Feed » Öwrenmeli App

6bölüm.
Wepadaky bolup geçýän bu özgerişligi ilki ejesi duýdy. Ogulgurban işdämenlik bilen naharyny iýip oturan oglunyň daşyndan hozanak bolup aýlanýardy. Ene içki begenjini ýaşyryp bilmedi.—Çagam, tüweleme, ers-mers bolup barýaň sen-ä!Ogulgurban indi her gün ýola düşýän oglunyň yzyndan guwanç bilen garap galýardy. Wepa özündäki bolup geçýän bu özgerişligi duýsa-da, başda oňa ähmiýet bermedi. Sebäbi ýetginjegiň gögele kalby beden sagdynlygyň durmuşdaky tutýan ornuna doly aň ýetirip bilenokdy. Ýöne Wepa kem-kemden başyna düşen külpetleriň hut, beden gowşaklygy zerarly ýüze çykanlygyna düşünmegi başardy. Ol indi görüp otursa, durmuşyndaky şowsuzlyklaryň hemmesi lellimliginden eken.Beden sagdynlygy diňe gara güýç däl. Ol kämilligiň belli bir derejesi. Sagdynlyk ruhuň binýadyny tutýar. Sagdyn bedende sagdyn ruh bolýar diýip, ýöne ýere aýdylmandyr. Wepa indi her gün okuwa belent ruh bilen gelýärdi. Sebäbi bedeninde dyňzap duran güýji syzýardy. Indi oňa köpçülikde bolmaklyk ezýetli däldi. Örüsi barha giňeýän Wepanyň gitdigiçe, özüne ynamy artýardy. Her gün onuň üçin, toý-baýram ýalydy. Deň-duşlary bilen egnini deňlänsoň, oňa durmuşda müşgil zat ýok ýalydy. Aňzakly gyşyň sowugam ýol aşmaklyga päsgelçilik döredip durmady. Wepa saňgaty bolup doňan ýodajygyndan emgenmän gadam urýardy. Ak gara basyrynan meýdanyň görnüşi üýtgeşik täsir döredip, tebigatyň herpasly hem özüçe owadan eken. Gyş ýeňse berip, howa maýlansoň, Wepanyň kalbyna düşnüksiz galagopluk aralaşdy. Indi ýaş ýigidiň ýüregi näzik duýgy bilen urýardy. Meýdandaky irki ören güljagazlara hyrydar garaýan Wepanyň birden Mähri ýadyna düşdi. Ol gyzdanşu wagta çenli gaçgalaklap ýördi. Wepa şol günüň özünde Mähriniň ýanyna bardy. Bu garaşylmadyk ýagdaý gyzy diýseň tolgundyrdy. Ol ör turanlygyny hem duýman galdy. Şatlykdan ýaňa, ýüzi gül ýaly açylan Mähri irginsizlik bilen hal-ahwal soraşdy. Soňam durupbilmän, içki tolgunjyny mälim etdi. —Sen üýtgäp gidipsiň, Wepa!Şol gün olar okuwdan bileje gaýtdylar. Mähri birjikde gypynç etmän, ýigit bilen deň gadam urup gelýärdi. Olar kän gürleşenokdylar. Ýöne ikisine-de biri-biriniň golaýjakdadygyny duýmaklyk ýakymlydy. Wepa Mährini öýlerine çenli ugratdy. Hoşlaşmakçy bolanlarynda, Mähri çyn ýürekden mürähet etdi. —Bizden iýip-içip gidäý. Ejem diýseň begener. Onuň sizi göresi gelýär. Siz gitdiňiz welin, töweregi çolaran ýaly bolaýdy. —Ýok, sag bol, Mähri! Men ýolumdan galmaýyn.—Sag-aman bar, Wepa!Olar her gün şeýdip, okuwdan bile tirkeşip gaýtdylar. Bu ýagdaý hiç kimi geňirgendirip duranokdy. Ýöne bir gün garaşylmadyk ýagdaý ýüze çykdy. Mekdepden ýaňy arany açanlarynda, Azat öňlerinden çykdy. Onuň ýörite ýoly saklap, garaşyp duranlygy bellidi. —Aşyk-magşuklar, ýol haýyr bol-a!
Dovamy bar!

2

Garnyňyzda ýatmagyň nähili zyýanlygy mälim edildi
Garnyňyzda ýatmak adamyň saglygyna zyýanlydyr. Hünärmenleriň pikiriçe, hut şu ýagdaýda bedene iň uly ýük düşýär.
Lukman Toni Naldyň pikiriçe, bu ýagdaýda ýatýan adamlar köplenç dürli kesellerden zeýrenýärler. Garnyňyza ýatmak ýüregiňize köp kynçylyk döredip biler. Bu geljekde ýürek-damar ulgamy bilen baglanyşykly kesellere sebäp bolar.
Mundan başga-da, adam garnynda ýatanda onuň ýüzi ýassykda gysylýar. Hünärmeniň bellemegine görä, bu ýygyrtlara sebäp bolýar.
Uky meselesi bilen bagly hünärmenler bu ýagdaýda bedeniň asla dynç almaýandygyny, tersine, has hem dartgynlaşýandygyny nygtaýarlar. Nädogry ýatmak migrenlere, gysylan nerwlere sebäp bolup biler we boýnuň egri bolmagy bilen baglanyşykly sebäplere getirip biler.
Ukyňyzy gowulaşdyrmak üçin hünärmenler arkaňyzda ýa-da gapdal uklamagy maslahat berýärler. Bu ýagdaý, dem almakda kynçylyk çekýän adamlar üçin amatlydyr.
saglyk

10

Abraýly söýgi 1-nji bölim Hekaýa)
Bir kiçiräjik owada, Ýadigär atly oğlan ýaşaýardy onuň ejesi, kakasy ýok mamasy bilen, Bawasy bardy, ol öýüniň işlerine ýagny mal ekinçilik owaň işlerine bir özü ýetişerdi kiçiräk mahallary mamasy çörek ýapsa, dürtüp bererdi, Ýadygär, ýigirmi iki ýaşady. Ol owasyndan Sülgün atly gyzy gowy görýädi oň bilen duşuşýardy, emma iň geň ýeri ony hiçkim bilenokdy, bir günü Ýadygär Sülgüniň mal örkläp ýören ýerine bardy, örü meýdan gömgök otlara gaplanandy, depelikdâki ýekeje agajyň aşagynda bolsa owaň söýüşýän oğlan gyzlary görüşýärdi, Ýadygär gaşlary galyň kirpikleri gür gapgara gözlü orta boýly hordan gelen ýüzlü, gara saçly ýigitdi, Sülgün bolsa inçe gaşly uly gözlü akja, gaty ýuwaşja utanjaň gyzdy, Ýadygär gölesini kakyp oturan Sülgüniň arkasyndan bardyda Salam diýip gulagyna gürledi Sülgün içini çekip daş töweregine garanjaklady, Ýadygär ýylgyryp hiç kim ýok anykladym ýaňy diýdi, Sülgün ýylgyryp aşak bakdy, Ýadygär bilen Sülgün gürleşip durkalar aňyrdan Sülgüniň ejesi göründü, Ýadygär ony görüp aljyrap Sülgünüň çaltjak, malynyň birini boşadyp eline aldyda gygyran boldy, ejesini gören Sülgün aşak bakyp duryberdi Ýadygär gaşlaryny çytyp gygyryp dur, onýança ejesi gelip, heyt oğlan, nämâ gygyrýaň meň gyzyma , Ýadygär" alyň malyňyzy pagta atyzmyza geçipdir boşap, gowjalap kakmalyda diýen boldy, ejesi gürläp bilmän, malyna alyp körekden doýan bolsaň saňa otam berjek däl dur güne kakylda diýip, malyna garganyp otsuz ýerä batly urup kakyp dur, Sülgün assa ýuwaşdan yzyna garap gidip barýan Ýadygäre ogryn seretdi Ýadygär, gözüni gypyp ýylgyryp ol ýerden gidip galdy, Sülgüniň ejesi Bagtygül gykylykçy gepe gidegen aýaldy, adamsy bolsa çenden aşa ynanjaňdy onuň ady Aman dy Sülgüniň oğlan jigleri ve agasy bardy, agasynyň ady Mälikdi. Bir günü olaryň owasynda toý boldy, gyzlar bilen geçip barýan Sülgün Ýadygäriň ýanyndaky oglanlaryň deňine ýakynladylar, oglanlaryň arasynda Seýran atly oğlan Ýadygäre şu Aman agaň gyzy gaty owadan diýdi Ýadygär hm menâ Sonany owadan diýip hasaplaýan seret ýörüşüne diýen boldy Seýran aý gaty horlaý özem sarpişik ondana Geýik owadan gara bolsada diýdi oğlanlaň içinde Serdar atly oğlan gara diýen gepine kahkahlap güldü deňinden geçip barýan gyzlar birme bir yzyna seredip towa kellesinde iş bar öýtýân diýişdiler Sülgün Ýadygäre ogryn seretdi Ýadygär gözlerini güldürüp bolgusyz gülen dosdunuň omzuna kakyp bildirmân Sülgüne seredýärdi mundan oğlanlar bihabardy. Ertesi günü ýenede Sülgün mallaryny tokmagy bilen kakyp eşeğini hem kakdy yzyna öwrülse Ýadygär dur Sülgün" Ýadygär gaty gorkuzýaň meni diýdi, Ýadygär" şeýlemi diýip eline seredip utanyp duran Sülgünüň maňlaýyna maňlaýy bilen çalaja süsüp goýberdi Sülgün wâk diýip maňalaýyny üç barmagy bilen sypalap Ýadygäre seretdi Ýadygär " gülüp agajyň saýasynda oturup gelsene diýdi Sülgün ýuwwaşjadan ýörâp baryp durdy Ýadygär elini uzadyp gel otyr diýdi Sülgün elini bermân ýok näme aýtjak diýip aşak bakyp dur, Ýadygär ýaňy söze başlapdam weli aňyrdan Sülgüniň kakasy göründü, Ýadygär ýerinden turup ana gerek bolsa diýip ýylgynlaryň arasyna özünü atyp gaçyp barýar gyz kakasyny görüp gorkunjyna olam yzyndan ylgady, Ýadygâr baryp atyny münen wagty yzyndan Sülgünüň gelýänini görüp sen nâme üçün gaýtdyň diýse Sülgün näme diýjegini bilmän haşgyp dur Ýadygär atyny batly çapdyryp atdan bilgeşleýin özünü zyňdy, At çapyp gaçyp gitdi. Ýadygär ýatan ýerinde bilgeşleýin omzuny çykardy Sülgün cyndanam ýykylyp galyp özüni bilmän ýatandyr öýdüp kakasyna gygyrdy, Sülgün" kakaaa goňşymyzy at ýykypdyr ýatyr bârik geliň diýip sesleri sandyraýardy, Kakasy bâri ylgap geçse gara dere batan oğlan eli gyşaryp durdy ýatan ýerinde iki ýana togolanjak bolýady, Sülgünem bärden ylgap baryp seretdi Ýadygär zordan demini alýady ol Sülgüne seredip şondada çalaja ýygyrýardy Sülgünin aňy gidip gözleriniň ýaşyny duruzup bilenok kakasy Sülgüniň ýüzüne seretmân bar ylga çagyr birini diýip gyzyna gygyrdy.
Dowamy bar❤️

26

Oýnasym geldi...
Men elimiñ damarlaryn kesemde,
Umytlarym saralyp...
Ujypsyz sowalgam ýok kesämde,
Nesibäm dymýar,
Garalyp...
Uçýan güýzüñ saryýagyz meñzini,
Durnalara münüp synlasym geldi.
Özümi ýerden ýokaryk oklap,
Synasym geldi.
Ýassanyp pişikleñ samankepbesin,
(Bulduraýan gözden tamam kepmesin),
Dogulamda okalmadyk tepbedim.
Garşy ýana goýup,
Kesek okladym...
Küle garyp,
Gumy peşäp...
Ukladym,
Oýanasym geldi,
Oýnasym geldi...
Awtor: Remezan Mämetgurbanow

19

Bir ene oglyny öýerip gelin edinipdir. Birnäçe gùn geçenden soñ gelniniñ eline bir gutyjyk beripdirde şeýle diýipdir. Gelnim saña şu gutyny berýän maña- da şuny gaýnenem pahyr beripdi. Bu gutynyñ içindäkiden nahara bir çümmüjek atarsyñ welin naharyñ örän süýji bolar . Ýöne şunyñ içindäkini hiç kime görkezmegin" diýipdir.Aý gün geçipdir.Gelin her gezek nahar bişirende şol gutyjykdan atýarmyş welin nahar örän tagamly bolýarmyş.
Cünler geçipdir. bir gün şol gelin bäbekhana düşüpdir welin nahary adamsy bişirmeli bolypdyp.Şonda ol ,,şu gutyda näme barka şundan nahara atýarlar welin nahar örån tagamly bolýar , ýöne içindäki hiç gutarmaýan zat nämekä" diýip şol gutyjygy açyp görüpdir.
Görse gutyjygyñ içinde iki barmak ýaly kagyz barmyş. Kagyzda şeýle ýazgy barmyş ,,Gelnim nahar bişireniñde nahara birje çümmük mähir hem goşawergin"

32

5bölüm.
içki dünýäsine berlip, töwerek-daşyny unudyp, arzuw-hyýallara beslenýärdi. Ol arzuw-hyýallar şeýle bir ymsyndyryjybolup, göwün isleýşiçe nepisdi. Şeýle täsin ahwalaty başdan geçirýän ýigit ýoluň argynlygynam duýmazdy. Gaýtam ýoluň tiz tamamlananlygyna gynanardy. Asuda çolalykda bolup geçýän bu ahwalat Wepa üçin zerurlyga öwrüldi. Indi onuň göwni şol ýalňyzlykdaky şirin göwünýüwürtmeleri küýsäp durdy. Dynç günem ýigit öýlerinde oturyp bilmän, bir bahana bilen obalaryna tarap ýola düşenini duýman galdy.Wagtyň geçmegi bilen, Wepanyň şunça ýoly söküp, öňki mekdebine gatnaýanlygy aýan boldy. Hiç kimiň bu habara ynanasy gelmedi. Beýle uzak ýoly her günde ýöräp geçmeklik mümkin däl ýalydy. Oglunyň şeýle güne galyp ýörenligini bilen Ogulgurbanyň haýýaty göçüpdi. Ol otly köýnek geýen ýaly, adamsynyň ýanynda bir diýenini gaýtalap, ýer depýärdi.—Işiňem bilemok, beýlekiňem! Bizi häziriň özünde öz obamyza äkit. Çagamy beýdip, kösenje goýjak däl. Wepalaryň maşgalasy ýene yzlaryna göçäýmeli bolupdy. Emma bir gudratbilen Wepanyň aýdan sözleri enäni raýyndan gaýtardy. —Eje, men kösenemok. Gaýtam, ýöresem hezil edýän. Men şeýdip gatnabereýin-le.Ene ýüregi perzendiniň çyny bilen özelenýänligini duýup, häzir özüniňkini tutup otursa, çagasynyň raýyny ýykýanlygyna düşündi. Oglunyň ýüzüne ýiti-ýiti garaýan Ogulgurban ondaky ýüze çykan üýtgeşikligi aňýardy. Indi birneme bady gowşan ene boýnuny burup ýalbardy.—Ulaga bir mün ahyryn, çagam.—Ýok, eje, meniň pyýada gatnasym gelýär. —It-guş bardyr. O jelegaýlarda kim dadyňa ýetişsin?—Çopanlar mal bakyşyp ýörler. Dumly-duş alaň-açyklyk. Men indi öwrenişdim ahyryn, eje.—Bolýa-da, oglum, özüň höwesek bolsaň, gatnaber. Ýöne meniň-ä,tä gelýänçäň, ynjalygym bolmaz.Ejesinden rugsat alan Wepa üçin, ýol aşmak hasam ýeňlän ýaly boldy. Indi ol başyny belent tutup ýöreýärdi. Çykaran hokgasyndan müýnürgäp ýörenokdy. Her ädimini hasaplap basansoň, okuwa-da wagtynda ýetişýärdi. Güýz günleri bolansoň, howa gitdigiçe çigreýärdi. Howanyň ýüzündäki çyg indi mesaňa-mälim duýulýardy. Birkemsiz ýumşan meýdan ot-çöpleriniň hoşboý ysy kalbyňy heýjana salýardy. Töwerek-daş tämizlenip, ýiti reňke eýe bolup, gök asman gümmezi garaňkyrap, hasam çuňalan ýalydy.Tebigatyň bu gözelligini synlamak Wepa her gün miýesser edýärdi. Her gün ol üýtgeşik täsir alyp, älemi synlaýardy. Älemiň uç-gyraksyzlygy onuň kalbynda orun alýardy. Indi oňa obanyň jaýlary, baglary kiçelen ýaly bolup görünýärdi. Ýigitde ýene bir ýagdaý ýüze çykypdy. Birsyhly, dowamly hereket onuň bedenini berkidýärdi. Süňňüne gelip gowuşýan güýji Wepanyň özem duýýardy. Indi onuň aýaklary ýere pugta basyp, hereketinde erkinlik duýlup, öňki ysgynsyz, lellim göwre kem-kem ýaý kimin, çekdirilýärdi.
Dovamy bar!

22

Alymlar: «50 ýaşdan soň günde 5 sagatdan az ýatmak ölüm howpuny ýokarlandyrýar!»
«PLoS Medicine» lukmançylyk žurnalynda çap edilen täze gözlegiň netijesine görä, 50 we ondan ýokary ýaşdan soň günde 5 sagatdan az ýatmak birnäçe saglyk meselelerine sebäp bolup ölüm howpuny ýokarlandyrýar.
Takmynan, 8 müň adamyň gatnaşan gözleginde 20 ýyldan gowrak wagt bäri maglumatlar ýygnaldy. Lukmanlar gözlege gatnaşan adamlaryň her gün näçe sagat ýatandyklaryny ýazgy etdiler.
Gözlegiň dowamynda, günde 5 sagat we ondanam az uklaýan 50 we ondan ýokary ýaşly adamlaryň, günde 7-8 sagat uklaýanlara garanyňda saglyk meseleleriniň 30 göterim köp bolýandygy ýüze çykaryldy
saglyk

22

SAGLYK BARADA JÜMLELER
Türkmen halkynyň akyldar şahyry Magtymguly Pyragynyň «Saglygyň gadryny bilgil, hassa bolmazdan burun» diýip nesihat edişi ýaly, gadym döwürlerden bäri adamzat baş saglygyň naýbaşy baýlykdygyna düşünipdir we bu baradaky pikirleri atalar sözlerine, nakyllara siňdiripdir. Alymlar, filosoflar, lukmanlar saglyk, ony goramak, berkitmek baradaky pikirlerini, maslahatlaryny, öwüt-ündewlerini parasatly jümleler arkaly beýan edip nesillere geçiripdirler. Şunuň bilen baglylykda, dünýä halklarynyň wekilleriniň tejribesi, pähim-paýhasy bilen ýugrulan jümlelerini size ýetirmegi makul bildik:
«Seniň saglygyň – bu arassa howa, suw we iýmit. Şatlyk bilen oýan, ýylgyryp uka git. Sen şatlanýaň, ýylgyrýaň, diýmek, sen sagdyn. Keseli bejerme, durmuşyňy sazla, tebigatyň we pähim-parasatlylygyň kanuny boýunça ýaşa. Saglyk bolmasa pähimlilik dymýar, sungat gülläp bilmeýär, kuwwatlylyk ýalkym saçmaýar, baýlyk peýdasyz, parasatlylyk güýçsüz bolýar» Gerodot.
* * *
«Beden maşklary lukmançylygyň şypa beriji bölegidir» Platon.
* * *
«Sagdyn wagtyň ylgamasaň, syrkawlansoň ylgamaly bolarsyň» Gorasiý.
* * *
«Beden maşklary köp dürli dermanlaryň ornuny tutup biler, emma dünýädäki hiç bir derman beden maşklarynyň ornuny tutup bilmez» Anjelo Mosso.
* * *
«Hiç hili artykmaç zat ýok. Ir ýatmak, ir turmak – adamyň sagdyn, baý we akylly bolmagynyň şerti» Benjamin Franklin.
* * *
«Saglyk – diňe bir güýjüňi, wagtyňy, zähmetiňi däl, eýsem durmuşyň bir bölegini sarp etmeklige mynasyp bolan ýeke-täk baýlykdyr» Mişel de Monten.
* * *
«Hemişe bir zat bilen meşgul boluň. Bu dünýädäki iň arzan we netijeli dermandyr» Deýl Karnegi.
* * *
«Ruhy berkligiňi goramak üçin beden berkligiňi saklamak gerekdir» Wiktor Gýugo.
* * *
«Lukmanlar keseli bejerýär, saglygy bolsa özüň gazanmaly» Nikolaý Amosow.
saglyk
Sähra ATAÝEWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky
Türkmen milli dünýä dilleri
institutynyň mugallymy

16

Ukynyň bozulmagy, has köp iýmegimize sebäp bolýar!
Eger gije kadaly we ýeterlik ukyny alyp bolmasa ertesi gün artykmaç iýmitlenmek meýli döreýändigini eşiden ýa-da okan bolmagyňyz mümkin. Munuň sebäbini öwrenýän alymlar käbir netijä geldiler. Bu netijeler «Sleep» žurnalynda çap edildi.
Alymlardan ybarat toparyň netijelerine görä, ukynyň pes bolmagy açlygymyzy kadalaşdyrýan endokannabinoid ulgamynda kynçylyk döredýär. Gözlegçiler bu netijä gelmek üçin 14 sany erkek we zenan maşgalanyň gatnaşmagyndaky tejribede uky endiklerine gözegçilik etdiler. Geçirilen tejribede, 6 gatnaşyjy 7.5 sagat uklady, 8 gatnaşyja bary-ýogy 4 sagat uklamaga rugsat berildi. Soňra bolsa iki toparda hem açlyk, lezzet we refleks ölçenildi. Mundan başga-da, her sagat alnan gan nusgalary seljerildi.
Topar aslynda açlygy we bedeniň energiýa derejesini kadalaşdyrýan «2-AG» atly endokannabinoidi yzarlady. Gözleýän zatlaryny hem tapdylar. Kadaly uklamadyklarda «2-AG»-niň derejesi gaty ýokarydy. Topar erbet uky endokannabinoid ulgamyny işjeňleşdirýär we şeýlelik bilen ony has köp iýmäge iterýär diýen netijä geldi. Şeýle hem, synagyň ahyrynda gowy uklamadyklaryň has köp kaloriýaly iýmitlere garşy durup bilmejekdikleri ýüze çykaryldy.
Synag gysga möhletli we gaty az adamyň gatnaşmagynda geçirildi. Ýöne alymlar şeýle-de bolsa bu netijeleriň örän möhümdigini aýdýar.
Dünýäde 7 sagatdan az uklaýan adamlar gaty köp. Bu diýmek bolsa, semizlige has soňra bolsa beýleki saglyk meselelerine getirýär. Şonuň üçin her gün kadaly ukyny almagy maslahat berýäris!
saglyk
Akbarali ORUNBAÝEW,
Türkmen oba hojalyk institutynyň talyby

18

Alymlar: «Dyrnaga reňk çalmak deride howply rak keselini döredýär!»
Mälim bolşy ýaly, häzirki wagtda ýaş gyzlaryň we zenanlaryň arasynda dyrnaklaryna dürli reňkli boýaglary çalmak döwrüň modasy boldy. Emma ýakynda alymlar tarapyndan geçirilen täze gözleg, dyrnaklara çalynýan şol reňkli boýaglaryň rak keselini döredýänliginiň üstüni açdy.
Ýewropanyň Dermatologiýa boýunça hünärmenleriniň geçiren gözlegleri zenanlaryň dyrnaklaryna çalýan reňkli boýaglarynyň birnäçe ýokançlyklary, gormonal näsazlyklary döredip, deride rak keselini döredip bilýändiginiň üstüni açdy. Hünärmenler:
«Dyrnaga çalynýan boýaglaryň düzüminde saglyga zyýanly birnäçe madda bar. Bu maddalar deri bilen köp wagt galtaşyp dursa deride örän howply çişleri döredip bilýär.» - diýip, belläp geçýärler.
Saglyk

23