smiling_
03.09.2024 14:48
Isribe uçran bolçulyk.
Ýaradyldyk... Emele geldik... Bar bolduk... Haýsyny saýlasaň hem netijesi birmeňzeş, biz eýýäm bar. Iň esasy mejburlygymyz bolsa, hem jemgyýet hökmünde hemem şahs hökmünde barlygymyzyň üznüksiz dowamaty üçin dyrjaşmaga dowam etmek. Emma bar bolmagyň kynçylygy ýok bolmaga meýili aňsatlaşdyrýar. Ýok bolmaga meýil bizden çykýar, ýagny bir zatlaryň sebäbi netijesinde emele gelýär. Bar bolmaga dowam etmegiň höwesi ýa-da mejburlygy hem biziň ruhy durnuklylygymyz esasynda ýüze çykýar. Hawa, onsoň iň esasysy, bar zadyň başlangyjy bolan barlygymyzyň sebäpkäri ýokarky ikisi ýaly ýene özümizmi? Ýa başga birilerimi, ýa Ýaradyjymy? Ýa bir sistemamy? Häzirlikçe meni bärde sebäpler däl-de netijeler gyzyklandyrýar, çünki sebäpler her kimiň öz dünýäsinde ýeke ýa-da birtopar özboluşly ýodalarda birleşip, özüçe kabul edilen.
Islendik barlygyň çendenaşalygyna bolçulyk diýilýär. Eýsem biz, bir indiwid hökmünde "çendenaşa" bar bolup bilerismi? "Çendenaşa" bar bolan adam näme, kim, nähili bolýar?
Hakydamyzda, içimizde elmydama özümiz bilen ýüzleşýäris, mydam özümiz bilen wagt geçirýäris, diýmek iň köp "bar" bolýan wagtymyz özümizi garşymyza alyp, aýbogdaşymyzy gurup, gabatlaşyp oturanymyzda diýip bileris. Şol wagt şol oturyşlyk soňlanynça ediljek her bir kelamyň ähmiýeti her ynsana mesaňa äşgär bolup durandyr. Emma her zatda çen-çak ýagşydyr diýilişi hem ýöne ýere däldir. Bu edil aşa köp iýip gaýtarmaga meňzeýär. Ruhyňy öz barlygyň bilen aşa köp iýmitlendirseň, ol seni gaýtarmasa-da sen ony gaýtarmaly ýagdaýa gelip bilersiň, bu hakykatdan gaça durmak üçin ruhy öz barlygyň bilen iýmitlendireniňde berhiziňi dogry şekilde sazlamak wajypdyr. Adam öz barlygyny has köp duýup başladygyça barlygyň kynçylygyna duçar bolup başlaýar, barlygyň kynçylygy bolsa nämä bolan meýile aňsatlyk bilen eltýänini başda agzap geçipdim.
Özbaşyna gümra, işi bilen başyna gaý bolup ýören adam isribiň nämedigini gowy bilýär, sebäbi ol öz derdi bilen aşa meşgul bolany üçin barlyklaryň iň çäklisi we gymmatlysy bolan wagtyň gadyryna düşünýär. Hut şol sebäpden-de öz barlygyny isrip etmeklik ýaly kelesaňlyga hijem golaýlaşmaýar, galyberse-de adamyň barlygynyň wagtdan soňraky iň gymmat ikinji barlykdygyna aýdyň akyl ýetirýär.
Islendik barlygyň bolçulygy, –şol barlyk näçe gymmatly hem bolsa– belli bir nokatdan soňra isribe öwrüler, muňa wagtam degişli, öz barlygymyzam, başga ähli gymmatlyklaram. Köplük bilen aza sezewar bolmagyň deregine, azlyk bilenem kem galmagyň deregine, ýeterligi sazlap durnukly ýaşamaga ýapyşmaly, ýogsam isribe uçran bolçulyk barlygy ýokluga öwürer.
Awtor: Höwesjan Hançarow
11
67
smiling_
01.09.2024 19:31
Çagalary kitaba gyzyklandyrmagyň synagdan geçen 3 usuly.
Çaga we kitap.
Kitap, hakykatdanam, çaga üçin iň gowy sowgat, ýöne çagalaryň hemmesi okamagy halamaýarlar. Şu günki makalamyzda birnäçe täsirli usullary ulanyp, çagany kitap okamaga höweslendirmegiň syrlaryny paýlaşarys.
Kitaby sesli okaň!
Çagaňyza kitaby näçe ir okap berseňiz, şonça gowy. Täze doglan çaga siziň aýdýanlaryňyza düşünmese-de, sesiň ritmini we aňlatmanyň manysyny öwrenip biler. Geljekde onuň söz baýlygy ata-eneleri sesli kitap okap bermedik çagalaryňkydan has baý bolar, sebäbi çaga dürli sözleriň has köp görnüşini eşidýär. Okamak başgalara has gowy düşünmegi öwredýär.
Çaga kitap okap berseňiz, bu meselä çynlakaý serediň. Teksti şol bir görnüşde aýtmagyň ýerine dürli intonasiýalary ulanyň. Kitapda suratlar bar bolsa, oň bilen bagly wakalar hakda okasaňyz, suratlaryny çaga görkeziň. Ulurak çagalara okap beren kitaplaryňyz hakda sorabam bilersiňiz. Bu size okamak prosesine gatnaşmaga, ýady we hyýaly işjeňleşdirmäge mümkinçilik berýär. Mysal üçin, çagadan haýsy gahrymany halaýandygyny soraň.
Çaganyň gyzyklanmalaryna serediň!
Kitap saýlanyňyzda, çaganyň gyzyklanmalaryndan başlaň: şonda edebiýatyň çagany gyzyklandyrýan zatlary öwrenmegiň esasy serişdesidigine düşünersiňiz. Çagaňyzyň isleýän kitaplaryny satyn alyň, bu okamaga bolan gyzyklanmany artdyrar. Kitaplary satyn alyp bilmeýän bolsaňyz, bilelikde kitaphana gidiň.
Kitap saýlamagy çagaňyzyň özüne goýuň! Eger ol Dostoýewskiýniň romanlaryna däl-de, diňe gülkünç kitaplara ýa-da Garri Potteriň hekaýalaryna gyzyklansa, howatyrlanmaň! Esasy zat, onuň okamagy. Beýleki eserlere ýuwaşlyk bilen teklip edip bilersiňiz, ýöne çagany hiç wagt özüniň taýyn däl eserini okamaga mejbur edip bilmersiňiz.
Çagaňyzyň boş wagtlaryny nädip geçirýändigine üns beriň!
Häzirki zaman adamlary her gün, ortaça, 74 GB maglumat alýarlar. Alymlaryň bellemegine görä, 500 ýyl ozal hem adamlar bütin ömründe hut şu mukdarda maglumat alypdyrlar.
Smartfonlary we internedi işjeň ulanýan çagalar hem köp mukdardaky maglumatlara duş gelýärler. Häzirki wagtda kitaplar dürli multfilmler, TikTok wideolary we ykjam oýunlar bilen bäsleşýär. Şonuň üçin güýmenje enjamlarynyň ulanylyşyny çäklendirmäge synanyşyň.
2 ýaşdan 5 ýaş aralygyndaky çagalar adaty günlerde günde bir sagada, dynç günleri bolsa üç sagada çenli ekranyň öňünde oturyp bilerler.
Okamaga interaktiw çemeleşiň. Mysal üçin, güýzde çagaňyza bu möwsüme laýyk kitaplary hödürläň. Kitapdaky gahrymanlaryň suratlaryny boýamak üçin depderleri (raskraska) alyp beriň, çaganyň halaýan eserlerine esaslanýan oýunlary oýlap tapyň. Sözümiziň ahyrynda, çagalara edebiýatyň gyzykly bolup biljekdigini iş ýüzünde görkezmek bolýar.
«TürkmenGazet».
18
49
smiling_
01.09.2024 10:36
Dünýä zibilleri nirä gidýär?
Ýygnalan zibil-zyňyndylar zibil senagat kärhanalaryna ýa-da zibil meýdançalara (poligonlara) äkidilýär.Senagat guramalary kagyz, aýna, karton we plastmassa ýaly gaýtadan ulanylýan galyndylary alýarlar.Zibil meýdançalaryna gidýänler hojalyk galyndylary, lukmançylyk galyndylary, howply galyndylar we ş.m. bölümlere bölünip, guramaçylykly gizlenilýär (свалка; landfill) ýa-da ýok edilýär.Guramaçylykly ammar etme (düzenli depolama) -- hapalary jaýlamak işlewine (prosesine) aýdylýar.Çuň çukurlar gazylýar we zibiller bu çukurlara dökülýär hem-de topraga syzmazlygy üçin izolýasiýa edilen material bilen örtülýär. Düýbünden ýok ediljek zibiller bolsa ýakylýar.Ýakylyp boljak zibiller tutaşdyrylýar we üstüne gaýta-gaýta zibiller guýlup ýakylýar.Zyýanly, howply galyndylary bolsa betondan ýasalan gurluşa (struktura) ýerleşdirip, deňziň düýbüne zyňylýar. Häzirki wagtda ösen ýurtlaryň köpüsi zibillerden energiýa öndürýär.Piroliz usuly bu amal üçin ulanylýar.Piroliz - hapalary howasyz gurşawda gysmak we ony kömre, suwuk ýangyja ýa-da gaza öwürmekdir. Şwesiýa bu işi şeýle bir gowy ýerine ýetirýär welin, ýurtda zibil ýoklugy sebäpli beýleki ýurtlardan zibil eksport edýär.Ýurdumyzda zibilden energiýa öndürmek, gynansak-da ileri tutulýan usul däl.Bu ugurda edilmeli işler: zerur infrastrukturany* döretmek, maýa goýumlaryny köpeltmek we ekolog-inženeriniň ynsanlary bu iş bilen üpjün etmegi. İnfrastruktura - (jemgyýet bilimi adalgasy) Ykdysady esasda ulanylýan umumy düşünje, önümçilige gönükdirilen zähmeti we bilimleri, önümçilikde ulanylýan gurallary, önümçilik usullaryny we önümçilik gatnaşyklaryny öz içine alýar. Her ýyl dünýäde 800 müň Olimpiýa basseýnini doldurjak derejede, 2 milliard tonnadan gowrak zibil öndürilýär.ABŞ-da adam başyna düşýän gaty galyndylaryň mukdary, şol sanda plastmassa we azyk önümleri, global ortaçalygynyň üç essesi.
ABŞ zibili gaýtadan işlemekde pes statistika eýe.Ýurtdaky zibilleriň diňe 35%-i gaýtadan ulanylýar.Germaniýa 68% bilen zibili iň köp gaýtadan işleýän ýurt.Bir amerikaly efiopiýalydan 7 esse köp zibil öndürýär.
Bu maglumatlar bütindünýä töwekgelçilik derňewini (Global risk analyses) geçirýän ,,Verisk Maplecroft" atly bir kompaniýa degişlidir.
Indeks boýunça her ýyl dünýäde 2,1 milliard tonna zibil öndürilýär we diňe 16%-i gaýtadan ulanylýar.Zibiliň 46%-i gaýtadan ulanyp bolmajak görnüşde zyňylýar.Hytaý bilen Hindistanyň umumy ilaty dünýä ilatynyň 36%-ini tutýar.Iki ýurduň öndürýän hapalarynyň umumy mukdary 27%. Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda bir adam her ýyl ortaça 773 kilogram zibil öndürýär.
Şoňa görä-de, bir amerikan tarapyndan öndürilen zibil mukdary hytaýlydan 3 esse, efiopiýalydan 7 esse köp.Dünýädäki hapalaryň 12%-ine diňe Amerikanyň Birleşen Ştatlary jogapkärdir. Dünýäde gaýtadan işlemek kuwwatyndan has köp zibil öndürýän ýeke-täk baý ýurt ABŞ.Kompaniýa muny ABŞ-daky syýasy erk (eden etdilik) we infrastruktura bilen baglanyşdyrýar.'Aziýa ýurtlary indi dünýäniň zibilhanasy bolmak islemeýärler'
"Verisk Maplecroft" -yň daşky gurşaw boýunça gözleg bölüminiň başlygy Will Nikols: "Gözlegleriň hemmesi ABŞ-nyň zibili gaýtadan işlemäge ünsi jemlemeýändigini görkezýär.Indi Hytaý zibil importyny ýatyranlygy sebäpli aşa köp zibil ýakylýar we meseläni çözmäge maýa goýum edilenok".
Hytaýyň, Taýlandyň, Wýetnamyň we Malaýziýanyň hapa importyny gadagan etmek (bes etmek) baradaky kararlary global dinamikany üýtgedýär.
Zibil meselesi Filippinler bilen Kanadanyň arasynda dartgynlyga sebäp boldy. Filippinler gämi bilen 69 konteýner zibili Kanada'nyň özüne,yzyna iberdi.
Will Nikols: "Aziýa ýurtlary mundan beýläk dünýäniň zibilhanasy bolmak islemeýändiklerini aýdýarlar" diýdi.
Çeşme: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-48851661
25
235
smiling_
31.08.2024 16:45
Saña duşup!
Saña duşup, dünýä bilen alyşdym,
Saña duşup, gorkýan boldum ölümden.
Gijeleri gündiz bilen çalyşdym,
Şondan başga zat gelmedi elimden.
Sag gulakdan girdi serime adyñ,
Çep gulakdan çykyp gitdi huş, onsoñ.
Ýitdi ýörär ýolum.
Gowam bolaýdy!
Çünki uçýan boldum saña duşamsoñ.
Bilmen, ozal niçik ýetdi takadym?
Gelen çagyñ many tapdy demlerim.
Goşarymda pytrap gitdi sagadym,
Dessemi ýok indi dähedemlerim.
Geldiñ - süññüm öñkiligine ýetirdiñ,
Çep guragym halas boldy yzadan.
Saña duşup, öñkiligimi ýitirdim,
Şükür, indi boldum düz adam.
Saña duşup, boldum baky diri men,
Näçe menzil bolsa ýetiler indem!
Ýöne welin gorkýan, kimdir biriniñ
Öñki meni tapyp getirerinden.
Awtor: Mukam Muhamow
16
76
smiling_
31.08.2024 12:21
ADAM ÝÜREGI BARADAKY GYZYKLY MAGLUMATLAR.
Adamyň ýüregi bir sagatda ortaça 4200, bir gije- gündizde 100800, bir ýylda 36 mln 792 müň, 64 ýyla barabar ortaça ömrüniň dowamynda 2,4 mlrd gezek urýar.
Bir sagatda adam ýüregi 4200 gezek urýar we 300 litr gany üstünden geçirýär.
Şeýle-de ýürek bäş sekuntda 5 litr gany öz üstünden geçirýär.
Ýürek hemişe diýen ýaly bedendäki ganyň 5% golaý ätiýaçlygyny özünde saklanýar.
Uly ýaşdaky adamyň ýüregi 10-15 sm den gowrak ululykda bolýar.
Aýallaryň ýüregi ortaça 250-300 gr, erkekleriň ýüregi 300-350 gr agyrlykda bolýar.
Ýürek her gezek ýygrylanda, 60 ml golaý gany işläp bilýär.Her sekuntda bu mukdar 420 ml, bir sagatda 600 l, bir ýylda bolsa 200 müň litre deň bolýar.
Ýürek urşy her gezek klapanlary ýapylanda ýüze çykýar.
Adam strese düşende depressiýa halatynda bolanda ýürek her minutda 200-250 gezek urýandyr.
Ýürek öz elektro impulslaryna eýedir. Şu sebäpli ol bedenden aýralykda-da birnäçe wagtlap urup bilýär.
Ýürek 80 trilliona ýakyn dokumalary gan bilen üpjün edýär. Eger organizmde artykmaç ýag emele gelse, bu wezipesini ýerine ýetirmegi kynlaşyp başlaýar. Şeýlelikde gan ýag dokumalary arkaly aýlanmaly bolýar. Bu bolsa dürli howlpy kesellere sebäp bolup bilýär.
Adamyň ýüreginde dört sany kamera bardyr.
Ýüregiň adam organizminde paýlaýjy wezipesini ýerine ýetirýändigini ilkinji bolup Gadymy gresiýaly lukman Erazistrat Hiosskiý aýdypdyr. 🫀
Taýýarlan Ilmyrat BAÝRAMOW,
Türkmen oba hojalyk institutynyň talyby.
15
207
smiling_
30.08.2024 17:45
Reňkleriň täsin dünýäsi.
Reňkler — gündelik durmuşymyzda diýseň möhüm rol oýnaýar. Olar diňe bir gözelligi üpjün etmek bilen çäklenmän, eýsem, emosional, psihologiki hatda fiziologiki ýagdaýymyzy hem üýtgedip biler. Reňkleriň täsin dünýäsi, olary diňe bir estetiki gözellik hökmünde kabul etmekden has hem ýokarydyr.
Adamlaryň duýgularyny we hereketlerini özlerine çekmekde-de reňkleriň uly täsiri bar. Mysal üçin, gyzyl reňk hyjuwy, üstünligi alamatlandyrýar. Şol bir wagtyň özünde, gök reňk asudalygy, parahatçylygy we durnuklylygy aňladýar. Ýaşyl reňk tebigaty, ösüşi we saglygy ýada salýar. Adamlar, reňkleriň bu psihologiki täsirlerini dürli maksatlarda, şol sanda marketingde, dizaýnda we sungatda giňden ulanýarlar.
Reňkleriň manysy we ähmiýeti medeniýetden medeniýete görä üýtgäp biler. Günbatar ýurtlarynda gara reňk köplenç ýas tutmak bilen baglanyşyklydyr, emma käbir Gündogar medeniýetlerinde ak reňk ýas tutmakda ulanylýar. Şeýle-de gyzyl reňk Hytaýda bagty we baýlygy alamatlandyrýar, emma başga ýurtlarda howpy we hatda gadagançylygy aňladyp biler.
Reňkler diňe bir psihologiýa däl, eýsem, fiziologiýa hem täsir edýär. Gyzyl reňk gan basyşyny ýokarlandyryp biler, sebäbi ol adamyň fiziologiki taýdan reaksiýa bermegine sebäp bolup biler. Ýaşyl reňk gözümize rahatlyk berýär.
Sungat we dizaýn äleminde-de reňkler möhüm rol oýnaýar. Suratkeşler we dizaýnerler reňkleriň kombinasiýalary bilen öz işlerine has köp many we duýgy goşýarlar. Reňkleriň bilelikde ulanylyşy, kontrast döredip, eseriň täsirini güýçlendirip biler. Kontrast reňkler dramatiki täsir döredip biler, ýagny gyzyl we ýaşyl ýa-da gara we ak ýaly reňkler bilelikde ulanylanda göze ilýär.
Reňkler tebigatyň bize beren iň ajaýyp peşgeşleriniň biridir. Olaryň täsiri diňe bir göz bilen görmek bilen çäklenmän, duýgularymyza, psihologiýamyza hatda bedenimize hem täsir edýär. Şonuň üçin reňkleriň täsin dünýäsini öwrenmek, gündelik durmuşymyza has köp reňk we many goşmagymyza kömek edip biler. Şeýlelikde, reňkleriň bu täsin dünýäsini has köp öwrenip, olardan dogry peýdalanmak, durmuşymyzyň hilini ýokarlandyrmaga ýardam berýär.
«TürkmenGazet».
15
25
smiling_
30.08.2024 11:41
Namysyny ýitiren gyzyñ özüni asmanka ýazan haty...
Aýakda oturgyç, boýnunda ýüpi,
Bölejik kagyza ýazdy şul gepi.
Haklamadym, süýdin emdiren enäñ,
Bagyşla kakamjan, öt meniñ günäm.
Saña kaka diýmänede ýüzüm ýok, ýüzüm,
Terjedim men, indi guş çokan üzüm.
Wah men ýaşlyk edip, namysym satdym,
Seniñ abraýyña, garalyk gatdym.
Bagrym kebap boldy, jigerim kömür,
Meniñ dek gyzyñdan ýüz öwür kaka...
(Töbeee Töbeee 🙄)
23
297
smiling_
30.08.2024 09:16
Duýgulardan ýaña döküljek bolýan...
Duýgulardan ýaña döküljek bolýan,
Püre-pür men, dos-doly men!
Diri men!
Ah şonda-da gözleriñe ilemok
Başaramok ýüregiñe giribem.
Bulutlary demim bilen süýşürip
Nurlar sepýän seniñ duran ýerlerñe,
Ah, sen bolsa - "Ýagyş ýagýar" diýýäñde
Saýawan gözleýäñ, meniñ deregme..
Onsoñ pikir bolup beýniñe girip
Gygyryp, gygyryp adymy aýtýan
Ah, sen bolsa taşlap ähli işiñi
Ady meñzeş gyzyñ ýanyna gaýtýañ.
Şahyrlygmyñ, duýgurlygmyñ, haýrynyñ
Degmejek ýerlerem bolýan ekeni
Alhepüs, seniñ deý kütek adamam
Dogulaýjak eken, dogaýjak eken...!
Awtor: Aýgül Garaýewa
18
112
