Lilia_
31.07.2023 19:55
DOSTLUK
Synpyň gapysy çalaja kakyldy. Işikde Keremiň ejesi peýda boldy:
— Bagyşlañ mugallym, Keremi getiripdim, gijirägem galdyk.
Mugallymyň “Zyýany ýok, geliň” diýerine mähetdel, Kerem yzda duran geýim asgyja tarap dogumly ädimler bilen ýöredi. Onuň töwerek daşyna buýsançly garanjaklaýan göreçlerindäki şatlygy mugallymam, beýleki çagalaram duýdy.
Ejesi görgüli bolsa, entegem günäsini ýuwmaga çalyşýan ýaly aldygyna birzatlar düşündirmäge çalyşýardy:
— Şu paltomy geýjek diýip, aýak diräp duransoň, nädeýin, guraýança garaşmaly boldum…
Sapagyň dowamynda, Kerem öwran-öwran yzyna gaňrylyp, assyrynlyk bilen paltosyny synlady. Bir ýeňiniň agyzjygy ýyrtylyp, täzeden mata örtülen diýäýmeseň, gül ýalyjak, ýyljajyk palto. Ol tä mekdebe gelýänçä-de, onuň ýakalygyndaky ýumşajyk tüýlerini sypap, çekgesini oýkap hezil edipdi. Arakesmelerde-de ony garawullama kemini goýmady. Bezzat çagalaryň süýkenip ýere gaçyraýmagy ahmal ahyry. Arasynda “çaňyny” kakyşdyryp, jübülerini “barlaşdyran” boldy.
Ahyry “arzyly pursat” geldi. Öýüne gyssanýan okuwçylar biri-birinden galyşman, kimsi mekdebiň howlusynda garaşyp duran hossaryna, kimsi maşynlara tarap at saldy.
Keremem paltojygyny gujaklap, synpyň boşalaryna garaşdy. Ilki topbusyny kellesine gaýym basdyrdy, soňam paltosuny emaý bilen geýip, okuw torbasyny arkasyna aldy.
Mekdebiň agzynda güler ýüz bilen özüne garaşyp duran ejesini görüb-ä hasam monça boldy.
Ine, birdenkä kakasy bilen barýan çagalaryň biri, Keremiň ýanynda sakga durdy-da kakasynyň synyndan çekdi:
— Kaka, dur, bu meň paltom ahyry…
Keremem, ejesem aňkaryldy. Uzyn boýly, agajet adam: “Ýok oglum, seňkä meňzeşdir, seret, honha-da biri geýipdir” diýip, gidiberjek boldy. Ýöne oguljygy goýmady:
— Ýok, kaka, seret ýeňinde ejemiň tiken ýamasam dur-a. Ýadyňdamy, piknikde ot degipdi — diýip, öňe omzady.
Keremiň ejesi dalda gözleýän dek töweregine garanjaklady. Sowuga titräp duran elleri bilen ýaglygyny elleşdirip, gyzaran ýüzüni görkezmezlige çalyşdy. Diýjek sözi bokurdagynda galdy. Kerem bolsa, paltosy alynar öýdüp, ejesine hasam gysmyljyrady.
Bar zada düşünen adam näme diýjegini bilmedi:
— Wiýý oglum, ýadyňdamy seňkini öňňün oba iberipdig-ä, o ýerdäki jigileň geýmäge. Onsoňam bu bezzatjygam sen ýaly garagollyk edip paltosyny deşen bolmaly, seret oňam ejesi, ýamap beripdir, şeýle dälmi gelneje?
Näderini bilmän duran horja gelin zordan:
— Hawa… — diýdi-de, aşak bakdy.
— Aýyplaşmaň, ýene bir gezek bagyşlaň gelneje. Entek çaga-da, bular — diýip, geýnüwli adam öňe ýöränini kem görmän, oglunyň elinden tutup ulagyna tarap ugrady.
Ertesi Kerem bilen ejesini mekdebiň agzyna ýetmänkä, düýnki daýy bilen oguljygy garşylady. Ýüzleri begençden ýylgyrýardy.
Olaryň elinde täp-täzeje palto bardy. Özem, şeýle owadandy.
— Salam gelneje, bagyşlaň! — diýip, hälki adam söze başlady:
— Düýn oglumam, menem ogluňyzy birahat edenimiz üçin ötünç soraýarys. Tüweleme, bu akyllyja, bäşlikçi okuwça meňzeýä.
Onsoň bazara bardyk-da, oňa-da edil Mergeniňki ýalyjak täzeje palto aldyk, şeýle dälmi, oglum — diýip, oňa guwançly seretdi.
— Seň, adyň näme? — diýip, Mergen Kereme ýüzlendi. Keremiň sortdurup duran ýüzi birneme açyldy:
— Kerem.
— Meň adym Mergen. Kerem, senem bu köne paltoňy, obadaky jigiňe ibergin, bolýamy… — diýip, ol Kereme “maslahat berdi”. Olar özara gürleşdiler, dostlaşdylar. Täzeje paltolaryny sypaşdyrdylar. Soňam ikisi el tutuşyp, mekdebiň gapysyna tarap ylgap gitdiler..
Gözlerine ýaş inen bagtyýar ene bilen hälki gülerýüzli adam daşyndan ekizleri ýadyňa salýan, meňzeş paltoly çagalaryň yzyndan guwançly garap galdylar…
Säher Wepalyýewa
89
198
Lilia_
30.07.2023 23:27
Iňlis dili we täsin faktlar
Iňlis dilinde “month”, “orange”, “silver”, “purple” sözleriniň kapyýalaşýan sözleri ýokdur.
Terjime edilen “düýş, düýş görmek” diýmekligi aňladýan “dreamt” sözi ýeke-täk “mt” harpy bilen gutarýan sözdür.
Dünýä jemgyýetçiligi tarapyndan gepleşik dilinde ulanylýan iňlis dili nemes, latyn, fransuz dilleriniň birleşmeginden emele gelipdir.
Iňlis dilinde “set” sözüniň beýleki sözlere seredende has köp kesgitlemesi bar.
“Underground” sözi “und” bilen başlanýan we şol bogun bilen gutarýan ýeke-täk sözdür.
Iňlis dilinde ulanylýan sözleriň sany diýseň köp bolup, ortaça her 3 sagatdan täze söz goşulýar.
Ýer ýüzünde iňlis dilinde gepleýänleriň sany ortaça 1,6 mlrd deň.
Iňlisçe iň uzyn bir bogunly söz “screeched”.
“Tremendous, horrendous, stupendous, hazardous” diýen dört sözler “dous” bilen gutarýan ýeke-täk sözlerdir.
Iňlis dilinde iň köp ulanylýan harp “e” harpydyr.
Oksford sözlügine görä, iň uzyn iňlis sözi – “pneumonoultramicroscopicsilicovolcanokoniosis”.
Iňlis dilinde diňe bir sözde harplar gaýtalanman ýazylýar. Ol söz 15 harpdan ybarat bolan “uncopyrightable” sözüdir.
Iň köp peýdalanylýan sypat “good” we “well” sözleridir. Belli bolşy ýaly, bu sözleriň ikisi-de “gowy” diýmekligi aňladýar.
“The quick brown fox jumps over the lazy dog” diýen sözlemi iňlis diliniň elipbiýindäki ähli harplary bar bolan sözlemdir.
Dünýä derejesinde çap edilýän makalalaryň, habarlaryň agramly bölegi, ýagny 98% – i iňlis dilindedir
Akmaral ROZYÝEWA,
Mary welaýatynyň Tagtabazar etrabynyň daşary ýurt dillerine ýöriteleşdirilen 2-nji orta mekdebiniň nemes dili mugallymy.
81
158
Lilia_
22.07.2023 09:45
Suw barada bulary bilýäňizmi?
Uly adamyň bir gije-gündiziň dowamynda sarp etmeli suwunyň möçberi onuň agramynyň her kilogramyna 30-40 gramdan düşmelidir.
Bilermenleriň geçiren barlaglarynyň netijesine görä, 60 ýaşan adam ömründe 50 tonna töweregi suw içýändir.
Şülede 80, çörekde 50, etde 58-67, gök we miwe önümlerinde 90 göterim suwuň bolýandygy anyklanandyr.
Tomus paslynda adam gündelik 2-2,5 litr suw içmelidir. Ýeriň yssy guşaklyklarynda bir gije-gündiziň dowamynda 3,5-5 litr suw, pes çyglylykly açyk howada işleýänlere bolsa, 6-6,5 litr suw zerurdyr.
Adam adatça bir günde 2-3 litr suw ýitirýär. Yssy howada, ýokary çyglylykda, sport bilen meşgullanylanda, suw has hem köp sarp edilýär. Bir günüň dowamynda hatda adamyň demi bilen ýarym litr suwuň çykýandygy anyklanandyr.
Adamyň bedenindäki suwuň mukdary onuň agramynyň 50-80 göterimine, şol sanda täze doglan bäbejiklerde 86, ýaşy durugşan adamlarda 50 göterimine barabardyr.
Beden agzalaryndaky suwuň mukdary barada aýdanymyzda, ganyň 85, böwrekleriň 82, beýniniň 75, myşsalaryň 70, bagryň 69, süňkleriň 20-30 göterimi suwdur.
Balygyň 34, meduzanyň 99, ýeralmanyň 76, almanyň 85, pomidoryň 90, hyýaryň 95, garpyzyň 96 göterimi suwdan ybaratdyr.
Taýýarlan: Mahym ANNADURDYÝEWA,
TDIM-niň Halkara gatnaşyklary institutynyň Halkara žurnalistikasy fakultetiniň 1-nji ýyl talyby.
88
236
Lilia_
20.07.2023 05:05
Ukudaky oýalyk
Leglekler uzak ýurda göçüş üçin uçýarkalar uklaýan ekenler. Uklamakçy bolan leglek uçýan leglekleriň toparynyň ortasyna geçmeli eken. Toparyň ortasyna geçmek «uklajak diýmegi» aňladypdyr.
* * *
Alaka bir ýylyň dokuz aýyny we galan üç aýynyň hem gijelerini ýatyp geçirýär.
* * *
Ýaş çagalar bir gije-gündizde on alty sagat ýatýarlar adam alty ýaşanda on bir sagat, ýigrimi ýaşdan soň ýedi-sekiz sagat ýatýar. Adam garranda, gije az ýatýar. Petr I, Napoleon, Gumbold, Mirabo, Şiller, Gýote, akademik Wawilow, Edison üç, käte iki sagat uky bilen çäklenipdirler.
* * *
D.I.Mendeleýew öz jedweliniň gutarnykly görnüşini düýşünde görüpdir. Edebiýatçy P.W.Annenkow birnäçe goşgynyň A.S.Puşkiniň düýşüne girendigini tassyklaýar. Görnükli edebiýatçy: «Ol irden turup, näme etmelidigini eýýäm anyk bilýärdi. Onuň çarçuwada çekjek bolýan zatlary gözüniň öňünde aç-açan görnüp durdy…» diýip, Feýhtwanger Gýote hakynda-da ýazypdy.
* * *
Dünýäniň küşt boýunça on ikinji çempiony A. Karpow oýnan döwleriniň biriniň utuşly göçümini düýşünde görüpdir.
* * *
Kosmonawt Ý.A.Gagarin bar zady aňyndan aýryp bilipdir, her hili ýagdaýda belli bir wagta çenli irkilmegi hem başarypdyr. Jon Kennedi käte mejlisleriň arasyndaky arakesmelerde kürsüsinde on-on bäş minut uklaýan eken, onuň öz sözlerine görä, şonda bir käse ajy kofe içen ýaly nepesini gowy durlap, işini dowam etdirýän eken.
Gülşirin REJEPOWA,
TMÝG-niň Lebap welaýatynyň Saýat etrap Geňeşiniň başlygy.
87
140
