­rä, Usa­nus hu­da­ýy­nyň ýü­zi bir­ba­da iki ta­ra­pa – sa­ga we çe­pe se­red­ýär­miş. Şol se­bäp­li 1-nji aýa ge­çen ýy­lyň gu­ta­ran­dy­gy­ny hem-de tä­ze ýy­lyň baş­la­nan­dy­gy­ny ala­mat­lan­dyr­ýan ýan­war diý­lip at goý­lup­dyr. Ýan­war sö­zi la­tyn­ça­dan «Ja­nua­ri­us men­sis» sö­zün­den ge­lip çy­kyp, «Usa­nus aýy» diý­me­gi aň­lad­ýar. Baş­ga­ça aý­dy­lan­da iki ta­ra­py gör­kez­ýän aý.

Few­ral.

 Ir­ki ýyl­lar­da «feb­rua­ri­us» diý­lip at­lan­dy­ry­lan ikin­ji aýyň ady rim däp-des­su­ryn­dan ge­lip çyk­ýar. Rim­li­ler ikin­ji aýyň 15-nji gü­nün­de «Aras­sa­çy­lyk baý­ram­çy­ly­gy­ny» ge­çi­rip­dir­ler. Bu baý­ram­da ula­nyl­ýan ma­ta­dan edi­len aras­sa­çy­lyk es­gi­le­ri­ne «feb­rua» di­ýil­ýän eken. Bu söz Rim hu­da­ýy Feb­ruu­syň adyn­dan ge­lip çy­kyp, soň­lu­gy bi­len few­ral gör­nü­şin­de ikin­ji aýyň ady­na da­ky­lyp­dyr.

Mart.

 Üçün­ji aýyň ady köp dil­ler­de meň­zeş bo­lup, ne­mes di­lin­de märz, fran­suz­ça­da mars, is­pan di­lin­de mar­zo, ni­der­land­lar­da maart diý­lip at­lan­dy­ryl­ýar. Mart sö­zü­niň umu­my ma­ny­sy rim­li­le­riň uruş Hu­da­ýy Mar­ti­ýu­syň adyn­dan ge­lip çyk­ýar. Mart aýy la­tyn­ça­da «Mar­ti­us men­sis» bo­lup, öl­dü­ri­ji diý­me­gi aň­lad­ýar.

Ap­rel.

 La­tyn­ça «ape­ri­re» sö­zün­den ge­lip çyk­ýan ap­rel aýy «aç­mak üçin» di­ýen ma­ny­ny aň­lad­ýar. Bu aý agaç­la­ryň ýap­rak we gül aç­ýan­dy­gy se­bäp­li şeý­le at­lan­dy­ry­lyp­dyr. Grek di­lin­de ap­rel aýy ap­ril­li­us diý­lip at­lan­dy­ry­lyp, gö­zel­li­giň hu­da­ýy Af­ro­di­tanyň adyn­dan ge­lip çyk­ýar.

Maý.

 Bu aýyň ady hem rim­li­ler­den ge­lip çy­kyp, ýa­gyş hu­da­ýy Ma­ýa­nyň ady bi­len bag­la­nyş­dy­ryl­ýar. Ma­ýa ha­syl­ly­ly­gyň we ösüm­lik­le­riň ös­me­gi­niň hu­da­ýy hök­mün­de hem gör­lüp­dir. La­tyn­ça bu aýyň ady «Maius me­ne­lis» bo­lup, «Ma­ýa­nyň ady» diý­me­gi aň­lad­ýar.

Iýun.

 Fran­suz­ça «Ju­in», iň­lis­çe­de «Ju­ni­us», la­tyn­ça «Ju­ni­us men­sis» diý­lip at­lan­dy­ryl­ýan 6-njy aýyň ady rim­li­le­riň dog­luş bi­len bag­la­ny­şyk­ly hu­da­ýy, ýaş­ly­gy ala­mat­lan­dyr­ýan Ju­no­nyň adyn­dan ge­lip çyk­ýar.

Iýul.

 Iň­lis di­lin­de «Ju­lie», la­tyn­ça­da «Ju­li­us» di­ýil­ýän 7-nji aýyň ady Rim im­pe­ra­to­ry Ýu­liý Se­za­ryň hor­ma­ty­na iýul diý­lip at­lan­dy­ry­lyp­dyr. «Örän ys­sy, ot, alaw» di­ýen ma­ny­la­ry ber­ýän bu aý ekin­le­riň ýe­tiş­ýän möw­sü­mi ha­sap­la­nyp­dyr.

Aw­gust.

 La­tyn­ça­da «Aw­gus­tus men­sis» di­ýil­ýän tom­suň soň­ky aýy­nyň ady «au­ge­re» sö­zün­den ge­lip çy­kyp, «kö­pelt­mek, ös­mek, beý­gelt­mek» di­ýen ma­ny­la­ry aň­lad­ýar. Aw­gust aýy Ri­miň ikin­ji im­pe­ra­to­ry Se­zar Aw­gus­tyň ady­ny gö­ter­ýär. Aw­gus­tyň dog­lan aýy okt­ýabr bol­sa-da, bu aýa onuň ady da­kyl­ýar. Şeý­le hem Ýu­liý Se­za­ryň we Aw­gus­tyň wes­ýe­ti­ne gö­rä, iýul hem-de aw­gust aý­la­ry 31 gün­den dü­zül­ýär.

Sent­ýabr.

 Sent­ýabr la­tyn­ça­da «ýe­di» diý­me­gi aň­lad­ýar. Sent­ýabr as­ly af­ri­ka­ly Rim im­pe­ra­to­ry Sep­ti­miý Se­we­riň ady bi­len bag­ly bo­lup, bu aýyň ma­ny­sy kä­bir çeş­me­ler­de «ha­syl ýyg­nal­ýan möw­süm» diý­me­gi hem aň­lad­ýar. Bel­läp geç­sek, ozal­ky se­ne­na­ma­la­ryň kö­pü­sin­de, şol sanda Rim se­ne­na­ma­syn­da hem ýyl mart aýyn­dan baş­lan­ýar. Rim­li­ler­de ýy­lyň ba­şy mart, ýag­ny ýaz pas­ly ha­sap­lan­ýar. Şun­dan ugur al­sak, sent­ýabr 7-nji aý bol­ýar.

Okt­ýabr.

 Iň­lis­çe «ok­to» sö­zün­den ge­lip çyk­ýan okt­ýabr «se­kiz» diý­me­gi aň­lad­ýar. Okt­ýabr Rim se­ne­na­ma­sy­nyň 8-nji aýy­nyň ady­dyr.

No­ýabr.

La­tyn­ça­da «Nover­ber» di­ýil­ýän bu aýyň ma­ny­sy «bö­lü­ji» diý­me­gi aň­lad­ýar. Şol dö­wür­ler şol aý­da bo­lan uruş­lar­dan soň, kä­bir se­bit­le­riň ikä bö­lü­nen­di­gi üçin, mi­la­dy ýyl ha­sa­by­nyň 11-nji aýy­nyň no­ýabr diý­lip da­ky­lan­dy­gy bel­le­nil­ýär.

De­kabr.

La­tyn­ça «de­kon» diý­len söz­den ge­lip çy­kan de­kabr aýy «on» diý­me­gi aň­lad­ýar. Ýy­lyň jem­leý­ji aýy Rim se­ne­na­ma­syn­da 10-njy aý hök­mün­de bel­li­dir

zamanturkmenistan.com.

Göwnüm seni küýseýär.

Käte ýalňyzlykda otursam özüm,
Käte gaharlanyp, çytylsa ýüzüm,
Käte ukym gelip, ýumulsa gözüm,
Teşne ýürek jemalyňa suwsaýar,
Gara gözlim, göwnüm seni küýseýär.

Göreşlerde gujur bilen batlansam,
Üýşmeleňde alkyş bilen ýatlansam,
Arzuwlarym göge galyp şatlansam,
Ýa-da hasrat ýürek-bagrym gyýsa, ýar!
Gara gözlim, göwnüm seni küýseýär.

Bahar geler, güller bilen şaýlanyp,
Seýran etsek baýyrlary aýlanyp,
Akja bulut «Ýagsammy» diýp, oýlanyp,
Çabga gelip, suw-sil edip guýsa, ýar,
Gara gözlim, göwnüm seni küýseýär.

Meýdana ýazlypdyr bahar halysy,
Gel, bile keşt etsek ýakyn-alysy,
Maňa at goýdular: «Yşkyň dälisi»,
Men nädeýin ýürek şeýle söýse, ýar!
Gara gözlim, göwnüm seni küýseýär.

Halyl KULYÝEW.