ag2026
03.06.2024 21:03
Kakam — öýümiziň hany
Kaka — bu söz çaga üçin iň ýakyn hossar manysyny berse-de, kaka diýmek göýä, maşgalanyň we maşgala agzalarynyň her biriniň goragçysy, sakçysy diýen manyny berýän ýaly bolup dur. Bu, belki-de, şeýle bolmalydyr...
Her gün agşamlyk naharyna oturyljak mahaly ejemiň: “Häzir kakaň gelsin, onsoň hemmämiz bileje agşamlyk edineris” diýýän sözleri gulagymda ýaňlanyp dur. Özüm ene bolamsoň-a, şol sözler gündelik durmuşymyzda-da gaýtalanýar. Elbetde, kaka garaşmagyň, bir suprada jem bolup naharlanmagyň lezzeti-de üýtgeşik. Agşamlygy ejem bilen bileje hemmämiz üçin taýýarlanam bolsak, bary kakam üçin ýaly. Kakamyň öýe gelip: “Hany, bu gün näme bişirdiler-kä?” diýýän sözlerine: “Baý, örän süýji bolupdyr-a” diýýän arzyly bahasyna ýetmek bolsa iň gyzykly ýeridi. Sebäbi, ol öýüň hany. Özem örän adalatly hany.
Meniň kakam bilen edýän söhbetimiz, dostlugymyz kän synagdan geçdi. Heniz men ýaňy birinji synpa giden gulpaklyja gyzjagazkam, kakamyň ýanyna dostlary gelen mahaly, saý sebäp bilen ýanlaryna baraýsam: “Ynha, meniň naýbaşy gyzym şu, özem akylyň öýi” diýýän sözleri henizem ýadymda. Özem şondan soň näçe aýlar, ýyllar ötenem bolsa, hamana men bar ýerde, okuwda, işde, durmuşda... kakamyň aýdyşy ýaly, naýbaşy bolmaly ýaly bolup durun.
Bil, kakaň aňrysy seňem aňryňdyr,
Gaňrylyp bakmagyn, kakaň — Taňryňdyr.
Öwren sen, kakaňa hoş söz diýmäni,
Ony ynjydanyň bolmaz imany.
Kakaň aýdanlary kanun, hökümdir,
Çagalaň — şahaňdyr, kakaň — köküňdir. —
— diýip, şahyr Atajan Annaberdiýew örän jaýdar belläpdir. Sebäbi, nesil daragty esasy kakadan gaýdýar. Gelin bolup nirä düşseňem, ýa bir nätanyş ýere işe barsaňam, ilki bilen: “Sen kimlerden? Kakaňa kim diýýärler, kimiň gyzy?” diýlip soralanda, eziz pederiň şo bada göz öňüňde janlanýar. Bu bolsa biziň türkmençiligimizde ata-baba adat bolup gelýän maşgalabaşynyň kakadygynyň we olara goýulýan aşa uly hormatdygynyň nyşany bolsa gerek.
Dogrudanam, mukaddes ojagyň, maşgalanyň hyzmatynyň agramyny kakalar çekýär. Şeýle jogapkärli keşigi çekip ýörşüňe, men saňa neneň, han diýmäýin, kakam jan!
15
61
ag2026
02.06.2024 10:43
Çaganyň aň-akyl taýdan kadaly ösmegi okuw-terbiýeçilik işinde esasy wezipe bolup durýar. Her bir ýaşda iýmitlenmegiň belli bir kadasy bolşy ýaly, çagalyk döwründe hem bu şeýledir. Ýaş nesliň sagdyn, ukyply, düşünjeli bolup ýetişmegi her bir ene-atanyň esasy aladasy bolup durýar. Çaganyň akyl başarnyklaryna, beýnisiniň kadaly ösmegine peýdaly önümleri ýygy-ýygydan ulanmak zerurdyr.
Çaganyň iýmitinde ýod, demir, E, C, B1, B2, B3, B5, B6, B9, B12 ýaly peýdaly witaminler we elementler bolmalydyr. Çagalykda balyk önümlerindäki belok uly mal etlerindäki beloklardan has peýdaly hasaplanýar. Deňiz balyklarynda gymmatly madda - Omega-3 bar. Bu kislotalar beýnide signallaryň hereketini çaltlaşdyrýar. Hususan-da, Omega-3 ýat, üns we kabul ediş ýaly beýniniň esasy funksiýalaryny işjeňleşdirýär. Hünärmenler mekdep okuwçysy üçin iň sagdyn ertirligiň az mukdarda ýag we balyk ikrasy bilen çörekden taýýarlanan gamburg diýip hasaplaýarlar.
Hünärmenleriň bellemegine görä, süle (awsýanka), hoz, kakao, şokolad, nohut, alma, käşir, kiwi ýaly önümler elmydama çaga menýusynda bolmaly. Adam beýnisi 70% -den gowrak ýagdan durýar we bu organiki birleşme immunitet ulgamyny kadalaşdyrmakda möhüm orun eýeleýär. Gysgaça aýdanyňda Omega-3 we doýmadyk (gowy) ýaglar çaganyň ösüşi üçin möhümdir. Ýaglaryň kömegi bilen A, D, E we K witaminleri siňdirilýär we netijeli özleşdirilýär.
Çaganyň akyl taýdan kadaly ösmeginde başga-da ençeme peýdaly önümler ulanylýar. Şeýle-de, ösüp barýan çaganyň gündelik durmuşynda hereketli oýunlaryň, logiki meseleleriň, owadan, täsin ýerlere gezelençleriň, deň-duşlary bilen bilelikdäki wagt geçirmeleriň bolmagy hökmandyr. Ýaş nesliň ösüşine ulularyň gatnaşygy, göreldesi, sözleýşi-de uly möçberde täsirini ýetirýär.
5
21
ag2026
23.05.2024 00:43
Akyl we Zehin köplenç biri-biri bilen bulaşýan düşünjelerdir. Şeýle-de bolsa, bu iki düşünjäniň arasynda käbir tapawutlar bar.
Akyl, adama mynasyp bolan "pikir etmek" ukybydyr. Bu ýerde pikirlenmek, meseleleri çözmek, karar bermek we analitiki pikirlenmek ukyby bar. Mysal üçin, matematika meselesini çözmek ýa-da diskussiýany logiki taýdan öňe sürmekdir.
Zehin, adamyň umumy düşünje ukybyna we öwrenmek ukybyna degişlidir. Zehin, ölçenip bolýan aýratynlykdyr we IQ synaglary ýaly testler bilen ölçelip bilner. Zehin hem aňy öz içine alýar, ýöne akyl has giň gerime eýe. Mysal üçin, daşary ýurt dilini öwrenmek ýa-da täze meseläni çalt çözmek üçin zehin gerek.
Filosofiki nukdaýnazardan seredeniňde, "akyl" konseptual pikirlenmä esaslanýar, "zehin" amaly pikirlenmä esaslanýar. Yagny, "akyl" has filosofiki we teoretiki pikiri beýan edýän hem bolsa, "zehin" has amaly iş edilmegini talap edýär.
Meselem: Kimdir biri dükandan bir zat ogurlaýar diýeliň, belki ol adam gaty "zehinli" we çalt hereket edip, satyn almak isleýän zadyny gysga wagtda almak islär. Zehin bilen akylyň arasyndaky tapawut şu ýerde ýüze çykýar.
Sebäbi akylly adam ogurlygyň nädogrydygyny bilýär we ogurlyk ýerine işlemek, tygşytlamak ýa-da başga kanuna laýyk ýollar bilen zerurlyklaryny kanagatlandyrmaga synanyşýar. Akylsyz zehinli adam bolsa ogurlamak bilen özüne gerek zady derrew alar, ýöne akylly adam beyle däldir.
Ahlak, dogry bilen ýalňyşyň arasyndaky tapawuda düşünmek we dogry zady etmek ukybydyr. Munuň üçin zehin däl-de, akyl gerek.
Mysal üçin, köp-bilmişiň biri saňa ýalan sözläp bir zat gazanjak bolsa, belki has akylly adam ýalandygyny derrew aňar we aldanmaz. Akylly we ahlakly adam diňe ýalan sözlemegiň dogry däldigini bilmek bilen çäklenmän, başgalary aldamak bilen bir zat almagyň nädogrydygyna düşüner we şonuň üçin ýalan sözlemez.
Jemläp aýtsak, akyl we zehin meňzeş aýratynlyklara eýe bolsa-da, tapawutlanýar. Akyl adalatly bolmak, pikirlenmek ukyby hakda has köp bolsa-da, zehin has giň çylşyrymly öwrenmek ukybyna degişlidir.
6
135
ag2026
15.05.2024 10:35
Jähennem/Hell (ABŞ)
Jähennem şäheri (Hell) ABŞ-nyň Miçigan ştatynda ýerleşip, bu ýerde jahankeşdelere onuň adyna görä dowzah azaby däl-de, eýsem gyzykly we täsirli başdangeçirmeler garaşýar. Näme üçin oňa «Jähennem» diýilýärkä? Munuň takyk bir jogaby bolmasa-da, bu babatda iki hili waka barada aýdylýar:
1. XIX asyrda bu ýerlere gelip, ýerli gözellige haýran galan iki sany nemes syýahatçysy geň galma duýgusyny daşyna çykarypdyr: Wie schön und hell! («Nähili owadan we aýdyň ýer!»). Nemes dilini bilmeýän bir amerikaly bolsa onuň «hell» diýen sözüne «jähennem» (ýagny, iňlisçe «hell» sözi — «jähennem» diýmek) diýip eşidipdir we bu at dilden-dile geçip galyberipdir.
2. XIX asyrda bu ýerlerde ýel degirmeni, dükan we meýhana bar eken. Erkekler köplenç söwda diýip bu şähere ugrap, wagty bilen dolanmandyrlar, şeýdibem, aýallary olara: «Edil jähenneme gidene döndi-le, deýýus!» diýen ýaly sözler bilen käýinipdirler. 1841-nji ýylda Miçigan ştaty döredilende bolsa şäherçä täze at dakmaly bolup, ilki bilen kellä gelen at hem «Jähennem» sözi bolupdyr.
Bu şäherde jahankeşdelere köp sanly dynç alyş we güýmenje gezelenç ýerleri garaşýar. Bu ýerde dostlaryňyza «Jähennemden» hat ibermek üçin niýetlenen poçta bölümi bar. Şeýle hem Jähennemde bir dýuým ululykdaky ýeri satyn alyp bolýar. Ýüz dollardan gowrak bolsa pula bolsa bir günlük dowzahyň häkimi wezipesini alyp bilersiňiz.
19
96
ag2026
14.05.2024 00:03
Geçmişdäki ýatlamalar sebäpli dörän gahar gan damarlarynyň işine ýaramaz täsir edýär. Bu açyş Nýu-Ýorkdaky (ABŞ) Kolumbiýa uniwersitetiniň alymlary tarapyndan edildi.
Gözlegler gahar duýgusynyň gan damarlarynyň hereketine zyýan ýetirýändigini görkezdi. Netijede, bu aterosklerozyň, ýürek agyrysynyň ýa-da insultyň döremegine eltip bilýär.
Barlagda 280 sany uly ýaşly meýletinçi bilen tejribe geçirildi. Olary gaharlandyrýan bir wakany ýatlamak, gynançly ýazgylary okamak ýa-da emosional bitarap ýagdaýa gelmek üçin 100-e çenli sanamak tabşyryldy.
Şol bir wagtyň özünde alymlar gatnaşyjylaryň gan damarlaryny düzýän öýjükleriň ýagdaýyna gözegçilik etdiler. Ölçegler synagdan ozal, onuň dowamynda we 3, 40, 70 we 100 minutdan soň barlagdan geçirildi.
Gahar-gazaply ýatlamalar gan damarlaryny has hem ýaramazlaşdyrdy. Bu täsir 40 minut dowam etdi. Muňa garamazdan, Amerikan ýürek birleşiginiň žurnaly habar bermegine görä, alada we gynanç gan damarlarynyň ýagdaýynyň üýtgemegine sebäp bolmaýar.
«Biz gaharly ýagdaýyň gan damarlarynyň işlemezligine sebäp bolýandygyny gördük, ýöne bu üýtgeşmelere nämäniň sebäp bolup biljekdigine entek düşünmeýäris» – diýip, ylmy makalanyň awtorlary bellediler
çeşmesi salam newes
20
170
ag2026
12.05.2024 10:40
Düwürtikden ejir çekýän bolsaňyz, ýeke dälsiňiz. Düwürtik, ýag we ölen deri öýjükleri deriniň gözeneklerini ýapanda ýüze çykýan umumy deri meselesidir. Adatça ýüzde, döşde, arkada, eginde we boýunda ýüze çykýar. Köp zat düwürtige sebäp bolup biler: nesil yzarlamak, gormonlar we ýag öndürmek. Düwürtikleriňizi çalt we tebigy bejermegiň birnäçe usullary bar. Derini bejermegiň gowy usullaryny öwreniň, iýmitlenişiňizi gowulandyryň we ösümlik bejergisini synap görüň. Şeýle-de bolsa, düwürtikler ýok bolmasa ýa-da uly bir ýere ýaýran bolsa, dermatolog lukmanyna ýüz tutmak iň gowusydyr.
Düwürtikleriň görnüşini kesgitläň. Düwürtik üçin meseläniň näderejede agyrdygyna baglylykda dürli bejergiler bar. Düwürtikleriň köpüsi ortaça, ýöne çuň düwünler we kistalar bilen agyr düwürtikler çişmä we ýara yzlaryna sebäp bolup biler. Bu düwürtikler derrew bejergini talap edýär. Düwürtikleriň umumy görnüşleri:
Ak nokatlar (ýapyk komedonlar): Ak nokatlar hapa ýa-da artykmaç ýag (sebum) deriniň aşagyna düşüp, gaty, ak çiş emele gelýär.Gara nokatlar (açyk komedonlar): Gara nokatlar gözenekler açylanda ýüze çykýar, deriniň ýüzüne hapa we sebumyň ýokarlanmagyna sebäp bolýar. Gara reňk, melanin, sebumdaky pigment, howa bilen täsir edende okislenmegi bilen baglanyşyklydyr.Düwürtikler (ýagny pustulalar): Bular artykmaç hapalar we ýaglar deriniň aşagyna düşende, köplenç iriň bilen çişmä, gahar-gazaba we gyzarmaga sebäp bolýan düwürtik lezýonlarydyr. Pus, leýkositlerden (ak gan öýjüklerinden) we ölen bakteriýalardan emele gelen galyň, sarymtyl suwuklykdyr, adatça beden dokumalarynyň çişmegine ýa-da ýokaşmagyna jogap bolýar.Kistler: Bular iriňden doldurylan, deriniň çuňlugynda emele gelýän we köplenç yzlary galdyryp bilýän agyryly düwürtiklerdir.
Ýüzüňize degmekden gaça duruň. Ýüzüňize yzygiderli degseňiz, eliňizdäki hapalar we bakteriýalar gözenekleriňizi ýapyp, düwürtikleriňizi agyrlaşdyryp biler. Deriňiz düwürtiklerden gaharlanýan bolsa, artykmaç hapalary aýyrmak we deriňizi rahatlandyrmak üçin her gün ýumşak, ýagsyz ýüz arassalaýjylaryny ulanyň. Düwürtikleriňizi gysmaň ýa-da açmaň. Ýogsam, yzyň döremek howpy bar. Düwürtikleri gysmak, hatda bakteriýalary derä has köp ýaýradyp biler.
Dogry arassalaýjy saýlaň. Natriý lauril sulfatyny öz içine almaýan ýumşak, sabynsyz arassalaýjy ulanyň. Natriý lauril sulfat, gahar-gazaba sebäp bolup bilýän ýuwujy we köpükleýji serişdedir. Sabynsyz arassalaýjylaryň köpüsi himiki maddalardan mahrum, tebigy maddalary ulanýar we dermanhanalaryň köpüsinde bar.
Gaty sabynlar we “peeling”-ler derini gaharlandyryp, düwürtikleri güýçlendirip biler. Deriňizi yzygiderli ýuwuň. Deriňizi günde iki gezek, irden we agşam barmaklaryňyzyň ujy bilen ýuwuň. Ýuwlandan soň ýyly suw bilen gowy ýuwmagy ýatdan çykarmaň.
10
66
