ALBERT EÝNŞTEÝN barada gyzykly maglumatlar.
XX asyryn beýik fizigi. Ol giňişlik we wagt barada täze taglymaty ýörite görälik nazaryýetini döretdi. Ilkinji bolup foton we kwantlar diýip at alan düşünjäni hem-de fotoelektrik hadysasyny ylma girizdi. Ol Germaniýanyn Ulme şäherinde 1879-njy ýylda gullukçynyn maşgalasynda dünyä inýär. 14 ýaşynda onuň maşgalasy Şweýsariýa göçüp
gidýär. 1900-nji ýylda politehnikumy tamamlap, şol ýerde mugallym bolup on ýyl işleyär we köp ylmy işleri ýerine ýetiryär. Soňra Pragada uniwersitetde kafedra müdiri bolup işleyär. Ýene-de ony Germaniýa işe çagyrýarlar. Ol Berlin uniwersitetinde mugallym, soñra direktor bolup zähmet çekyär. 1921-nji ýylda fotoelektrik hadysasyny açany üçin oña Nobel baýragy berilyär. Geljekki alymyň çagalyk döwrüne dolanyp gelsek, Albert öz deň-duşlaryna garanyňda, has giç gepläpdir. Mekdepde okaýan döwürleri sapaklaryna pes ýetişipdir. Ylgamakda, towusmakda, käbir oýunlary oýnamakda beýlekileriň yzlaryna eýerip bilmänsoň, oglanjyklar oña «lellim» diyip at dakypdyrlar.
✓Mýunhenin gimnaziyasynda okaýarka, mugallymy ony ýerinden turzup: «Eýnşteýn, senden hiç wagt idili zat çykmaz» diyipdir. Sýurihdäki federal ýokary politehniki uçilişşede fizikadan okadýan professor hem: «Sende erkde, jepakeşlik-de bar, arman zehin ýok» diýip, oňa bolan garaýşyny aýan edipdir. Beýik alym özüni hiç wagt hem beýlekilerden ýokarda goýmandyr. Ol 26 ýaşyndaka bäş hepdäniň içinde görälik nazaryýeti (otnositellik teoriýasy) baradaky ilkinji ylmy işinin parçalaryny ýazypdyr. Aradan birnäçe ýyl geçenden soň azat Ispaniýanyn dostluk komitetiniň gaznasy üçin serişde toplaýarkalar Eynşteýnden şol golýazmanyň puluny söweşijilere sowgat bermegi haýyş edýärler. Ol düşen puly ispaniýalylara bermek kararyna gelýär we 1944-nji yylda Waşingtondaky kongresiň kitaphanasy 30 sahypalyk şol golýazmany 6 million dollara satyn alypdyr.
✓Günlerde bir gün Eýnşteýnin 9 ýaşly ogly ondan:
-Kaka, sen nädip şeýle meşhur bolup bildiň?- diýip sorapdyr.
Eýnşteýn oňa:
-Görýäňmi, haçan-da köp tomzak şaryň
üst yüzünden süýşende (süyrenende) ol özünin geçen ýolunyň gyşarýandygyny bilmeyär. Maňa bolsa geçilen ýoluň şeýledigini görmek bagty miýesser etdi - diýip jogap beripdir.
Meşhur alymyň bu sözlerinde islendik bilimiň döremek özboluşlylygy şöhlelenýär. Ol täze bilim çeşmesiniň tejribe bolýandygyndan ybaratdyr.
✓Özüniñ ýiti dili bilen dünýäde tanalýan Bernard Şou atly alym bilen tanyşan mahaly:
Siz sekiz, bary-ýogy sekiz adam! - diýýär
Eýnşteýn aýdylan sözleriň manysyna düşünmändigini oňa aýan edýär. Bernard Şou barmaklaryny büküp, beýik alymlaryň atlaryny sanap başlaýar.
Pifagor, Ptolemeý, Aristotel, Kopernik,
Galileý, Kepler, Nýuton we Eýnşteýn.
✓Eýnşteýnin kärdeşlerinin biri professoryň öz öýünde işleýşini şeýle suratlandyrýar:
«Ol sag eli bilen hat yazyp oturyşyna çep eli bilen körpe ogly Eduardy saklaýardy. Hol, anyrrakda oýnap oturan uly ogly Albertiň beryän soraglaryny-da jogapsyz galdyranokdy».
Alym ömürboýy pul diýlen zada parhsyz garapdyr. Rokfelleriň gaznasyndan 15 mün dollara çek berenlerinde, ony kitaplaryň birinin içine salypdyr we ulanmagy ýadyndan çykarypdyr. Teatra barmagy halamandyr. Köp okapdyr.
Şekspire, Geýnä, Şillere, Tolstoya sarpa goýupdyr. Dostoýewskiniň eserlerini gaýtalap-gaýtalap okap, ondan lezzet alýan ekeni. Meýdana çykyp,
guşlaryň owazyny dinlemegi halapdyr.
Ondan: «Siziň kartotekaňyz barmy?» diýip soranlarynda maňlaýyny, «Siziň laboratoriýańyz barmy?» diýip soranlarynda bolsa, awtoruçkasyny görkezipdir. O1 1955-nji ýylda 76 ýaşynyň içinde aradan çykýar.
✓Alym hemişe ölümden gorkmaýandygyny nygtap: «Kagyzlarymy tertibe salar yaly, maña ölmezden ozal azajyk wagt berilse bolýar» diýip dileg edipdir. Albert Eýnşteýn ýagty jahan bilen hoşlaşmaly pursat gelende, ýanynda oturanlara ýüzlenip ýuwaşjadan: "Men öz etmeli işlerimi bitirdim» diýip pyşyrdapdyr.
❝Adamy nähili jogap berşinden däl, nähili sorag berşindenem tanap bolar.❞
A. Eýnşteýn
