Çeçenler tarapyndan Lovzarg, Kabardianlar tarapyndan Islameý, Osetiýalylar tarapyndan Zilga, azeriler tarapyndan Kaýtagi, Inguşlar tarapyndan Halhar we Kawkazyň daşyndaky Şeýh Şamil ýa-da Lezginka ady bilen tanalýar. Kawkazyň hemme ýerinde giňden oýnalýan tans. Dürli taýpalar tarapyndan Zilga, Maggalan, Çeçen, Isteme we Şamili diýlip atlandyrylýan Lezginka, uly ussatlygy talap edýän tansdyr.
Lezginka oýnunyň ýerli wersiýalary bar, esasan azeri, türkmen, çeçen, çerkez, osetian, garaçaý, balkar, ýewreý, inguş.
"Lezginka" garry hünärmen ussatlary tansyň kadalaryna boýun bolmak üçin gaty seresap we berk düzgünçil bolupdyrlar we beýlekileriň, esasanam bu düzgünleri ýaş "jigitleriň" (ýaş, batyrlaryň) berjaý etmeklerinini isläpdirler. Hatda mejbur edip, öňünden öwredipdirler.
Lezginkanyň birnäçe warianty bar. Bularyň birinjisi: erkek gyzyň gözüne seredýär we ony teklip etmek isleýär. Gyz hemişe nazaryny sowýar. Soňra adam hanjaryny gabyndan çykaryp, aýagynyň aşagyna zyňýar. Gyz tans etmegi bes eden bolsa, teklibi kabul etmedi: tansyny dowam etdirse, teklibi kabul etdi diýmekdir.
Başga bir görnüşde gyz owadan guşy, oglan bolsa bürgüdi suratlandyrýar. Bürgüt guşy tutmak üçin yzygiderli kowalap gelýär. Guş birden we üznüksiz öwrümler bilen bürgütden dynmaga synanyşýar.
Şeýle hem Lezginkanyň dünýä inmegine sebäp bolandyr öýdülýän merhum Kadirjan KAFLI-den alnan gyzykly bir hekaýa bar.
Uruşlarda gahrymanlygy bilen tanalýan bir ýaş goňşy taýpanyň baştutanynyň gyzyny halaýar we söýýär we nikalaşmagy teklip edýär. Ýaş gyz jogap bermek üçin käbir haýyşlarynyň bardygyny aýdýar:
Ýigit: Emret, owadan gyz!
Kakamyň çemenliginden aljak iki maşyny bilen bir günde ot kesersiň diýýär. Bu isleg aňsatlyk bilen amala aşyrylýar.
Soňra gyz soraýar:
Bir günde tokaýdan üç sany agaç kesip, getirersiň ...
Iki, kakamyň goýun sürüsi iki gije dagda otlar, soň ýitgisiz yzyna getirersiň ...
Üç, şu günler uruş bolýar. Maňa gyrnak bir gyz getirersiň ...
Oglan hem bulary edýär,
Ýöne bu gezek owadan gyz: Şu gije kakamyň myhman otagynda dynç alarsyň diýýär. Otagda gyzyň garyndaşlaryndan biri hem bar. Ol ýigidiň hereketlerine gözegçilik etmek üçin jogapkärdir.
Ertesi gün irden gyz ondan soranda, oglanyň gowy iýendigini, doga edendigini, özüni sylaýandygyny, ir ýatandygyny, kir ýuwýandygyny, ilki eşiklerini ýygnandygyny, ýaraglaryny ýassyklarynyň aşagyna goýup, bir eli bilen tutup ýatandygyny aýtdy. Açyk uklamandygyny, gapyny giç kakanda, bir minut geýnip gapydan ylgandygyna duýduryş berdi:
"Ol kim, uruş barmy?" -diyip gapyda hiç kimi görüp bilmänsoň, şol bir tertipde ýatdy we irden turdy.
Şeýle-de bolsa, synag gutaranok. Bu gezek ýaş gyz aw awlap, dag geçisini getirmegini soraýar. Kawkazda dag tekeleri daglaryň gaty beýik we gaýaly ýerlerinde duş gelýär.
Olar örän çeýe haýwanlar. Oglan bütin gün aýlanýar, ýöne ýabany geçini tapyp bilmeýär. Ýadaw ... dynç almak üçin gaýanyň üstünde egilýär. Şol wagt bürgüdiň howada kiçijik we owadan guşy kowalandygyny görýär.
Guş şeýle bir owadan we çeýe hereket edýär welin, uly bürgüt geň galýar. Guş diňe onuň bilen hezil edýär. Bir gezek bürgüt giň ganatlaryny uzadyp, howada hereketsiz dur. Şol pursatda guş gorkusyz uçuşlar bilen bürgüdiň öňünde we aşagynda masgaralap uçýar. Bürgüt biperwaý görünýär. Şeýle-de bolsa, garaşylmadyk ýagdaýda gorkunç bir hereket edýär we kiçijik guşy dyrnaklaryna alyp gidýär. Bu sahnany haýran galmak bilen synlaýan ýigit, başdan geçirmesi bilen bu wakanyň arasynda meňzeşlik tapýar we gaýdyp gelmek kararyna gelýär. Ýolda gözleýän zadyny geçini tapýar, urýar we gyza getirýär.
Ýaş gyz: Saňa ýene bir teklibim bar diýlende, oglan ol geçini kesýär we men seniň islegiňi ýerine ýetirdim. Indi meniňem islegim bar
Gyz: bu näme?
Şol geçini gowy bişiriň, men oglan dostlarymy çagyraryn. Geliň iýeliň, hezil edeliň we azajyk tans edeliň, diýýär ...
Duşuşykda ähli ýaşlar jübüt-jübüt oýnandan soň, nobat bulaň ikisine gelip ýetýär. Ýaş owadan gyz ýakymly we reňkli kiçijik guş ýaly çeýe oýunlaryna başlaýar, oglan bürgüt ýaly hereket edýär. Saz bu tansa höwes bilen laýyk gelýär. Bir gezekde ussatlyk bilen gyzy howlusynyň gapysyna tans bilen sürýär...
Taýýar atyna böküp, dag ýollaryna tarap gyzy atyna ýükläp rowana bolýar...
Gyz oglanyň ussatlygyna haýran galyp, hiç hili garşylyk görkezmeýär :)
Birinji bölüm, jübütleriň bile tans edýän bölegi.
Ikinji bölüm, adamyň ýeke-täk tansy. Örän çalt depginde oýnalýar. Erkek adamyň ýekelikde, gyz saklanýar we el çarpýar.
Üçünji bölümde oglan bilen gyz ýene bile tans edýärler. Bu bölümde tizlik birneme ýokarydyr.
