atakulyyewa_humay
13.08.2023 19:22
Häzirki wagtda alnyp barylýan täze gözlegler, global ýylylyk düşünjesini we oňa nähili çemeleşmelidigini we bu ugurdaky çäreleri ýokarlandyrýar. Tomsk döwlet uniwersitetiniň rus alymlary torf batgalyklarynyň uglerod toplanmagy boýunça tokaýlardan öňe geçip biljekdigi barada netijä geldiler, bu möhüm wezipe planetany global gyzgynlykdan goraýar. Howanyň sowamagynyň açary, dünýädäki bu görnüşiň iň uly ekosistemasy bolan Günbatar Sibiriň batgalyklary bolar. Bu ýerler atmosferadan kömürturşy gazyny alýarlar, ýöne tokaýlardan tapawutlylykda ony ýüzlerçe däl, müňlerçe ýyllap saklaýarlar. Uzak ýyl bäri ýurduň batgalyk ulgamlaryny öwrenýän TSU merkeziniň «Biota, howa we landşaft» merkeziniň hünärmenleriniň pikiriçe, tokaýlar CO2 saklamak işini çalt ýitirýärler. Planetar togalagynyň ýaşyl öýkenleri bolan tokaýlyklar ýangyndan, bikanun köpçülikleýin zyýanlardan has köp ejir çekýär we ýakyn wagtda köp mukdarda uglerody howa goýberip biler. Şol bir wagtyň özünde ýaşyl ekosistemalary parnik gazyny bary-ýogy bäş ýyl, tokaýlar 150 ýyl saklaýar. Bu döwürden soň, mikroorganizmler ýakylanda ýa-da gaýtadan işlenilende gaz ýene atmosfera çykýar. Täze gözlegler, torf ýerleriniň müňlerçe ýyllap CO2-ni siňdirip biljekdigini we häzirki wagtda beýleki ekosistemalara garanyňda 7 esse köp CO2 saklap biljekdigini görkezýär. Planetar togalagynyň bary-ýogy 3%-i planetamyzyň topragynda toplanan ähli toprak uglerodynyň takmynan 30%-ini öz içine alýar. Alymlar Russiýanyň Günbatar Sibir sebitindäki meşhur Wasýugan batgalyklaryny goşmak bilen dünýäde iň uly batgalyk ulgamynyň bardygyny bellediler. Diňe Uly Wasýugan batgalygy sebitdäki Daniýanyň ýa-da Gollandiýanyň çäginden geçýär, ýüzlerçe köl we basseýn bilen 53,000 km inedördül meýdany eýeleýär.

Umuman alanyňda, batgalyklar Günbatar Sibir düzlüginiň 70%-ini tutýar we planetanyň diňe 1,6%-i eýeleýär, emma dünýädäki torf ätiýaçlyklarynyň dörtden bir bölegi bu ýerde ýerleşýär. Toparyň pikiriçe, atmosfera uglerodynyň iň uly paýy, rus torf batgalarynyň Ýeriň howasyny sowatmagyna kömek edýän planetar göwrümli sowadyjylardyr. Tomsk alymlarynyň hasaplamalary Wasýugan batgalygynyň diňe bir ýylda 3-10 million tonna kömürturşy gazyny alýandygyny we 1,5-5,5 million tonna kislorod goýberýändigini görkezdi. Gözlegçiler, geçen asyryň başyndan bäri batgalyk ekosistemanyň kömegi bilen planetanyň 1,7 ºС ýerine ortaça 1,1 ºС gyzandygyny aýtdy.

Ygalyň görnüşine düşýän ähli suwy, şeýle hem gar örtüginiň eremegi bilen olar köp suwy ýygnaýar. Suw ýygnamak bilen batgalyklar suwuň derýalara köp mukdarda girmegine böwet bolýar we şeýlelik bilen suw joşmalarynyň öňüni alýar ýa-da derejesini peseldýär. Netijede, batgalyklarda ýygnanan suw ýuwaş-ýuwaşdan derýa akymlaryna gaýdyp, gurak döwürlerde derýanyň guramagynyň öňüni alýar. Torf batgalygy ösümlik biomassasynyň işlenmedik galyndylaryna öwrülýän örän täsirli süzgüçdir. Batgalyklar aşa köp ösümlik görnüşi bilen häsiýetlendirilýär. Batgalyklaryň tokaýlara garanyňda birnäçe esse kislorod öndürýändiginiň subutnamasy bar. Köp sanly batgalyk ösümlikleri köp mukdarda kömürturşy gazyny siňdirmäge ukyply, ýylda 1 gektar batgalyk ösümligi bir ýarym tonnadan gowrak gazy siňdirýär. Bu mukdarda CO2 himiki reaksiýalara girýär we atmosfera gaýdyp barman torfda saklanýar. Şeýdip, batgalyklar kömürturşy gazyny arassalaýar. Demirgazyk giňişliklerinde çyg torf batgalyklary permafrost üçin ýylylyk izolýatory bolup, onuň ýok edilmeginiň öňüni alýar. Batgalyk ýerler suwda-da, gury ýer bilen serhetde-de ýaşaýan biologiki görnüşleriň köpdürlüligi bilen häsiýetlendirilýär. Batgalaryň ekosistemasy bu görkezijide tokaýlardan we sähralardan ýokary bolup, bu häsiýeti tropiki tokaýlara ýakynlaşyp biler. şeýle biodürlüligi olary gymmatly aw meýdançalaryna we peýdaly miweleri we dermanlyk ösümlikleri ýygnamak üçin ösümlik görnüşine öwürýär. Şeýle hem torf batgalyklary we ösümlikleri himiýa pudagynyň käbir ugurlary üçin ýangyç we çig mal bolup biler. Arheologlar bu ekosistemanyň ylma inkär edip bolmajak uly goşandyny aýdýarlar.

Batgalyklary oba hojalygy ýa-da durnukly ösüş gazanmakda mundan beýläk ulanmak üçin kämahal suwarmagy teklip edýärler. Bu hökmany suratda diňe bir sebitdäki biologiki dürlüligiň peselmegine däl, eýsem gidrologiki düýpli bozulmagyna hem sebäp bolýar. Netijede, suw derrew suw howdanlarynyň kanallaryna girýär we derejesini ýokarlandyrýar we kömürturşy gazy ýaly zyýanly ýangyç önümlerini atmosfera goýberýär. Şeýle haýal ys alyş prosesleriniň ýakynlygy köplenç tokaý ýangynlarynyň döremegine getirýär. Batgalyklar tutuş sebitiň biodürlüligine we tutuş planetanyň howasyna täsir edýän çylşyrymly ekosistemadyr. Ekosistemadaky şertleriň esassyz üýtgemegi tebigy landşaftlaryň deňagramlylygyny, ekologiki ýagdaýy bozýar, görnüşleriň dürlüligini peseldýär we torf ýangynlary bilen baglanyşykly töwekgelçilikli ýagdaýlary döredýär.
21
79
0
atakulyyewa_humay
13.08.2023 11:55
Kondor – ululygy we özüniň owadanlygy bilen tapawutlanýan iň uly ýyrtyjy guş. Onuň uzynlygy ganatlaryny açan wagty 3 metre, agramy bolsa 15 kilograma ýetýär. Daşyny örtüp duran ýelekleri çym gara reňkli bolup, öwüşgin saçýar. Kondor guşlarynyň esasy ýaşaýan ýeri deňiz derejesinden 3-4 müň kilometr belentlikde bolan Ant daglary hasaplanýar. Şonuň üçin hem oňa «Ant guşy» hem diýilýär. Käbir görnüşleri bolsa Latyn Amerikasynda hem duş gelýär. Kondorlar özüniň iýjek iýmitini uçup barýarka awlamagy halaýarlar, olaryň göreji örän ýiti bolup, özleriniň pidasyny 200 kilometr belentlikden görmegi başarýarlar. Bu guşlar esasan sugunlar, sygyrlar goýunlar, hat-da ýyrtyjy möjekler bilen hem iýmitlenýär. Kondor guşy 7 gije-gündiz iýmit iýmän oňup bilýär. Köp wagtlap iýmitlenmedik ýagdaýynda guşlaryň höwürtgelerine hüjüme başlaýarlar. Bu guşlar adam üçin hem örän howpludyr. Köp ýagdaýlarda adama topulyp duran ýagdaýlary hem duş gelinýär. Onuň penjeleriniň gerimi 30 sm we ol iýjek pidasyny ilki öldürip, soň iýmitlenýär.
Kondor guşlarynyň ajaýyp ýeri-ömründe bir gezek ýoldaş saýlaýarlar we ölýänçä bile ýaşaýarlar. Olaryň ömrüniň dowamlylygy 50 ýyla ýetýär. Her gezek köpeliş döwründe 1-2 sany ýumurtga guzlaýar. Eger-de ýumurtgasy nirädir bir ýere gaýyp bolsa, şol bada täzesini guzlamaga ukyby bar. Olar höwürtgelerini adam barmaýan ýerlerde, garaňky gowaklarda gurýarlar.
Olar tebigatyň «sanitarlarydyr».
32
280
16
atakulyyewa_humay
12.08.2023 23:51

Ýer togalagy boýunça organizmleriň ýaşaýşyny, ösüşini we ýaýraýşyny kesgitleýän esasy ekologik faktorlaryň biri hem temperaturadyr.


Tropik zolaklarda ýylylygyň mukdary tutuş ýylyň dowamynda beýleki zolaklardaky bilen deňeşdirilende birmeňzeşräk bolýar.


Ekwatordan demirgazyga we günorta tarap daşlaşdygyça pasyllar we gije – gündiz boýunça temperaturanyň üýtgemekligi ýokarlanýar. Ösümlikleriň we haýwanlaryň şeýle ýagdaýa uýgunlaşmaklygy bilen, olarda dürli döwürlerde ýylylygy dürlüçe talap edijiligi ýüze çykýar.


Ösümlikleriň bedeniniň hususy temperaturasy bolmaýar we olar ýylylyga gatnaşygy boýunça kesgitli aýratynlyga eýedirler. Olaryň ýylylygy kadalaşdyryjy ýörite gurluşlary (anatomiki-morfologiki we fiziologiki mehanizmleri) bolup, şol gurluşlar hem ösümlikleri amatly däl temperaturanyň zyýanly täsirlerinden ygtybarly goramaga gönükdirilendir.


Ýokary temperaturaly we pes çyglylykly zolakda (tropik we subtropik çöllüklerde) taryhy taýdan ösümlikleriň özboluşly morfologik tipleri kemala gelýär. Ýagny olaryň ýapraklarynyň üst meýdany kiçelýär ýa-da ýapraklary düýbünden bolmaýar (meselem, sazakda (Halohylon aphyllum). Çöl ösümlikleriniň köpüsinde özboluşly agymtyl tüýjagazlar emele gelýär we olar gün şöhlesini yzyna gaýtarmaga hem-de aşa gyzmakdan gorap saklamaga ukyplydyrlar (meselem, sözende ýa-da çöl akasiýasynda (Ammodendron conollyi).


Temperatura (ýylylygyň mukdary) haýwanlaryň beden gurluşyna özüniň has hem aýdyň täsirini ýetirýär. Polýuslardan ekwatora tarap aralyk daşlaşdygyça, sistematik taýdan ýakyn bolan we bedenleriniň temperatursy hemişelik bolmadyk haýwanlaryň göwresiniň ululygy artýar. Emme bedeniniň temperaturasy hemişelik bolan haýwanlaryň göwresiniň ululygy bolsa kemelýär. Munuň esasy sebäbiniň biri-de şol tebigy zolakda temperaturanyň ýokary bolmagydyr.


Daşky tebigy gurşawyň temperaturasy haýwanlaryň bedeniniň gurluşyna belli bir derejede täsir edýär. Ýylylygyň täsiri netijesinde haýwanlaryň köpüsinde bedeniň ýylylygy yzyna gaýtarmak, guşlarda sütük we ýelek örtükleri, süýdemdirijilerde bedeniniň tüý örtügi, ýag toplaýjylyk ýaly morfologik alamatlar ýüze çykýar. Beýik daglardaky mör-möjekleriň köpüsiniň reňkleri adatça gara bolýar. Bu bolsa olaryň gün şöhlesini öz bedenine güýçli siňdirmäge mümkinçilik döredýär. Açyk günüň ýagtysynyň täsirinde uzak wagt bolýan mör-möjeklerde, köplenç bedeniň reňki agymtyl bolýar. Bu bolsa gün şöhlesini yzyna gaýtarmaga kömek edýär. Bedeniniň temperaturasy hemişelik bolan haýwanlarda sowuk klimatly zolaklarda olaryň bedeniniň çykyp duran bölekleriniň meýdanynyň kemelýändigini görmek bolýar. Olar daşky gurşawa ýylylygyň köp mukdaryny bölüp çykarýarlar. Süýdemdirijilerde pes temperaturada guýruklarynyň, gulaklarynyň ululygy gysgalýar, tüý örtügi gowy ösýär.
23
155
5
atakulyyewa_humay
12.08.2023 15:16
Her gün asmanda bulutlary görýäris. Ýöne olaryň nämedigi we nirden gelendigi barada birnäçe gezek pikir edýäris. Bulutlar bize diňe bir howa barada däl, eýsem başga-da köp faktlar ýagny daşky gurşaw barada köp maglumatlar aýdyp biler.

- Bulutlaryň iň ýokarkylary ,atmosferanyň ýokarsynda 70-80 km belentlikde ýüze çykýar. Olary diňe gijesine görmek bolýar.

- Bulutlar temperatura baglylykda suw damjalaryndan we kristallardan ybaratdyr.

- Bulutlar beýleki planetalarda-da bolýar. Oňa Ýupiteri, Wenerany mysal alsak bolýar.

- Ortaça bulut agramy 10 tonna ýetýär.

- Uly ýyldyrym bulutlarynyň beýikligi 10 kilometrdir.

- Buludyň emele gelmegi ilkinji nobatda çyglylyga baglydyr. Pes çyglylyk şertlerinde buludyň ömri bary – ýogy 15-20 minut bolup biler.

- Wenerada bulutlar suw däl-de esasan kükürt kislotasyndan düzülendir.

- Bulutlar ýer planetasynyň temperaturasynyň möwsümleýin üýtgemegine täsir edýär.

- Hereket etmeýän, süýşmeýän daglarda geň enaýy bulutlar bolýar. Olar şekili we beýikligi bilen tapawutlanýar.

- Saturn planetasynyň polýuslarynda hereket edýän emeli hemralar altyburç şekilli geň bulutlary surata düşürmegi başardylar. Olaryň düzümi entek öwrenilmedik.

- Gollandiýaly alym Smilde bulutlary surata düşürmek üçin buludyň nädip emele gelendigini öwrenmegi başardy. Tüsse döredýän ýörite enjamdan tüssäni pürkip, suw bugy bilen birleşdirýär. Kiçijik bulutjyk dünýä inýär. Ol 10 sekuntdan köp ýaşamaýar.
16
188
6
atakulyyewa_humay
11.08.2023 00:19
Zenanlaryň we erkekleriň umumy meseleleriniň  biri saçyň dökülmegidir. Saçyň dökülmeginiň dürli  sebäpleri bardyr. Bu sebäpler möwsümleýin üýtgemeler,  genetiki faktorlar, demir ýetmezçiligi,  gormon meseleleri, witamin-mineral ýetmezçiligidir.

Demir ýetmezçiligi we ganazlyk saç dökülmeginiň iň uly sebäpleriniň biridir. Demir ýetmezçiliginde düzüminde demir saklaýan iýmitleri köp iýmek bilen bu meseläniň öňüni alyp bolýar. Demir ýetmezçiligi gandaky kislorod derejesini peseldýär. Bu bolsa saç follikulalaryna kislorodyň  ýeterlik däldigine sebäp bolýar. Adam uzak wagtlap stresde bolsa ýa-da şikes alan bolsa 3-6 aýdan soň saçy çalt düşüp başlaýar. Genetiki faktorlar hem saç dökülmeginde uly rol oýnaýar. 

Belok ýetmezçiligi  sebäpli hem saç düşüp bilýär. Ýeterlik derejede belok ýetmese, saçyň ösmegini togtadyp bilýär. Mundan başgada B witaminiň ýetmezçiliginde saçyň dökülmegine sebäp bolup bilýär. Şonuň üçin saçlara wagtly-wagtynda ideg etmeli. Saç ýuwujy serişdeler saça görä saýlanylmaly. Saçlara wagtly-wagtynda ideg saçlaryň has-da janlanmagyna, reňkli görünmegine getirýär.
16
82
2
atakulyyewa_humay
10.08.2023 20:46
Sarymsak gadymy döwürlerden bäri saglyga peýdasy bilen tanalýan we köplenç saglygy berkitmek üçin ulanylýan ösümlikleriň biridir. Adamlaryň arasynda tebigy antibiotik diýlip atlandyrylýan sarymsagyň oňyn täsirleri sanamak bilen gutarmaýar. Antibakterial häsiýetleri sebäpli sarymsak bedeni ýokançlyklardan goraýar. Sarymsak, esasanam gyşda sowuklamanyň öňüni almakda we keselleri bejermekde örän täsirlidir.

Sarymsagyň watany Merkezi Aziýa hasaplanylýar. Onuň dünýäde 700 görnüşi duş gelýär. Saglyk üçin örän peýdaly bolan bu iýmit köplenç dürli-dürli tagamlarda ulanylýar.

Ýürek-damar keselleri, rak we süýji keseli ýaly köp kesellere oňyn täsir edýändigi sebäpli, sarymsak ýedi ýaşdan ýetmiş ýaşa çenli ähli adamlar tarapyndan howpsuz iýilip bilinýän örän gymmatly ösümlikdir.

Sarymsagyň saçyň we dyrnagyň saglygyny goramak, jynsy saglygy goramak, aşa agrama gözegçiligi üpjün etmek ýaly dowamly kesellerden goramak ýaly köp ugurlarda peýdasy bar. Bu artykmaçlyklardan peýdalanmak üçin sarymsagy bişirilen naharyň ýanyndan iýmek maslahat berilýär.

Sarymsagyň düzüminde kalsiý, kükürt, E, C, B toparyndaky witaminler, selen ýaly birnäçe peýdaly elementler bar. Sarymsak biziň eýýamymyzdan öň hem gündogar we günbatar lukmançylygynda saglygy bejermek üçin esasy ösümlikleriň biri bolupdyr.
27
169
7
atakulyyewa_humay
10.08.2023 16:54
Çilim çekmek saglyga örän zyýanly. Çilim çekmek endik bolup köplenç nikotin bedeniň himiki garşylylygyna öwrülmegi netijesinde kesele öwrülýär. Adam bedeni nikotiniň yzygiderli berilmegini talap edende, bu keseliň eýýäm doly emele gelendigini görkezýär. Alkogol we neşekeşlik bilen aratapawudy köp däl ýagny, diňe jemgyýetçilik we kriminogen hereketleriň ýoklugy bilen tapawutlanýar. Şonuň üçin çilim çekmek beýlekilere garanyňda sosial taýdan kabul ederliklidir. Şeýle-de bolsa, nikotine garaşlylygyň klinikasy diňe bir neşekeşlik sindromy bilen çäklenmeýär. Temmäki tüssesinde 100- den gowrak zyýanly maddanyň bolmagy umumy zäherleýji täsire sebäp bolýar., olaryň 40-sy konserogen we düwnük keseline sebäp bolýar. Häzirki wagtda dünýäde ölenleriň sany bäşden bir bölegi temmäki çekmek bilen baglanyşykly. Bedeniň nikotiniň himiki garaşlylygynyň emele geliş döwri aýratyn bolup, alty aýdan 5-6 ýyla çenli bolup bilýär. Nikotin endiginden ejir çekýänleriň we çilimkeşiň arasyndaky esasy tapawut, çilim çekmegiň näsag üçin möhüm ähmiýete eýe bolmagydyr we her gün nikotiniň aýratyn dozasyny almalydyr.

Nikotine garaşlylygyň esasy tapgyry tapawutlandyrylýar.Olar:

Epizotik çilim diýip atlandyrylýan başlangyç etap. Nikotine fiziki taýdan garaşlylyk ýok, şonuň üçin birnäçe gün çilim çekmekden saklanmak mümkin. Çilim çekmek islegi tolgunma,negatiw duýgular, spirtli içgiler we ş.m. bilen ýokarlanýar.

Döreýiş tapgyry(durnuklaşdyrma). Çekilen çilimleriň sany köpelýär we iň ýokary derejä ýetýär. Nikotini çekmek sindromy, çilim çekmekden uzak wagtlap saklanandan soň ýakymsyz duýgular görnüşinde emele gelip başlaýar.

Serhoşlyk tapgyry. Günde çekilýän çilimleriň sany yzygiderli köpelýär. Çilim çekmek sindromy soňky çilim çekilenden 1-2 sagadyň dowamynda ýüze çykýar. Nerw,ýürek-damar, dem alyş we iýmit siňdiriş ulgamynyň dürli funksiýalarynyň bozulmalary bar.

Başlangyç tapgyry 15-20 ýyl yzygiderli çilim çekenden soň emele gelýär. Çilim çekmek bes edilende , gysga wagtdan soň demgysma, nerw we ýürek damar ulgamlarynyň bozulmalaryna çenli nikotiniň çekilmeginiň güýçli ýüze çykmagyna getirýär.
Çilimi näme üçin taşlamaly?

Biriniň ömrüni uzatmak (ortaça 10-20ýyl ir ölýär);
Dowamly bronhitden ejir çekmezlik üçin;
Öýkeniň, bogazyň, diliň, burnuň, gyzylödegiň, aşgazanyň, böwregiň düwnük keselini düýpli azaltmak;
Ýürek-damar keselleriniň, gastritiň, aşgazan ýarasynyň ösüşini çylşyrymlaşdyrmazlyk üçin;
Has güýçli nerw ulgamyna eýe bolmak üçin;
Dişleriňiziň has uzak hyzmat etmesi üçin;
Nesilleriňiziň çilimkeş bolmagyny azaltmak üçin;

Çilim tüssesiniň düzümi.
Çilimiň tüssesinde 3000 dürli himiki birleşmäniň bardygyny subut edilýär. 20 sany çilimde ortaça 130 mg nikotin bar . Temmäkiniň tüssesinde 60 dan gowrak konserogen saklanýar. Olardan başgada radioaktiw maddalary hem öz içine alýar. Bir ýylyň içinde çilimkeşiň dem alyş ýollaryndan ortaça 81 kg temmäki öýkene barýar.

Temmäki ulanýan adamyň impulsy günde 15000 ýürek urgusy çilim çekmeýänleriňkiden köpdir. Şeýlelik bilen ýürek urgusy adaty ýagdaýdan takmynan 20% ýokarydyr. Munuň bilen birlikdede çilim eşidiş ulgamyna hem zyýan ýetirýär. Çykarylan zäherli maddalar gulagyň içki gurluşlarynyň içki gatlagyna zyýanly täsir edýär. Duýgy reseptorlaryna zeper ýetýänligi sebäpli uky, ys duýujylyk, tagam biliň duýgulary azalýar. Nikotin daşky görnüşiňe ýaramaz täsir ýetirip , dişleriň garalmagyna, ýakymsyz ysyň döremegine sebäp bolýar. Temmäkini ulanmagyň içki biologiki garramaga eltýändigi subut edildi. Bedeniň funksional görkezijileri ýaşa gabat gelmeýän ýagdaýlar ýüze çykýar.
Çilim çekmek diňe bir çilimkeşiň saglygynadäl eýsem maşgalasyna we töweregindäki adamlara zyýan berýär. Ýakyn ýerdäki adamalar yzygiderli tüsse alýarlar. Otagdaky tüssäniň ysy baş aýlanmaklyga, ýürek bulanma, üsgülewük, gözüň we bokurdagyň gyjyndyrylmagyna we allergiýa sebäp bolup biler.
18
85
2
atakulyyewa_humay
09.08.2023 16:26
Häzirki innowasiýalaryň ösen eýýamynda gündelik durmuşymyza çalt depginde ornaşýan sanly ulgam köptaraplaýyn täsirini ýetirýär. Bu ýagdaý bar bolan käbir hünärleriň zerurlygyny azaltmak bilen bir hatarda täze hünärleri döretmegi hem şertlendirýär, şeýle hem bu ýagdaý täze başarnyklary öwrenmegimize-de ýardam edip biler. Sanly ulgamyň durmuşymyza ornaşmagy bilen ýakyn ýyllarda hünärmenleriň işe bolan ukyplary belli bir derejede üýtgär. Maglumatlara görä, 2025-nji ýyla çenli zähmetiň öndürijiliginiň sanly ulgama geçmegi ençeme iş orunlaryň ýok bolmagyna sebäp bolup biler. Ýakyn ýyllarda esasy zerurlyk duýuljak hünärlere maglumat bilen işleýän ylmy hünärmenler, emeli zehin boýunça işgärler, sanly marketing boýunça hünärmenler, awtomatlaşdyrmak boýunça hünärmenler, hususy telekeçilik ugrundan zähmet çekjek hünärmenler degişli bolup durýar.

Tehnologiýanyň durmuşymyza has işjeň ornaşdyrylmagy bilen täze zerurlyk duýuljak başarnyklaryň hem üýtgemegine garaşylýar. Öňümizdäki bäş ýylda şol bir wezipede işlerini dowam etdirmek isleýänler başarnyklarynyň 40 göterimini täzelemeli bolarlar. Iş bilen üpjün edijileriň pikirine görä, täze başarnyklara bolan talap has hem ýokarlanar.

Ýakyn ýyllarda hünärmenlerden talap ediljek esasy başarnyklar:

- Analitik pikirlenmek ukybyna we innowasiýalara açyk bolmak.
- Yzygiderli öwrenmegi endik edinmek.
- Çylşyrymly meseleleri çözmegi başarmak.
- Tankydy pikirlenmek we seljerme ukyby ösdürmek.
- Döredijilik we täze başlangyçlary teklip etmegi başarmak.
- Kämil tehnologiýalary ulanmagy başarmak, dolandyrmak we gözegçilik etmek.
- Tehnologiýa dizaýny we programma ýazmak.
- Dürli stresli ýagdaýlardan baş alyp çykmak.
- Sebäpleri ýüze çykarmak we olary çözmek.

Elbetde bu täze başarnyklary öwrenmek belli bir derejede wagt we şert talap edýär. Bilermenleriň aýtmagyna görä, köpçülik bilen işleşýän, medeniýet, ýazuw we marketing ugurlarynda işleýän hünärmenlere bu başarnyklary öwrenmek üçin 1-2 aý, maglumat we emeli aň ugrundan işleýän hünärmenlere 2-3 aý, «bulut» tehnologiýasynda işleýän hünärmenlere we inženerlere dört aýa çenli wagt gerek bolup biler.
19
48
2
atakulyyewa_humay
09.08.2023 00:37
Golaýda, aryçylar arylarynyň «ýaşyl we gök tebigy däl kölegelerde» bal ýasaýandyklaryna göz ýetirdiler. Fransiýanyň demirgazyk-gündogarynda ýerleşýän şokolad fabriginden (M&M) galyndylary gaýtadan işleýän biogaz zawody bar. Onuň töweregindäki aryçylar balarylarynyň ýaşyl we gök reňkli bal ýasaýandyklaryna göz ýetirdiler. Britan aryçylar birleşiginiň wekili munuň sebäbiniň arylaryň zawodyň galyndylary bilen iýmitlenmegi bilen baglanyşyklydygyny düşündirdi. Fransuz aryçylary bolsa ýaşyl we gök bal ýygnadylar. Maglumata görä, arylar jülgelere uçmagy bes edipdirler we bu konditer zawodyndan çykýan galyndylarda mesgen tutupdyrlar. Şondan soň hem, awgust aýyndan bäri on iki sany aryçylyk fermasynyň balary öýjagazlarynda üýtgeşik reňkli ballar peýda bolup başlady.

Aryçylar bu ugurda öz derňewlerini geçirdiler we netijede şeýle metamorfozlaryň, ýagny üýtgemeleriň sebäbi bu konditer zawody bolup biler diýen netijä geldiler. Ýerli ýaşaýjylar gök, ýaşyl we goňur süýji boýaglarynyň galyndylary bolan gaplarda köp sanly balarylaryna duş geldiler. Emma şeýle reňkli balyň adaty baldan tapawutlylykdaky täsiri zerarly bu ýagdaýyň öňüni almak boýunça degişli çäreler görüldi. Mundan başga-da, süýji boýagynyň arylaryň içki fiziologiýasyna ýetirýän täsiri-de göz öňünde tutuldy. Mälim bolşy ýaly, Fransiýa Ýewropa Bileleşiginiň iň uly bal öndürijilerinden biridir. Bu önüm ýylda 18 müň tonnadan gowrak möçberde öndürilýär. Fransiýanyň diňe şol sebitiniň özünde ýylda 35 müň koloniýaly 2,4 müň töweregi balaryçy bar, olar ýylda müň tonna çenli bal öndürýärler.

Ýeri gelende belläp geçsek, bal öz reňkini arylaryň ýygnamak üçin gonýan gül tozanjyklaryndan alýar. Ösümlikler ýylyň dürli döwürlerinde gülleýär we arylar ýylboýy bal ýygnaýandyklary sebäpli, möwsümden möwsüme dürli-dürli bal öndürip biler. Şeýle-de bolsa, bal adaty sary reňkde bolar. Dürli reňkli bal almak isleseňiz, onda arylary emeli reňkler bilen, süýjülikler bilen iýmitlendirmeli bolarsyňyz.

Şeýle hem, balyň reňkine gülleriň düzümindäki kükürt, kaliý, kalsiý, magniý, natriý, mis, demir we marganes ýaly minerallar hem uly täsir edýär. Balyň reňki önümiň antioksidant häsiýetini hem açyp görkezýär. Adatça reňk näçe goýy bolsa, balyň antioksidant düzümi-de şonça ýokarydyr. Goýy reňkli bal adaty reňkli baldan 20 esse köp peýdaly antioksidantlary öz içine alýar. Şeýlelik bilen, lukmançylyk nukdaýnazaryndan hem bal saýlananda onuň goýy reňkli bolmagyny göz öňünde tutmaklyk möhümdir.
27
88
1
atakulyyewa_humay
08.08.2023 19:45
Durmuşyň ähli ugurlarynda üstünlik gazanmak elbetde, hemmeleriň islegi. Islendik ugurdaky üstünligiň esasy syry, alnan bilimleri, toplanan tejribeleri durmuşda dogry ýerinde ulanmak we bolup biläýjek ýalňyşlyklardan gorkmazlykdyr. Üstünlikli durmuşyň 7 sany syry:

1. Hemme zada açyk bolmak we hiç zada bagly bolmazlyk.

Gündelik durmuşda mümkin boldugyça päsgelçilikler hem bolýar. Şeýle pursatda mümkin bolan netijeli pikiri, tejribäni dogry ulanyň. Hemme zada açyk we taýýar boluň. Diňe özüňiziň däl, töweregiňizdäki adamlaryň pikirlerini diňlemek hem möhümdir. Özüňi çäklendirmek size gelip biljek ylhamlardan hem çäklendirer!

2. Zehiniňi puja çykarmazlyk.

Özüňe berlen zehini dogry ulanyp bilmek hem peýdaly başarnykdyr. Bar bolan başarnyklaryňyzyň we ukyplaryňyzyň ýitip gitmeginiň öňüni alyp, zehini puja çykarmazlyk gerekdir. Sebäbi anyk maksatlar hem zehin bilen tutuş bir ömri gowulyga sary üýtgedip bolar. Munuň üçin ýönekeýje, kiçijik bir zat bilen başlaň. Her bir zatda öňe gitmek möhüm däl, esasy zat, zehiniňi durmuşa geçirmäge kömek etjek mehanizmi herekete getirmekdir.

3. Dymmaklyk – uly güýçdür.

Biz çalt depginde üýtgeýän, ösýän dünýäde ýaşaýarys. Günde 24 sagat, ýylda 365 gün - bu biziň wagtymyz, bize berlen mümkinçilik. Gündelik ýüze çykýan galagoply, jedelli ýagdaýlarda asuda durmuşda ýaşamak üçin dymmaklyga hem ýer goýmaly. Çünki dymmaklyk – bu uly güýçdür.

4. Geçmiş bilen galmazlyk.

Käte biz şahsy taryhymyza aşa ähmiýet berýäris. Geçmişde käbir zatlarda şowsuzlyga uçramaklyk, geljekde şowsuz boljakdygyňyzy aňlatmaýar. Geçmişde negatiw bir zadyň bolmagy, geljegiň ajaýyp bolup bilmejekdigini görkezmeýär. Gaýta ondan sapak almaly. Geçmişiň geljegiňi bökdemegine ýol bermeli däl!

5. Sagdyn pikirlenmek.

Sagdyn pikirlenmek – bu şowlulyklaryň ilkinji ädimidir. Ol ähli ünsüňi diňe bir maksada gönükdirmäge ýardam edýär. Birbada iki işi etjek bolýan adam şolaryň haýsy hem bolsa birine az üns berýändir. Durmuşda üstünlige ýeten adamlar, maksat edinen zatlaryna bolan gyzyklanmalarynyň aşa güýçlüligi bilen ýetendir.

6. Ruhubelent bolmaklyk.

Ähli şowsuzlyklary ýatda saklamaga hiç hili sebäp ýok. Bu siziň durmuşyňyz! Size degişli zady çözüp biljekdigiňizi ýatdan çykarmaly däl. Durmuşda ýadawlyk berýän duýgulara üçin ýer bolmaly däl. Oňyn, döredijilikli pikirleri we duýgulary saýlaň, ruhubelent boluň we durmuşyňyzyň üstünliklerine tomaşa ediň!

7. Sussupeslige eltýän pikirlerden gaça durmak.

Özüňi gaty ejiz, ýeterlik akylly däl hasaplamaga ýa-da başarmak isleýän zadyňyzy edip bilmejekdigiňizi duýmaga ýol bermäň. Güýçli taraplaryňyzy ulanyp, ýeňip bolmajak hasaplaýan gowşaklygyň arasyndaky tapawuda düşüniň. Çünki bu pikirler sussupeslige eltip biler.
39
375
10
Yene yükle