beghanym
28.04.2024 14:23
Emin Rasen
Oglum
Sürçek däl bu gerçek.
Uran ýürek, hem bedenim,
Baglagyly sende demim,
Sen menden, men-de seniň,
Sen bitin, mende kemim,
Herzeçiliň, ketçeligiň, iri gözüň, süýjüligiň,
Ýörjen-ýörjen daýanyp gelip,
Jany söker her güleniň.
Sen ýekeje begenjim,
Altyn-kümüşli genjim,
Bary geçer bererdim,
Dagy ýykar bu pendim,
Kiçelseň bil beýgeleriň,
Menlik bolmaz dünýede,
Zordan daş dur zeýreneriň,
Naklym tutgun diňlede,
Pany dünýä ýanawma (ýanaýma),
Gül göreňde ýolawma (ýolaýma),
Duşmandan suw alawma (alaýma),
Nähak ýola galawma (galaýma),
Aklyň çekmez çagakaň,
Beýgelen soň ýene-de ham(ýetişmedik)
Her dost bolmaz jana-jan,
Depede bir allaň patyşaň,
Namysa ölseň gynanma,
Käsipsizlere buýsanma,
Ýalan sözlere gylanma,
Zordan güýç bilen sylanma,
Açma saçak harama,
Açan alar balana,
Ýüzüňe çeker garany,
Duza berer ýaraňy.
Arakdanam haram ýetimiň haky
Iýen, içen,
Biçen, alan,
Uran, ýykan,
Diken, salan,
Sowan, kowan,
Depen, çakan,
Gülen, bakan,
Ýykan, kakan,
Göwni döwen, hakyny ýakan,
Doýmar-da düşer gapy.
Dem bedende amanat,
Hemme bende parahat,
Öldi gitdi ganagat,
Ederdi baýa garat,
Söndi gitdi adalat,
Dilde boldy garamat,
Köňüllerde şykaýat,
Günde günde-de aýat.
Gaýtalama:
Bir eneňdi ah diýeňde wah diýen,
Bir ataň utduraňda ah diýen,
Bir dostuň yzdady,
Soňky dostuň-gardaşyň،
Köp dostuň, köpüsi, köpüsi köpüsi, bil,
Jigiki gepiň dosty bitin aşdaşyň.
Gaýtalama:
Bir eneňdi ah diýeňde wah diýen,
Bir ataň utduraňda ah diýen,
Bir dostuň yzdady,
Soňky dostuň-gardaşyň,
Köp dostuň, köpüsi, köpüsi köpüsi, bil,
Jigiki gepiň dosty bitin aşdaşyň.
Çyn dost bil gyt oglum,
Bolsa tap-da tut oglum,
Berse jany ber jany,
Ol ýykalsa tut oglum,
Eşekden bolma düşüm tamala (tama)
Ýakar jany gyzyl közde hamala,
Dil ýarasy gutarmazda azara,
Aladadan şonda ölüm mazala,
Namartdan daşda bol,
Daşlyksyz başda bol,
Aga ile başly bol,
Açy doýur, aşda bol,
Ýas-toýda sen-de bol,
Ýagşylykly bende bol,
Eýelengin alkyşa,
Ýetir haýry her kişe,
Gar-gyşdan gaç mydam,
Göwni salar şol gyşa,
Gujagyn ogul bil öýüň,
Begenç görme bir toýuň,
Artsyn ryskyň, össün boýuň,
Arslan bolup gora köýüň,
Tapma taý jüretde,
At münmä bol ökde,
Saýlanman bol köpde,
Ýapragyň-da güýji kökde,
Ýadyňa sal dokguz aýy,
Ölümi ýatla soňky jaýy,
Doňuza iş düşende-de,
Ýene-de dilere diýme daýy.
Ýakan bişer, gazan düşer,
Eden görer, uran düşer,
Doýuran ýer asan doýar,
Toýlar geler baýlar doýar,
Günler geçer, dogar batar,
Dünýe ýalan, duran ýatar,
Ekin-dikin eken orar,
Ýykan, guran, gyran, gurar.
Türkmen geýmeli, gezmeli, diýmeli,
Gitmeli, gelmeli, bir söze bitmeli,
Kesekiler ýitmeli, el tuta ýetmeli,
Bergili ýitmeli,
Her dili bilmeli, bir dile ölmeli,
Dil bile kesmeli, il bile ösmeli,
Ene dili bilmeli, ýedi yzy bilmeli,
Ene dili bilýän, ýedi yzy bilýän, Däli Topar.
Gaýtalama:
Bir eneňdi ah diýeňde wah diýen,
Bir ataň utduraňda ah diýen,
Bir dostuň yzdady,
Soňky dostuň-gardaşyň,
Köp dostuň, köpüsi, köpüsi köpüsi, bil,
Jigiki gepiň dosty bitin aşdaşyň.
Gaýtalama:
Bir eneňdi ah diýeňde wah diýen,
Bir ataň utduraňda ah diýen,
Bir dostuň yzdady,
Soňky dostuň-gardaşyň,
Köp dostuň, köpüsi, köpüsi köpüsi, bil,
Jigiki gepiň dosty bitin aşdaşyň.
Iline gününe ýara-ýar,
Türkmen beýleki tanaýar,
Türkmen sähra jülgede,
Hany geçipdir alyýar.
27/01/2020 - 18:50
31
61
beghanym
25.04.2024 21:13
Salam hemmäňize mähribanlar 🙋♀️
Bu gün postlara göz gezdirip oturan wagtym bir sowala gözüm düşdi we ol hakda post açmak isledim belki sizem pikiriňizi paýlaşyň !
Atalar sözü bilen Nakyllaryň tapawudy .
Nakyllar we atalar sözi – halk döredijiliginiň şahyrana toparynyň bir žanry. Olar halkyň bäş müň ýyllyk taryhy ýolunyň önümidir. Halkyň ruhundan gelip çykan umumadamzat gymmatlyklarymyz – ruhy, ahlak baýlyklarymyzdyr. Gözbaşyny sözleýiş diliniň peýda bolmagyndan alyp gaýdýan nakyllar halkyň durmuş ýagdaýyny, dünýägaraýşyny, däp-dessuryny, ýagşylyk-ýamanlyk pelsepe garaýşyny jemleýär. Nakyllara iň baý halklaryň biri-de türkmenlerdir. Uludan –kiçä öz sözleýşinde, ýazýan eserinde nakyllary hem-de atalar sözüni ulanmaýan adam ýok bolsa gerek. Nakyllar köp ýaýran žanrdyr. Olar adamlaryň durmuşynda her gün diýen ýaly ulanylýar. Onuň wagty-salymy, ýeri-ýurdy ýok. Toý-tomaşada, ýasda, aýatda, işde, dynç alyşda, öýde, mahlasy ynsan ýaşaýşynda – ähli ýerde peýdalanylýar. Nakyllar öwüt-nesihat, tälim berýän halk aňlatmasydyr. Kämil nesli terbiýeläp ýetişdirmekde, ýagşy-ýamany saýgarmakda, azaşany ýola salmakda, durmuşda öz ornuňy tapmakda uly mynasyp orny bardyr.
Nakyllar şu aşakdaky maksatlarda peýdalanylýar:
Birinjiden, öwüt-nesihat bermek üçin;
Ikinjiden, pikiriň düşnükli, täsirli bolmagy üçin;
Üçünjiden, aýdan sözüňi tassyklamak üçin;
Dördünjiden, ýazylýan eserlerde çeperçilik serişdesi hökmünde ulanmak üçin.
Nakyllar baý tejribe esasynda, söze çeper adamlar tarapyndan döredilýär. Olar wagtyň geçmegi bilen has-da kämilleşdirilýär hem-de baýlaşdyrylýar. Türkmeniň folklor eserleri-de Oguz han döwründen gaýdýar. “Keçäňi satsaň, goňşyňa sat, baraňda ýene özüň üstünde oturarsyň”, “Könesi bolmadygyň, täzesi bolmaz”, “Obadaşym – babadaşym”, “Özüňi süýt bil, dostuňy gaýmak”, “Kyýamat güni goňşudan” diýen ýaly nakyllar Oguz han döwründe döräpdir.
Alym A.Baýmyradowyň pikiriçe, türkmen folklorynyň emele gelşini dikeltmekde gadymy eser bolan “Awesta” ygtybarly çeşmedir. “Awesta” girizilen nakyllary öwrenmek hem-de peýdalanmak uly ähmiýete eýe bolar. “Oguznamada”, “Gorkut atada”, Ýusup Balasagunlynyň “Bagt getirýän bilim” eserinde, Mahmyt Kaşgarlynyň “Diwany lugat at-türk” kitabynda we beýleki eserlerde nakyllaryň ýazuw edebiýatdaky çeşmeleri bar.
Atalar sözi bilen nakyllar biri-birine meňzeş ýaly bolup görünse-de, olaryň arasynda özara tapawut bar. Atalar sözi düzülişi taýyndan ýönekeý bolup, many-mazmun sadalygy, göz öňünde tutýan maksadynyň gönümelligi boýunça (“Işlemedik – dişlemez”, “Söýenişen ýykylmaz”, “Müň gaýgy bir iş bitirmez” we ş.m.) tapawutlanýar. Ýöne welin atalar sözüniň göçme manyda (“Ýatan öküze iým ýok”, “Il oňlasa atyňy soý”, “Düýe garrasa, köşegine eýerer”, “Bu günki serçe düýnki serçä “jik-jik” öwreder” we ş.m.) ulanylýan ýerlerem bar.
Nakyllaryň köpüsiniň döreýşi rowaýatlar, taryhy wakalar (“Buz üstünde tozan arama”, “Aýazhan çarygyňa bakarak”, “Müsürde şa bolandan, Kenganda geda bol” we ş.m.) bilen baglanyşyklydyr.
Alym A.Öwezowyň pikiriçe, rowaýatlara esaslanmazdan, nakyllaryň köklerine, saklaýan syrly maglumatlaryna aralaşmak hem kyn. “Hemedan daş bolsa-da, kädi ýakyn” diýen nakyl kädi bilen baglanyşdyrylýar. Emma rowaýaty yzarlasaň welin, häzirki “kädi” sözi “kärdi” şekilinde bolup, ol “suwly ýaby” aňladypdyr. Nakylyň taryhyna degişli rowaýatda “kärdiden”, ýagny suwly ýapdan böküp geçmek hakda gürrüň gidýär.
Rowaýatlardan gözbaş alyp gaýdýan nakyllar başga-da az däl. Getirilen maglumatlar rowýatlar bilen nakyllaryň arasynda berk baglanyşygyň bardygyny görkezýär.
Dowamy bar ...
23
90
beghanym
22.04.2024 07:00
Salam hemmäňize mähribanlar 🙋♀️
Ýatkeşlik temaň dowamy ....
Akyl üçin iýmit
Dogry iýmitlenmegiň ýatkeşligiň, umuman saglygyň berkemegine oňaýly täsir edýändigi birwagt subut edildi. Iýmit önümleriniň belli-belli görnüşleri beýnide bolup geçýän biohimiki hereketlere itergi bermäge we olary çaltlaşdyrmaga ukyplydyr. Olaryň iýmit ýa-da ýörite witaminler toplumy arkaly bedeniňize baryp durmagyna gözegçilik etmeli.
Ýatkeşligini ösdürmek üçin adam ony türgenleşdirip durmaly. Mysal hökmünde meşhur fransuz gözbagçysy Robert Udeniň bu babatda geçiren türgenleşikleri barada beren gürrüňi bilen tanşaly. Robert Uden ünsüň ýatkeşligiň aýrylmaz bölegidigine düşünýärdi. Şol sebäpli ol ýaşlykdan günde-günaşa dükanyň deňinden geçende, ondaky harytlara göz aýlaýardy. Dükandan biraz daşlaşandan soň , ol säginýärdi we gören zatlaryny (harytlary) ýeke-ýekeden ýadyna düşürýärdi. Yzygiderli türgenleşikler, dogrudan hem, onuň ýatkeşligini ösdürýärdi. Robert günsaýyn dükanda gören harytlarynyň has köp bölegini ýatdan aýdyp bilýärdi. Bu onuň geljekde hünär saýlap almagyna-da täsir edipdi. Diýmek, bir zada üns berip, ony birnäçe gezek gaýtalasaň, ol hökman ýatda galýar.
Ýatkeşligi ösdürmekde ownuk-uşak zatlara üns bermek hem peýdalydyr. Käte ownuk bir zat tutuş zady ýadyňa salýar. Köpümiz "Tapawutlary tapyň" diýen oýun bilen tanyşdyrys. Ilkibaşda göräýmäge iki sany birmeňzeş surat görkezilýär. Emma biz oňa üns berip seretsek, olaryň hakykatdan-da tapawutlary bardyr.
Ünsi we ýatkeşligi ösdürmek üçin, ine, şu maşk hem peýdalydyr:
Öňüňizde bir zady goýuň. Oňa biraz wagt syn edip serediň, soňra gözüňizi ýumup, şol zady göz öňüňize getirjek boluň. Soňra gözüňizi açyp, göz öňüňize getiren zadyňyz bilen öňüňizde duran zady deňeşdiriň. Şol zadyň görnüşi doly ýadyňyzda galýança bu maşky gaýtalaň.
Ýatkeşlik barada aýdyp, kitap okamak barada aýtmazlyk hem mümkin däldir, sebäbi bu iki zat özara berk baglanyşyklydyr. Gadym döwürlerde, ýazuw ýaňy-ýaňy oýlanyp tapylan wagty, kitap örän gyt we gymmatbahalydy. Belli bir ugurda bilim almak isleýän adamyň eline kitap düşse, ol ondaky ähli maglumatlary ýat tutmaly bolýardy. Netijede, adamyň ýatkeşligi hem ösýärdi, türgenleşýärdi. Häzirki döwürde-de kitap okamagy halaýan, oňa gyzyklanma bildirýänler az däl. Bu öz gezeginde ýadyň berkemegine we ösmegine ýardam berýär.
Käte adam bilen tanyş bolsak-da, onuň ady ýadymyza düşmeýär. Bu käte oňaýsyz ýagdaýy döredýär. Şonuň üçin adamyň adyny ýatda saklamak üçin, tanyşanyňyzdan soň, şol günüň dowamynda azyndan üç gezek onuň adyny tutmaly.
Ýatkeşligi gowulandyrmak, ony berkitmek üçin dürli usullary ulanmak bolar: kartalaryň suratyny ýatdan çekmek, krosswordlary çözmek, goşgulary ýat tutmak. Fiziki maşklar hem ýatkeşligi gowulandyrýarlar. Daş we golaý ýerlere syýahat edip, daş-töweregi synlamak hem örän peýdalydyr.
Ýokarda belläp geçişimiz ýaly, ýatkeşlik diňe ýaşy ulalyşan adamlarda peselmän, eýsem ýaşlarda, ýetginjeklerde, has kiçi ýaşlylarda hem duş gelýär. Esasanam sanlary ýat tutmak kyn düşýän adamlar ýygy duş gelýär. Şeýle ýagdaýlarda ulular hem kiçiler telefon, awtoulag belgilerini ýat tutmaklyga çalyşmaly. Häzirki döwürde öý we el telefonlarynda bize gerekli belgileriň köpüsi saklanýar, şonuň üçin biz olary ýatda saklajak hem bolmaýarys. Muny endik edinmän , gerekli belgileri ýatdan bilmeklige çalyşmaly.
Elbetde ýatkeşlik adamyň ösüşi üçin örän ähmiýetlidir. Ýöne töwerekdäki bolup geçýän zatlaryň, hadysalaryň, gep-gürrüňleriň, täzelikleriň ählisini ýat tutmagyň geregi ýok. Artykmaç, özüňize zerur bolmadyk maglumatlary ýat tutjak bolmaň. Bu siziň ýatkeşligiňizi ösdürmän, tersine-ony kütelder.
Umaman aýdylanda, ýatkeşligi uzak wagt gorap saklamak we ony berkitmek üçin, sagdyn ýaşaýyşy saýlamak, dogry we sagdyn iýmitlenmek, zyýanly endiklerden gaça durmak, fiziki işjeňligi artdyrmak örän peýdalydyr.
Halan bolsaňyz 👍 , tasyklamak 💯✔️ teswir galdyryp bilersiňiz. Okanyňyz üçin minnetdar.
27
75
beghanym
21.04.2024 21:24
Ýatkeşlik
Adamyň ýady gaýtalanmajak, üýtgeşik bir täsinlikdir. Ýadyň käbir görnüşleri hatda ýönekeý biröýjükli bedenlerde-de bolýar. Emma ýatkeşligiň kütelýändigine diňe adamlar arz edýär. Ýatkeşligi gorap saklamak, ony berkitmek mümkinmikä diýen soraglar ýüze çykýar.
Ýatkeşlik nämekä?
Ýatkeşlik – bu adam beýnisiniň maglumatlary ýazmaga, saklamaga, zerur bolan ýagdaýynda suratlandyrmaga bolan ukybydyr. Emma maglumatlaryň nädip ýatda saklanýandygy we özleşdirilýändigi barada aýdyň we gutarnykly maglumat ýokdur. Ýöne şonda-da, ynsanyýet günleriň birinde alymlar bu meseläni hem çözerler diýip umyt edýär. Diňe şonda ýatkeşlik bilen bagly meseleleriň gutarnykly çözülmegi ähtimaldyr.
Her bir adamda maglumatlary ýatda saklamagyň öz usullary bolýar. Adatça, adamlaryň ählisi ýatda saklamak usullary boýunça üç topara bölünýärler:
Görýän zatlaryny ýadynda gowy saklaýar.
Eşidýän zatlaryny ýadynda gowy saklaýar.
Ýazýan zatlaryny ýadynda gowy saklaýar.
Diýmek, ýatkeşligi hem üç topara bölmek bolýar: wizual (görüş), eşidiş we motoriki (hereketlendiriji).
Ýatkeşligiň dowamlylygyna seredilende, onuň gönüden-göni, operatiw(ýerine ýetiriji) we uzak möhletleýin bolýandygyny bellemelidir. Käbir zatlary biz diňe birnäçe sekund ýatda saklaýarys, käbir zatlary bolsa uzak ýyllaryň dowamynda hem ýatdan çykarmaýarys.
Ýatkeşlige näme täsir edip bilýär?
Dürli ýagdaýlar ýatkeşligi küteldip ýa-da berkidip bilýär.
Olaryň ilkinjisi — maglumatyň wajyplygydyr. Biz üçin maglumat näçe gerekli bolsa, şonça-da biz ony berk ýatda saklaýarys. Emma bu hem hemişe beýle bolmaýar.
Adamyň ýatkeşligi ýaşy ulaldygyça ýaramazlaşýar. Emma eýýäm 30 ýaşynda-da köp zatlary ýadynda saklap bilmeýänler hem bardyr.
Psihologlaryň bellemegine görä, adam bir zady hemişe ýadyndan çykarýan bolsa, ol maglumatlar bilen bagly psihologik meseleler barada pikirlenmek gerek.
Ýatkeşlik gormonlar bilen hem berk baglanyşyklydyr. Mysal üçin, aýal maşgala aýbaşydan galand a(klimaks döwri) ýa-da ol jyns agzalarynyň keselleri bilen kesellände, onuň bedeninde estrogen gormonyň derejesi peselýär. Bu bolsa öz gezeginde ýatkeşligi küteldýär. Şol sanda ýetginjeklerde bolup geçýän gormonal özgerişlikler hem olaryň ýatkeşligine täsir edýär.
Lukmanlaryň geçiren barlaglary netijesinde galkan şekilli mäziň gormonlarynyň ýatkeşlige has güýçli täsir edýändigi subut edildi. Olaryň derejesiniň iň ujypsyzja mukdarda azalmagy hem ýatkeşligiň bozulmagyna eltip bilýär. Galkan şekilli mäziň gormonlarynyň işlenilip çykarylmagy üçin ýod, B2 witamini we sink zerurdyr. Gynansak-da, käbir ýurtlarda ýa-da belli-belli sebitlerde adamlar ýoduň we B toparyna degişli witaminleriň ýetmezçiliginden ejir çekýärler.
dowamy bar.....
36
253
