enes_∞
Düýn, 20:56
![]()
Ýaşaýşyň döreýşi baradaky garaýyşlaryň ösüşi
Gadymy döwürlerden bäri Ýerde ýaşaýşyň döreýşi baradaky garaýyşlaryň birnäçesi öňe sürüldi. Garaýyşlaryň köpdürlüligi iki sany taglymatyň (teoriýanyň) ýüze çykmagyna getirdi: biogenez we abiogenez taglymatlary. Biogenez (grekçe «bios» – ýaşaýyş, «genezis» – gelip çykyş, döreýiş) taglymatynyň tarapdarlary organiki maddalardiňe janly organizmlerden döreýär diýip düşündirýärler. Başgaça aýdylanda, biogenez – ähli jandarlaryň diňe janly organizmlerden döräp bilýändigini tassyklaýan umumylaşdyrylan garaýyşdyr. Bu teoriýanyň garşydaşlary bolsa, ýaşaýşyň döreýşiniň abiogenez teoriýasyny goldaýarlar. Olar janly tebigatda duş gelýän organiki birleşmeleriň organizmler we fermentler gatnaşmasa hem döräp bilýändigini tassyklapdyrlar. Abiogenez – ýaşaýşyň ýüze çykyşynyň häzirki zaman taglymatynyň başlangyç gipotezasy. Orta asyr alymlarynyň birnäçesi ýaşaýşyň öz-özünden döremeginiň mümkindigini nygtapdyrlar. Olar balyklaryň palçykdan, gurçuklaryň toprakdan, syçanlaryň hapa zatlardan döräp bilýändigini mümkin diýip hasaplapdyrlar. Şol döwrüň belli alymlarynyň biri bolan lukman Parasels (1485–1540) adam şekilli jandary (gomunkulusy) emeli ýol bilen döredip boljakdygyna ynanypdyr.
XVII asyrda florensiýaly (Italiýa) lukman Françesko Redi (1626–1698) ýaşaýşyň öz-özünden döremegi baradaky teoriýanyň ýalandygyny tejribe üsti bilen düşündirdi. Ol ýapyk gapda et bölegini ýerleşdirip, birnäçe wagtdan soň et zaýalanan mahalynda-da, onda siňegiň liçinkalarynyň (gurtlarynyň) öz-özünden döräp bilmeýändigini görkezdi. Emma bu tejribeden soň hem ýaşaýşyň öz-özünden döreýiş teoriýasynyň tarapdarlary öz pikirlerinden dänmändirler. Olar agzy ýapyk gaba howa geçmänligi sebäpli, liçinkalaryň öz-özünden döremeýändigini tassyklapdyrlar. Şondan soň F. Redi et bölejiklerini birnäçe sany çuň gaplarda ýerleşdiripdir. Olaryň bir böleginiň agzyny açyp goýupdyr, beýlekileriniň agzyny bolsa, hasa bilen ýapypdyr. Birnäçe wagtdan soň agzy açyk gaplardaky etlerde siňek liçinkalary emele gelipdir, ýapyk gaplardaky zaýalanan et böleklerinde bolsa, liçinkalar emele gelmändir.
XVIII asyrda ýaşaýşyň öz-özünden döräp bilmegi baradaky teoriýany nemes matematigi we filosofy Leýbnis dowam etdirdi. Onuň tarapdarlary janly organizmlerde aýratyn «ýaşaýyş güýjüniň» bardygyny tassyklapdyrlar. Witalistleriň (lat. «vitalis» – janly, diri) pikiriçe, «ýaşaýyş güýji» ähli ýerde duş gelýär. Mikroskopyň oýlanyp tapylmagy adamlara mikroorganizmleriň dünýäsi bilen tanyş bolmaga mümkinçilik berdi. Etli çorba salnan agzy berk ýapylan kolbada ýa-da bede suwunda birnäçe wagtdan soň mikroorganizmleriň peýda bolýandygyny gözegçilikler görkezdi. Emma haçan-da etli çorbany bir sagadyň dowamynda gaýnadanlarynda we kolbanyň agzy berk ýapylanda, kolbada hiç zat ýüze çykmandyr. Şeýlelikde, witalistler: «Uzak wagtlap gaýnatmaklyk, agzy berk ýapylan kolba girip bilmejek ýaşaýyş güýjüni öldürýär» diýen netijä gelipdirler. Abiogenez we biogenez teoriýalarynyň tarapdarlarynyň arasyndaky jedeller XIX asyrda-da dowam etdi. Hat-da meşhur Ž. B. Lamark hem 1809-njy ýylda kömelekleriň öz-özünden döremekliginiň mümkindigi barada ýazypdyr.
Çeşme: Türkmenistanyň Bilim ministrligi tarapyndan taýýarlanan, 11-nji synplar üçin “Umumy Biologiýa” dersi boýunça okuw kitaby
9
40
gunesh_
Düýn, 20:41
Bir rowaýat diňledim,
Atam aýtdy arada,
Musa pygamber bilen,
Burkut baba barada.
Jebrudyň äleminde,
Söz gudratyn gözleseň,
Musa Kelamulladyr,
Bir hak bilen sözleşen.
Ýagyş-ýagmyryň piri
Burkut baba bolupdyr.
Emrinden baran ýagyp,
Ýerler taba gelipdir.
Akabanyň ugrunda,
Burkut öýün guranmyş,
Bu ýagdaýy geň görüp,
Musa sowal berenmiş.
"Il ýygnanýar ýanyňa,
Nirä göçüp gelipsiň?
Howply ýerde öý tutup,
Ters görelde bolupsyň"
Diýip, Musa pygamber,
Burkudy ýazgaranmyş.
Ol bolsa:" Akyl berme,
Geç" diýip azgaranmyş.
- Menden rugsat bolmasa,
Zemin emmez asmandan,
Bulutlary sürmesem,
Damja dammaz asmandan -
Diýip, men-menlik bilen,
Burkut baba gürlänmiş
Pygamberiň sözüne,
Asla bitwa bermänmiş.
Taňry bilen sözleşip,
Tur dagynyň başynda,
Musa Burkut barada,
Aýdan gepiň başynda.
"Ýurt tutdy Burkut piriň,
Suw akarly dereden"-
Diýende Musa kelam,
Ýylgyranmyş ýaradan.
Biribaryň ýanyndan
Dolananda pygamber,
Burkut piriň öýüne
Sil gelen lemmer-lemmer.
Akypdyr öw-öwzary,
Ýorgan-düşegi, dony.
Burkut baba çekenmiş,
Men-menlikden zyýany.
Musa soran şol pursat:
"Ohow, ýagyşyň piri,
Gök asmanda bulut ýok,
Nireden geldi sili?"
Burkut şeýle diýenmiş:
"Goragörsün beladan,
Gökden bulut ýagmady,
Buýruk ýagdy Alladan".
Awtor näbelli
11
192
Tayler
Düýn, 18:46
1. Angliýa gezelenje giden Ependi bir iňlisden adyny soraýar:
- Adyň nâme?
- Bill!
- Bilsen senden sorajakmaý.
2. Oglan gyza sms ýazýar:
- Şalam!
- Nâme üçin Şalam diýip ýazýaň?
-Agzymda nas bar!
3.Gyzlar öýde asgyranda:
- Hapşuuuu ....
Daşarda asgyranda:
-Ptsii...
4. iPhone 15 pro alan maşgalada:
- Kaka bu gün 2 anakom iýelimi?
- Samsykmy sen, ertir nâme aç oturjakmy!
5. İnternetde bir naharyň reseptini gördüm. Bişirjekdim welin, öýde nahara gerek diňe gazan bar eken
6. - Ezizim, meni ilkinji gezek gören günüň ýadyňdamy?
- Hawa, elbetde, güneşli howaly gündi, başyma beýle betbagtçylygyň geljegine garaşamokdym!
7. - Dost mende âhli zadym bardy. Pul, iki gatly öýüm, maşynym, owadan söýgülim. İndi bularyň bary elden gitdi.
- Nâme boldy beýle?
- Öýdâkim bildi!....
8. Gyzlarda dyrnak bilen kirpik bolmadyk bolsa, gaty köp gyz işsiz galjak eken :))
9. Gyzlaryň düşünjesi:
- Familiýam Instagrama ýazarlyk derejede owadan bolmasa, otçestwamy ýazaryn.....
10. İýeniň bo:r kalbasa,
Sogan hem goşaý bolmasa,
Şular ýalydyr günümiz
Öýde aýal bolmasa.
11. Söýgülim:
- Merdan ýatyrsyňmy?
- Ýok, ýatamok!
- Gözüň nâme üçin ýumulgy onda?
- Zrenýamy tygşytlaýan!
17
133
milanaaa
Düýn, 16:30
YŞK DAMJALARY
***Söýgi hem, edil guş ýaly, kâ uçýar,kâ gonýar. Öz köňlüňe bak! Yşgyň köreýân bolsa, bu seniň okamaly
kitabyňdyr. Okaňsoň, yşgyň joşuşyna-da bir bak!
***Seniň gözleriň gara-da dâl, mawy-da däl, söỳgi reňkinde. .
***Men gözýaşlarymy kirpigimden asdym, ýarym meni zülpünden asdy, görenler bizi köňlünden asdy.
***Durmuş meni saýgylap-saýgylap, demir darak bilen daraklap,sümek edip sozdy. İkde egrip-egrip,
ýumak edip taşlady. Jana-janym!Menden bir kilim doka, belki ýörâňde aýajyklaryñ galtaşar.
***Dogrymy aỳtsam, “ Mejnun bilen bir synpda yşk sapagyny okaşdym.” Ol dörtlük alardy, meňki
bäşlikdi.
*** Ÿalňyz galdym sensiz-sensiz. Ÿürek aglar sessiz-sessiz.
***Onuň adyny gözümiň agyna ýazdym.
***Gözleriň bilen meni diňle, söỳgülim! Sen şeỳle bir näzik weli, seni özümden gabanỳan.
*** " Âhli deňizleň suwy syýa bolsa, saňa hat ýazyp tüketsem," şonda duýgularym egsilermikä?!
*** Gündiz Gün bolup, gije Aỳ bolup, ỳoluňa yşyk berdim, köňlüňe yşk berdim. Maňa bolsa ỳumruk
ỳalyja ỳürek gerek, ỳüre-ek!
***Üşân şemal ak maňlaýyňy sypap-sypap ýylyndy.
***Sen ýatlamalarymyň açarysyň.
***Eýjejigim! Patyşa bolaýyn diýseň, guluň-a bar.
***Çigildem gary dilip çyksa, sen ỳüregimi dilip çykdyň.
*** Janym jan öýünden çykansoň, sen ýadymdan çykarsyň.
***Ol şeýle bir gözel welin, ony gören lala-da dil biter.
***Ilerki obada şeyle bir gözel gyz bar weli, guşagy bolmasa biliniň barlygam görünjek däl.
***Meniñ söýgim bulut satyn alanyñka döndi: Ne ýüregim galdy, ne söýgim.
***Yşga ýugrulmasa, gözelligiň bir şaýydyr.
***Ýyldyrym bolup gel,sil,tüweleý bolup gel! İň gowusy,özüň bolup gel!
*** Sen ỳüregime urlan hanjardanam beter bolduň. Hanjary sogrup bolỳar.Sen ölemde-de ỳüregimden
sogrulmarsyň.
*** Sen ýola çykdygyň, garşyňdan çykan şemal ýüzüňi sypaýar. Men şo ötegçi şemalça-da bolmadym.
*** Akja gar tozgajyklary söýgülimiň ýaňajyklarynda yz goýup gitdi.
***Meni söýmân şunça ýakyp-ýandyrýaň, eger söýen bolsaň dagy külüm ýele sowrular giderdi.
*** Ýazda geler, güýzde geler öýdüp garaşa-garaşa ömrüñ gyşyna ỳetdim.
*** "Henizem gözleriňde ýyldyrym çakýarmy?"diýip ýazypsyň.Hawa,heniz-henizlerem ýyldyrym
çakýar,ýöne diňe özümi ýakýar.
*** İkimiz boş lifte münenmizde bir ses geldi:İki adamlyk lifte dört bolup münýâňiz.
*** Biz jandan söýüşdik. Duýdansyz ýagyşda ezilen saçlaryň gözümde şekil bolup galypdyr. İndi ýagyş
ýagdygy şo saçlar ezilýândir öýdüp gorkýan.
*** "Aýalaryň şeýle gyzgyn." diýýâdiň. Ýüregimiň howry aýamdan çykýar.
*** Aglama, aglama! Ajy ýaşlar gözleriň garasyny solduraýmasyn.
*** Oýmak ýaly ýüreklije guş dünýâni aýlanarmyş. Biz ýüreklerimiziň ululygyndan uçan dâldiris.
12
60
smiling_
Düýn, 13:54
Güniñ kölegesi düşýär ömrüme...
Güniñ kölegesi düşýär ömrüme,
Gözlerimde bolsa, garalýar iñrik.
Eýersiz, uýansyz gerşime münüp,
Wagt haýdap barýar,
Saklanma ýok hiç,
Çagalykdan özüm bilelim bäri,
Şu güne deñiç,
Gemrip,
Ýyllaryñ hatar goýan yzyny,
Gömüp barýar, duýgularyñ çañyna...
,,Soñky günüm" diýip her gün ýaşaýan,
Irden turdum,
Oýaryjyñ jañyna...
Asmanyñ goýnunda gaýmalap ýören,
Aýy hemra edip, aýlanýan ýerem,
Arkasyna hopba atyp hemmäni,
Güne tarap öwrüp myssaran ýüzün.
Çykmadyk janlara hediýe berip,
Ýeñse ýüzün Zöhrä öwren ene ýer.
Silkinesi gelýär,
Nebsi agyrýar.
We ýöne, (ýene-de) uludan alýarda demin,
Goýnunda gizleýär näzik tenleri,
Mahluk bolan ynsanlaryñ elinden...
Meniñ duýgularym ukudamyka?
Gözlerim görenokmy bolýan zatlary?
Ýüregim...
Ýüregmi goýup gaýdan ekenim,
Çagalyk döwründe tanyş ülkede.
Gözümde yz goýan şekil diýmeseñ...
Ähli zat,
Ýat bolup barýar
...Unudylyp barýar...
Remezan Mämetgurbanow
9
30
awadan
Düýn, 09:12
Abraýly söýgi2 bolum... Hekaýa
Sülgün ylgap gitdide baryp agasyna sözünü zordan düşündürdü agasy ol ýere derrewjik ýetip bardy, görse owaň adamlary hem barypdyr, Yadigäriň babasy hem barypdyr Babasy baryp Yadygäriň elini gördü eli omzundan ozalam birki gezek çykypdy diýip ýanyna ulurak adamlardan birini alyp tutup elini jaýyna saldylar Yadygär bir hal bolup elleri agyran halda şüdügäriň üstünde yerinden galyp oturdy, onýança Aman ağa hany adamlar dagaşyň Gurban aga agtygyňy meň gyzym görüpdür gygyryp ýatanyny, belli däl haçan ýykylyp elini çykarany meň kän gulagym eşidenok gyzymyň ylgap bäri geçenini gördüm näme üçün geçdikä diýsem agtygyn ýerde ýatyr diyip bolan zady Ýadygâriň babasyna gürrüň berýârdi Sülgün agasynyň arkasyndan Yadygäre ýüregü awap gizlin seretýârdi Ýadygär olaryň ýanynda Sülgüne seretmedik bolup öz omzuna çalaja urup, Hemme zat gowylaý gaýgy etme diýip Sülgüne kakdyryp gürledi Sülgüniň agasy Mälik Yadygäri ýerinden turuzup Sülgüne bar öýe git diýdi Sülgün yzyna serede _ serede öýüne gaýtdy, agşam ara Sülgüniň ejesi Bagtygül iki bölek çörek alyp gyzyny oturdyp goýup daşyndan aýlap kakyp ýör Aman ağa näme edip ýörsüň diýse, gyzym bu gün gorkupdyr döw ýaly adam gygyryp ýatsa öldümika diýen bolmalda diýdi, Aman ağa kes sesiňi niyetiňi ýel uçursun heýde ölen adam gygyrarmy ölmediği bellä gygyrsa gorkybermelimi diýdi, Bagtygül daýza, diläp alan ýekeje gyzym düýnki
sapar gygyryp malyň pagtamy iydi pylan ýene bir gara
gör diýip gorkuzdy, bu gün gyzym janyny halas etdi
indâ gürläp bilmez, hm diýip gyzyny kakyp ýör daşyna
aýlanyp, Aman ağa govja kakmaly şonda boşanmaz
ýaly diýip başga otaga girip gitdi. Ertesi günü azanda Sülgün Yadygäriň işlâp ýören ýerine baryp çeperiniň aňyrsyndan Yadygär diýip pyşyrdady Ýadygär yzyna seredip ylgap geldide heý näme edip ýörsüň dâli diýip güldü Sülgün nâme üçün atyňy çapdyryp gitdiň münme indi şol aty diýip çağa ýaly gözünden ýaş dökdü Yadygär, goý ağlama bolan zat ýok agyranok seret gül ýaly men diýip ýylgyrdy gapydan ejesiniň çykanyny gören Yadygär mamasynyň sagyp häzir gelýän diýip goýup giden süýdünü çeperiden galdyryp Sülgüne uzadyp şuny al ejeň çykdy diýdi Sülgüniň ejesi anyklap seredip gaty ýöräp gaýtdy Sülgün süýdü alyp yzyna öwrülen wagty ejesi bu näme diýdi Ýadygär düýn meni halas etdi Sülgün şoňa mamam sagbolsun diýip süýt berdi diýdi, ejesi gyzynyň elindäki süýdü alyp yzyna çeperiden berip sagbolsun mamaň ýöne gerekdäl biz ýamanlyk etselerem ýagşylyk etýäs, senem biri bir zat berjek gel diýse gaýdybermeli däl, düş öňüme diýip gyzyny alyp gomporup gitdi Yadygâr, gülküsü gelip bedräni göterip ýerinde goýjak mahaly mamasy heyt oğlan ýene bir sygyr bar sagmaly goý ýerinde bardym ine diýip gygyrdy. Aradan bir aý geçdi pagtalar açylyp ýygym başlady Sülgün bilen gyzlar Gurban aganyň pagtasyny ýygmaga bardylar, Sülgün ýygymçy gyz bolansoň gyzlardan saýlanyp öňe gidip galýady, Yadygär ösgün pagtalaryň içinden oturup ýörâp Sülgüniň ýanyna bardy Sülgün içini çekdi Yadygär, barmagyny dodagyna diýrâp ýuwaş diýip ümläp Sülgüne pagta ýygyp uzatýardy, Sülgün gülüp
pagtany alyp partygyna salýardy, onýança bir ýerlerden Seýran gelip Sülgüne salam berdi Sülgün salam alyp gözlerini ulaldyp Yadygäre seretdi Yadygär" kellesini çaýkap bildirme diýen äheňde pagtaň arasyna gizlenip otyr, Seýran " Sülgün men saňa bir zat aýtjak diýip ýaňy gepe başlapdam weli Yadygär, görek ýolup Seýranyň kellesine atyp goýberdi Seýran kellesini tutup Sülgüne seredip aňyrrak süýşüp gaharyň gelmesin men erwet zat aýtjak bolamok diýip ýene gürlâp başlady, Seýran gürlän wagty kä aňyrdan gelýân gyzlara seredip gürleýärdi, Seýran aňyry sereden mahaly Yadygär, ýene bir körek ýolup gaty urdy, Seýran has aňyry süýşüp bu nâme etdigiň bolýa Sülgün seň utanjaňdygyňy bilýân ýöne beýtmedâ diýdi Sülgün pagta ýygmasyny goýup Seýrana seretdi Sülgün Yadygäriň urup duranyndan habarsyzdy,
Dowamy bar❤️
8
28
