Giriş

Bioniki gözler, görüş ukyby pes adamlarda ulanylýar. Bioniki göz ulanmak pikiri, doktor Piter Diamandis tarapyndan ýazylan we 2004-nji ýylda neşir edilen makaladan gelip çykypdyr. Görüşiniň peselmeginiň glaukoma, makula degenerasiýasy, retinit pigmentozasy we beýleki göz keselleri sebäpli ýüze çykandygyny öňe sürýär. Şeýle-de bolsa, bioniki göz arkaly, görmeýän adamlara hakykatdanam görýän zatlarynyň takyk suratyny almaga kömek etmek üçin has gowy usul tapyp boljakdygyny aýtdy. Şonuň üçin bu makalada lukmanlaryň bioniki gözüň ulanylyşy we näsaglarda ulanylyşy barada maslahat ediler.

Lukmanlar hassalarda bioniki gözleri nähili ulanýarlar

Lukmanlar ilki bilen hassanyň gözlerini surata almakdan başlaýarlar. Soňra retinada kamera ýerleşdirmek üçin göz gabagynda operasiýa edýärler. Ikinjiden, gözde şekil döretmäge kömek edýän lazeriň kömegi bilen gözüň içine linza salýarlar. Göz linza bilen ornaşdyrylanda, hirurglar ýazga alnan şekilleri ýazýan datçikleri birikdirýärler. Bu, lukman bioniki gözler berlenden soň näsaglaryň gidişine gözegçilik edip biler ýaly edilýär. Şondan soň hassanyň kellesine şekilleri ýazýan we derňew üçin bion gözüne iberýän datçik gurýarlar. Amal gutaransoň we adam bioniki gözleri alansoň, indi gözlerinde ekrany ulanyp okap ýa-da ýazyp biler, hatda sürmek, okamak ýa-da oýun oýnamak ýaly işleri edip biler. Käbirleri käbir işleri etmegi makul bilýärler, beýlekileriň gözüni ýumup, töwereginde hiç zat görüp bilmezligi mümkin.

Suratlary düşürmek we bioniki gözlere geçirmek üçin ulanylýan dürli görnüşli kameralar bar. Bulara jübi telefonlarynda, noutbuklarda we kamera telefonlarynda ulanylýan kameralar girýär. Mysal üçin, infragyzyl kameralary ulanýan Google Glass bar. Başga bir tarapdan, telefonyň özüne seretmezden islendik ýeriň suratlaryny düşürmek üçin kameralary ulanýan “Apple iPhone” bar. Sputniklerde we kosmos zondlarynda ulanylýan kameralar hem bar. Kameranyň başga bir görnüşi lukmançylykda ulanylýan, ýöne tehnologiýa oýlanyp tapylmazdan ozal diňe adam bedenini (Wu) öwrenmek üçin geçirilen hirurgiki şertlerde ulanylýar. Optiki utgaşyk tomografiýa (OCT) atly enjam surata düşýär we lukmançylyk maksatlary üçin derňelýän kompýuter ulgamyna geçirýär. Bu usuly ulanmak, lukman operasiýa etmeli bolanda adam bedenini barlamagy aňsatlaşdyrýar. Lukman bir zadyň nädogrydygyny duýsa, enjamlaryň kömegi bilen düşürilen suratlar, meseläniň çynlakaýdygyny ýa-da ýokdugyny anyklamak üçin analiz edip biljek hünärmene iberilýär.

Enjamdan hassahana iberilýän maglumatlar hassanyň ýagdaýy barada karar bermek üçin ulanylyp bilner we kazyýetde subutnama hökmünde ulanylyp bilner. Maglumat iberilenden soň, kompýuterleriň kömegi bilen maglumat bazalarynda saklanyp bilner. Görüşi pes bolan adamlar hünärmenleriň hyzmatlaryna mätäç bolmazdan hünärmenlerden bejergi alyp bilerler. Bu, şeýle adamlarda giňden ýaýran depressiýa we beýleki akyl kesellerini azaltmak arkaly durmuş derejesini ýokarlandyrýar. Bu bejergiler gymmat däl we öýde hödürlenip bilinýändigi sebäpli, adam hyzmatlar üçin pul töläp biler we bu bejergileri alanda işlemegi we öwrenmegi dowam etdirip biler. Bu bejergiler gymmat bolsa-da, olara sarp edilen pul hakykatdanam adamyň durmuş derejesini ýokarlandyrmaga kömek edip biler. Bu bejergiler hem möhümdir, sebäbi adama sagdyn bolmaga we kesellemezlige kömek edýär.

Netije

Sözümiň ahyrynda, bioniki gözler saglygyny gowulaşdyrmak arkaly durmuşyny gowulaşdyrmak isleýän her bir adam tarapyndan ulanyp boljak örän peýdaly gurallardyr. Bu tehnologiýalar adamlara körlükden ejir çekmezlige hem kömek edýär. Bu usullar işiň ähli ugurlarynda ulanylyp bilner we maýyplara kömek etmek üçin ulanylyp bilner.

Peýdalanylan edebiýatlar

"Bionik göz näme?" Lifehack Daily, 2010, Web tarapyndan ýüklenen YouTube.

Wu, Sian. Lukmançylyk tehnologiýasy lukmançylygy nähili özgertdi. Nýu-Yorkork: Rozen neşirýat topary, 2008. Çap.

Bir zenan akyldardan sorapdyr:

— Näme üçin köp aýally erkek kişi adaty bolaýmaly zat hökmünde, hatda adatylykdan hem ýokary derejede kabul edilip, şeýle ýagdaýdaky zenan hemişe ýazgarylýar?

Muňa dana şeýle jogap beripdir:

— Sebäbi ähli gulpy açýan açar gowy açardyr, hemme açaryň açyp bilýän gulpy bolsa ýaramaz gulpdur.

PAŇ BOLAR

Serhoş bolup beter gürleme, dostum,

Öteräk geçersiň, yzy paň bolar.

Eger-de men saňa aýdaýsam rastym,

Gezmegin çamanda, ömrüň çaň bolar.

Birine söz berseň, sözüňde durgun,

Wepaly ýar üçin janyňy bergin,

Tanamak isleseň, örän köp görgün,

Bir göreňde ýagşy-ýaman deň bolar.

Ýol bermegin gedem basyp adana,

Alaç bolmaz yşk köwserin dadana,

Duş bolaýsaň bir bolgusyz nadana,

Günüň, hepdäň, aýyň, ýylyň jeň bolar.

Garganarsyň käýinip öz-özüňe,

Golam-goňşy gülüp geçer sözüňe,

Mydam gamly, şatlyk gelmez ýüzüňe,

Giçden ökünersiň, emma soň bolar.

Bu dünýäde seýil etseň erkana,

Başdaş bolsaň bir näzenin türkana,

Özi bir asylly, bolsa görkana,

Wagtyň hoşdur, tutan işiň oň bolar.

Otuz bäşden geçip, ýetseň kyrkyňa,

Nebsiň hem köpeler goýmaz erkiňe,

Gaýrat gider, şikes ýeter görküňe,

Sähelçe üşeseň, derdiň ýoň bolar.

Garrylyk halyna ýetişse salyň,

Göwnüňden göterler arzuw-hyýalyň,

Guwanjyň çagalaň, güýmenjäň malyň,

Aýşy-aşret, söýüşmeklik geň bolar.

Altmyşda kuwwat ýok dogrymy aýtsam,

Wah, ýene-de on bäşden bäri gaýtsam,

Sapar aýdar, ahyr eýtsem-beýtsem,

Damarda ýörän gan bir gün doň bolar.

©Sapar Allagulyyev

Garyplar at münüp depse eşekdir,

Döwletliler eşek münse, at bolar...

Bir ýaşuly 25 ýaşly ogly bilen otla münüp, özleriniň ýerinde ornaşypdyrlar. Otly tizligini artdyryp, öňe sary myçyp başlapdyr. Açyk penjiräniň öňünde oturan ýigit, birden elini daşaryk uzadypdyp-da:

— Kaka, seret, baglaryň ählisi yzlygyna zymdyrylyp geçýär — diýip gygyryp goýberipdir.

Ýaşuly ýylgyryp, başyny atyp oňaýypdyr.

Ýigidiň gapdalynda ýaşy durugşan är-aýal oturan eken. Olar özüni çaga ýaly alyp barýan 25 ýaşly ýigidiň bu bolşuna geň-taň galypdyrlar. Ýöne birden ýigit ýene-de buýsanç bilen gygyrypdyr:

— Kaka, görýäňmi köl, mallar... Bulutlar hem otly bilen deňine ýüzýärler.

Ýaňky är-aýal oglunyň bu ýagdaýyna adaty bolaýmaly zat hökmünde garaýan ýaşulynyň hem bolşuna haýran galyp başlapdyrlar.

Onýança-da ýagyş çisňäp ugrapdyr. Eline damýan ýagyş damjalaryndan ýaňa heýjana gelen ýigit gözüni ýumup, diňşirgenip, ýene-de sesiniň ýetdiginden begenç bilen kakasyna ýüzlenipdir:

— Kaka, ýagyş ýagýar, elime-de damýar, görýäňmi? Hälki är-aýal saklanyp bilmän:

— Siz ogluňyzy hassahana eltip, lukmana görkezäýmeli ekeniňiz?! — diýip, ýaşula maslahat beripdirler.

Ýaşuly ýüzünden ýakymly ýylgyrşyny aýyrman, şeýle jogap beripdir:

— Biz şu wagt hassahanadan, göz lukmanynyň ýanyndan gelýäris. Şu gün oglumyň ömründe ilkinji gezek gözleri açyldy. Onuň gözleri bu gözellikleri ilkinji gezek görýär.

Guş aňrysy-bärisi görünmeýän çöllükde, gury agajyň şahalarynda höwürtge gurnupdyr. Ol şol höwürtgede ýelden-günden goranar eken.

Emma günlerde bir gün güýçli harasat gopup, ol agajyň köki bilen düňderip taşlapdyr. Görgüli guşjagaz höwürtge gurnar ýaly amatly ýeriň gözleginde ençeme menzil uçmaly bolupdyr. Näçe kyn hem bolsa, ol uçmagyny dowam edipdir. Ahyry ol gülleriniň, miweleriniň ysy burk urýan, lummurdap akýan çeşmeli baglyk meýdana ýetipdir.

Eger şol öňki gury agajy harasatda ýykylmadyk bolsa, öwrenişen höwürtgesini taşlamaga bu guşy hiç bir güýç mejbur edip biljek däl eken...

15-16 ýaşlaryndaky ýetginjek awtobusa münüpdir. Awtobusda hiç kimiň ýoklugyny gören oglan begenipdir. Islän ýeriňde oturybermeli!

Ol penjiräniň öňüne geçip, jaýlaşykly oturypdyr. Sebäbi onuň barmaly ýeri ahyrky duralga eken. 10-15 minutdan soň awtobusyň içi ýolagçylardan dolupdyr. Oglan bolsa töweregi synlap, saz diňläp oturan eken. Birden orta ýaşdan agan zenanlaryň biri onuň egnine kakypdyr-da şeýle diýipdir:

— Utanaňokmy beýdip oýkanjyrap oturmaga, ejeň ýaly adamlar-a aýak üstünde dik dur. Biz seniň ýaşyňdakak özümizden ululara ýer bererdik.

Onuň bu sözlerini ikinji biri alyp göteripdir:

— Göwräňden utan, sagat halyňa otyrsyň, keselbent garry ene-de aýak üstünde dur!

Sähel salymyň içinde ýigide nägilelik bilen, ýazgaryjy sözleri aýdanlar has-da köpelipdir.

Oglan ýagdaýa çydap bilmän, ahyry şeýle diýipdir:

— Bolýar, men häzir turmakçy, ýöne, goý, bu ýerde maňa aýdan sözleri zerarly ýüzi gyzarmajak kişi otursyn.

Onuň bu sözleri ýolagçylary oýlanmaga mejbur edipdir. Oglan tagaşyksyzlyk bilen oturgyjyň astyndan nämedir bir zatlary almak üçin egilipdir. Ine-de, ol pişeginiň bir taýyny, soňra beýleki taýyny çykarypdyr. Soňra ol pişegine daýanyp, zoraýakdan dikelipdir.

Töweregindäkiler aňk-taňk bolupdyrlar. Hiç kim bu oglan beýle ýagdaýdadyr öýdüp pikir etmändir eken... Gaharlanyp ýolboýy ýetginjegiň aýagyna basan daýza bolsa, bu ýagdaýa oglanyň näme üçin asla üns hem bermänligine indi düşünipdir. Ahyrky duralga çenli awtobusdakylar dymyp gidipdirler. Oglan, kyn hem bolsa, pişegine daýanyp dik durup gidipdir. Belli bir derejede penjiräniň öňündäki kürsiniň ahyrky duralga çenli boş galanlygy hem oňa gurbat beren bolsa gerek.

Öñler söýgi hakda gürrüñ açylsa,

Gyzlaryñ tarapyn çalardym hökman.

Indi bolsa gyzlañ kä birin görüp,

Olañ "Söýgi" diýýän zadyndan gorkýan.

#Kerim Gurbannepesow

ON SEKIZ MANAT HAKYNDA ELEGIÝA

Enemiň hatyrasyna

Her aýda bir gezek—on sekiz manat,

Her aýda bir gezek gelýärdi yrman.

Her aýda on sekiz manat gelende,

Begenerdim. Enem aglardy,arman.

On sekiz manady kim berýär bize?

Kim unutman,otuz günden iberýär?

Ol niçiksi ýiti gözli perişde

Biziň şol pula-da zardygmyz görýär!?

Enem pahyr käte açýar ýüregni,

Diýýär ol: “Pullary iberýär kakaň”.

Men diýýärin: “Näme özi gelenok,

Bu ýerde ejesi hem ogly barka?”

“Geler” diýp,göz ýaşyn süpürýär enem.

“Geler,agtyjagym,geler ol hökman.

Ikimiz dükana gidermiz ýaly,

Ol daşda işleýär hiç ýere çykman”.

Garaşdym,garaşdym,dokuz ýaşadym,

On üç hem ýaşadym,kakam gelmedi.

On sekiz manady iberdi durdy,

Emma hütdügmize nazar salmady.

Asyl kakam ölen eken uruşda.

Men baky ýas tutdum bilenim üçin.

Döwlet berýär eken şojagaz pulam,

Frontçynyň ogly bolanym üçin.

Ýene garaşaryn,saçam agarar,

Ýöne indi bilýän,gelmez meň kakam.

On sekiz manady unutmaryn hiç,

Gursagymda ynsan ýüregi barkan.

Sebäbi on sekiz manat gelende,

Ýas bürenýär eken biziň köne tam.

Her aýda on sekiz manat gelýärdi,

— Her aýda bir gezek ölýärdi atam.

1961. ☆ Atajan Tagan

Gowy endikleri edinip oz durmushunyzda ustunlikli bolmagy isleyan bolsanyz, kitaby okamagy maslahat beryarin!