Lilia_
02.07.2023 00:29
«Ogram özüni osar, orramsam»
Syrry-Sekaty hezretlerinden:
– Tagsyr, siz, heý-de, ýalňyşyp gördüňizmi? – diýip soraýarlar. Şonda Sekaty hezretleri bir ah urýar-da şeýle diýýär:
– Eý, doganlarym, doganlarym! Men şeýle bir ýalňyşlyk goýberdim welin, onuň ökünç ataşy otuz ýyldan bäri ýüregimi daglamak daglaýar. Her gezek ýadyma düşende ýüregim togtaýjak bolýar.
Möminler bilesigelijilik bilen: «O nähili ýalňyşlyk, o nähili ýalňyşlyk» boluşýarlar. Sekaty hezretleri gürrüň bermäge durýar:
– Otuz ýyl mundan öň Bagdatda uly ýangyn boldy. Şonda ot şäheriň bazaryna hem syçrady. O bazarda meniň hem dükanym bardy. Şol wagt men o jelagaýda däldim. Bazardaky meniňkiden öňňe her kimiň dükany ýanyp kül bolupdyr. Bu habar meniň gulagyma gelip ýetdi. Şonda begenjime «Älhamdulillah» diýäýipdirin. Birdenem beýleki mömin doganlarymyň haly aklyma geldi. Olary unudyp, diňe öz aladamy edýänime ýaman erbet boldum, utanjyma ýer ýarylmady, menem girip bilmedim. Derrew toba etdim. Dükanymdaky barymy-ýogumy garyp-gasarlara paýlap çykdym. Ýöne barybir şol bolşumdan ötri otuz ýyldyr ezýet çekýärin.
***
Başgalaryň derdine gynanmazlyk diňe özüňi söýmekdir. Başyňa bela-beter gelmäni üçin şükür etmek ýalňyş zat däl. Ýöne şu hili mertebedäki ynsanlar şony hem günä hasaplapdyrlar. Başgalar üçin halal bolup duran zady olar özüne haram kylypdyrlar. Onsoň olaryň semawy mertebesine ulaşmadyk, şu dünýäni duran ýerleri bolan gurruk düýbünden ybaratdyr öýdýän käbir kişiler nebsine uýup, «Olar hem biz ýaly ynsandyr-da, olaram ýalňyşýar» diýip, akyl satmagy hiç zatça görmeýärler. Şeýtan bilen egin-egne berip, olardan hem aýyp agtarýarlar.
Bir gep bilen aýtsak, «Ogram özüni osar, orramsam
KYSSAHAN
77
174
Lilia_
01.07.2023 15:35
SOGANYŇ IÇ-Ä IÇ, DAŞAM DAŞ
Ine düňderilip barýan tereň nowhana*.
Agtyklaryny eýerdip, onuň gyrasyna gelen garry enäniň birden aýagy taýaýmazmy. Gör, ahyryn! Çasly suw görgüliniň enter-pelegini öwrüşine, asyl aňyny-maňynam berenok. Edil elesledip barýar. Elini näçe talawlatsa-da, köke-beýlekä ýapyşara pursat dagy beräýsin-dä. Eger-eger. Şol tomarlandyryp, elem-tas edip barşy.
Garrynyň gyzyndan bolan agtygy bu ahwalaty görýär-de:
– Waý, mamam! Waý, mamam jan! Waý! Akdy-da! Ana! Gitdi-leý! Waý-waý-eý-ý! – diýip, ulili bilen gygyryşyna, bogazyna bat berip ugraýar.
Oňa derek oglundan bolan agtygy welin, sesini-üýnünem çykaranok. Özüni suwa urşuna, tasylyny* tapagetdin, enesini bir gyra süýräp çykarýar.
Esli salymdan soň özüne gelip, gözüni açan pahyr seretse, endam-janyndan suw joralanyp duran agtyg-a üstünde kökenek. Beýlekisem eýleräginde mölterilip dur. Şonda garry ene başyny ýaýkaýşyna:
– Wah-eý! Soganyň içi iç, daşaam daş bolýa-da – diýip dillenipdir.
80
186
Lilia_
30.06.2023 16:39
Deňiz «orhideýasy»
Gürrüň edilýän bu jandary ilkinji gezek göreniňde, ony adaty orhideýa güli däldir öýdüp pikir hem edip bolmaýar. Ýöne aslynda bu owadan «güller» – deňiz mollýuskalarydyr. Ylmy ady – Sagaminopteron ornatum. Bular Gastropteridae maşgalasynyň wekilleridir, olara iňlis dilinde «uçýan ganatly mollýuskalar» diýilýär. Olaryň gapdaldaky mantiýalarynda ganatlara meňzeýän etli ösüntgiler bar, ýagny oňa parapodiýa diýilýär.
Mollýuska olary tolkunlaýar we suwda ýokary galýar, ýöne köplenç suw düýbünde ýaşaýar. Gastropteridae maşgalasy 33 görnüşi öz içine alýar, olaryň hemmesi diýen ýaly soňky 60 ýylda ýazylyp beýan edildi. Ýaponiýanyň deňiz gastropodynyň öňdebaryjy gözlegçisi, malakolog Kikutaro Baba bu meselede aýratyn üstünlik gazandy. Ol 1964-nji ýylda Ýaponiýanyň Sagami aýlagynda bu «ganatly gülleri» tapan adam hasaplanýar. görnüşiň wekilleri açyk reňkli, ululygy birnäçe millimetr, iň ýokary ululygy 35 mm deň.
Reňkli kiçijik gysgyçly bu jandarlaryň aglaba bölegi Hindi-Ýuwaş umman tropiki ýerlerinde ýa-da ýanaşyk kenarlarynda ýaşaýar. Esasanam Ýuwaş umman we Hindi ummanlarynyň arasynda tropiki suwlarda ýerleşýän, deňiz biodürlüliginiň global merkezi hökmünde ykrar edilen merjen rifleridir.
Bularyň iýmitlenişi barada heniz az zat bilinýär. Şol bir wagtyň özünde, olaryň mantiýa boşlugynda organo-bromin birleşmeleriniň konsentrasiýasy toplanýar. Howp abananda mollýuskalar ýyrtyjylary ýok edýän bir bölejik maddalary bölüp çykarýarlar.
Bu mollýuskalar düýpgöter başga reňkde hem bolýar: S. psychedelicum wekilleri – açyk duýduryş reňkli, S. Nigropunctatum wekilleri – goýy reňkde bolýar. Olar bir wagtyň özünde germafroditlerdir. Bu deňiz jandarlary köplenç ownuk güllere meňzeýän hem bolsa, çylşyrymly gurluşy bilen tapawutlanýar. «Ganatly güller» suwasty dünýäsiniň özboluşly, täsin daşky şekili bilen, heniz jemgyýetçilige az tanyş bolan ýaşaýyş formasy bilen bellidir.
Firuza DOSÇANOWA,
Türkmen oba hojalyk institutynyň
Agronomçylyk fakultetiniň talyby.
72
44
Lilia_
24.06.2023 22:20
USSA (Iňlis tymsaly)
Londonyň etegindäki obalaryň birinde ýaşaýan, ýylyň dowamynda meýdandan bärik gelmeýän daýhan Jeýmsiň günleriň birinde iň ýakyn kömekçisi — traktory işlemän duruberipdir. Özüniň-ä bir başy çykanok, goňşy-golamlarynyňam ondan gowulygy ýok. Garaz Jeýmsiň ussa çagyraýmakdan başga alajy galmandyr.
Ussa kän garaşdyrman gelipdir. Ol traktoryň eýlesine-beýlesine geçip, hereketlendirijisini diňläp, bir zatlary anyklaşdyrypdyr. Ahyrynam ol hereketlendirijiniň bir ýerine bellik edipdir. Soňam goştorbasyndan çekiç çykaryp, bellik eden ýerine urup goýberipdir welin, traktor ala-goh turzup işläp gidiberipdir. Traktorynyň hiç zat bolmadyk ýaly işläp durşuny görüp, daýhandyr goňşulary haýran galmakdan ýaňa başlaryny ýaýkaşypdyrlar.
Ussa işini boldum edip, hasap kagyzyny uzadanda, daýhanyň gözleri hanasyndan çykara gelipdir.
— O nähili? Ýeke gezek çekiç uranyň üçin ýüz dollar bermelimi saňa?
— Ol-a gaty gala bolýa — diýşip, töwerekdäkilerem daýhany goldapdyrlar. — Gadyrdan — diýip, ussa daýhana ýüzlenipdir.
— Çekiç uranym üçin men bary-ýogy bir dollar hasapladym. Galan togsan dokuz dollary men çekiji gerek ýerinden urmaga mümkinçilik berýän bilimim üçin alýaryn. — Biraz durubam sözüniň üstüni ýetiripdir. — Onsoňam, men seniň wagtyňy hem tygşytlap berdim. Başga bir ussa bolanlygynda, traktoryňy söküp, seni azyndan bir gün-ä işden goýardy. Has köpräk wagtyňy gidermeli bolmagyňam mümkindi. Meniň çekijimiň «bir dollarlyk» hyzmatynyň netijesinde sen edil häzir işe başlap bilýäň. A meniň şeýle ussatlygy öwrenmek üçin näçe wagtymy giderenimi bilseň, ulurak töleg sorasamam bererdiň.
Töwerekdäkilerem aýdylanlary makullap duransoňlar, Jeýmsiň ussa bilen ylalaşmakdan başga ýoly galmandyr.
Rus dilinden terjime eden Annamyrat EÝEBERDIÝEW, Aşgabat şäheriniň ýaşaýjysy.
80
156
Lilia_
23.06.2023 17:35
Ata Watanymyz Türkmenistan bagy bossan jennet mekan ýurtdur. Munuň sebäbi hem ýurdumyzyň bol suwly derýalara we suw howdanlaryna, baý bolmagydyr. Muňa mysal hökmünde Garagum kanalyny görkezmek bolar. Bu kanalyň gurulmagy diňе soňky 100 ýyllyklarda däl , asla türkmеn halkynyň uzak taryhynda-da deňi-taýy bolmadyk wajyp, ykbal çözüji waka boldy. Bu kanal adam eli, zähmeti bilеn dörеdilеn.
Taryhdan mälim bolşy ýaly, Türkmеnistanda ekin ekmägе ýеr mydama ýеtеrlik bolan. Emma suw wеlin hemişе ýеtеnokdy. Şonuň üçin türkmеn halkynyň ykbalynda bеýlеki goňşy halklaryň ykbalynda hem suw mеsеlеsi ömürboýy iň gowgaly, iň çözülmеsi kyn çylşyrymly meseleriň biri bolupdy.
Garagum kanalynyň gurluşynyň taryhy barada gürrüň etsek, 40-njy ýyllaryň ahyrlarynda Türkmеnistanda Garagum kanalyny gurmak barada ilkinji taslama pеýda boldy. Ol taslama ylmy hem amaly tarapdan ymykly öwrenilenden soň, işlеnilip, 1954-nji ýylda Garagum kanalynyň gurluşygyna girişildi.
Kanalyň gurluşygy dört nobatda alnyp baryldy. Gurluşygyň kynçylygy-da ýеtikdi, kеmçiligidе. Tomsuň 50-60 gradusa ýеtýän yssysynda, gyşyň aňzagynda gurluşykçylar mеýdan şеrtlеrindе mydar edýärdilеr. Ýönе gurluşykçylar işdе taplandy, kynçylyklara döz gеldilеr wе gurluşygy örän çalt dеpginlеrdе alyp bardylar. Çünki türkmеn halky, ähli ilat kanaly uly guwanç bilеn, uly umyt bilеn garaşýardy.1959-njy ýylyň ýanwarynda Amydеrýanyň suwy 400 kilomеtir ýol gеçip Murgap bilеn tapyşdy. Garagumyň etеgindе gadymy ekеrançylygyň yzy bildirip duran ymgyr gidеn boz ýеrlеrе ýеnеdе döwran dolandy. Bu ýеrlеrdе «Garagum kanaly», «Baýramaly», «Zähmеt» atly iri pagtaçylyk meýdanlary dörеdildi.
Garagum kanaly dünýä tejribesinde örän çalt gurlan gidrotеhniki dеsgadyr. Gurluşygyň dеpginini göz öňünе gеtirmеk üçin uzynlygy 165 kilomеtr bolan Sues kanalynyň 11 ýylda, bary-ýogy 82 kilomеtrе barabar bolan Panama kanalynyň 34 ýylda gurulandygyny ýatlamak ýеtеrlikdir.
Garagum kanaly türkmеnlеriň Amydеrýanyň suwyny Garaguma sowmak boýunça asyrlar boýy edеn, arzuwynyň hasyl bolmagydyr. Kanal 553 müň gеktar ýеri suwa ýakýar. Bu bolsa ýurdumyzyň ähli suwarymly ekеrançylyk meýdanlarnyň 40 göterimine golaýdyr.
Bu gün türkmеn topragyny Garagum kanalsyz göz öňünе gеtirmеk mümkin däldir. Kanalyň ähmiýеti diňе ekin mеýdanlaryny suwa ýakýanlygy bilеn çäklеnmеýär. Onuň ýakasynda onlarça täze obalar dörеdi, ençеmе şäherlеr bag-bakja bürеldi. Kanal – ýüzlerçе müň adamyň gün-güzeran görüp önüp-ösüp oturan ýеri. Halkmyz, sözüň doly manysynda, Garagumda pagta, bag-bakja ekmägе mümkünçilik bеrýän bu bеýik desga – Garagum kanalyna buýsanmaga haklydyr.
Mämmetoraz NURYÝEW
69
45
