Sadaka diýen zady bermelidigini men öňden bilýärdim. Sadaka berýän adama "Asmandan" hem ýeňillikleriň boljakdygy barada "Esasy Gollanmada" köp agzalyp geçilýär: "Kimde kim sadaka berse, Men oň ýerine iki esse edip gaýdyp bererin, eger kimde kim şeýle usul bilen gazanjak bolsa, onda hiç zat başa barmaz". Sistema şeýle işleýär, sadakany ak ýürekden berseň, ol 2 esse bolup gaýdyp gelýär, eger sadakaň işleýiş mehanizmlaryna düşünip, öz pulyňy 2-ä köpeltjek bolsaň, sende hiç zat başa baranok. Men hem öz wagtynda Sadaka atly sistemaň işleýşini barlamaga synanşdym. Birne Hudaýýoly berdim we 2 esse bolup gaýdyp gelerine garaşdym, elbetde hiç zat gaýdyp gelmedi, sebäbi meň nýetim sadaka dälde, öz pulymy 2 esse köpeltmekdi. Soň men bir işdeş aýalyň telefon nomerine 5 manat saldym we şol bada eden işimi unytdym, ol aýal haýsy belgiden puluň geçenini bilenokdy. Aradan köp wagt geçmäkä meň hem belgime nätanyş biri 10 manat saldy. Hemişe şeýle zatlardan soň, telefonyňa ýalňyşyp pul oklan adam, puly yzyna soraýardy, emma şol gün hiç kim maňa jaň edip pul soramady. Şeýdip, meň birniň telefonyna sadaka diýip geçiren 5 manadym, yzyna 10 manat bolup geldi. Şol işdeş aýalyň ýoldaşy ýokdy we ýeke özi 3 çagany ekleýärdi. Elbetde sadaka beriň diýip Hudaýyň özi aýtsada, Oňa hiç kim boýun bolasy gelmez, ýöne şeýle sözleri dünýä belli ýazyjy diýse näme? Robert Kiosaki atly biriniň bir kitaby bar. Kitabyň ady: "Baý kaka, garyp kaka". Kitapda awtor öz kakasy bilen, öz dostynyň biznismen kakasyny deňeşdirýär we pul gazanmakda her dürli maslahat berýär. Kitabyň esasy pikirine görä, pul diýen zat ýatmaly dälde, elmidama aýlanşykda bolmaly, girdeýji getirmeli. Garaz şol kitap ekanomika boýunça maslahatlar berýär, ýöne kitabiň bir ýerinde, awtor, eger sadaka bermeseňiz, hiç zat gazanyp bilmersiňiz diýýär. Özem şol soragda öz iki sany kakasyny deňeşdirýär. Oň hakyky kakasy, garyp kakasy, aýlyk hakyny alyp, ähli çykdaýjylary töläninden soň, artan pulyndan sadaka berýän eken. Oň baý kakasy bolsa, ilki sadaka berip, soň Hudaýyň ugradan pulyny girdeýji hasap edýän eken. Biznes we ekanomika barada kitapda, şeýle informasyýaň gabat gelmegi diýseň geň, ýöne Amerikanlylar näme diýseňem bir zatlara düşünýän bolmaly? Girdeýjilerimden elmydama sadaka bermegi, men hem bir akyma düzdim. Ilki başda meni gysgançlyk eýeleýärdi we öz gazanjymyň laýyk 40-dan bir bölegini hudaý-ýoluna berýärdim. Elbetde ilki bada, sadaka berip başlan wagtyň, Asman mehanizmleriniň işläp başlaryna we beren zadyňy 2 esse edip gaýdyp gelerine garaşýaň. Ýöne kelläňde şeýle pikir bar wagt sadaka berseň, yzyna hiç zat gaýdyp gelenok. Wagtyň geçmegi bilen sadaka bermek ýöne bir endige öwrülýär, eýýäm hiç hili pikirsiz berip başlaýaň we asman mehanizmlary işe girişýär. Edil şu wagt men öz gazanjymyň laýyk 1/10 bölegini berýän, özem awtomatda, hiç hili pikirsiz. Eger sadaka bermegimi goýsam, meň şol bada girdeýjilerim hem kemelip başlaýar.

©Rahman Zulfikarow

Begli we Merjen durmuşynda täze bir sahypa açmak üçin kiçijik bir şäherçä göçüp geldiler. Emma olar bu sahypa nämeleriň ýazyljagyndan habarsyzdylar. Göçüp gelen ilkinji günlerinde Begli öýüň içinde geň we täsin pyşyrdylary eşidip başlady. "Ahyry geldi.." -diýen pyşyrdy sesleri. Bu seslere Begli känbir üns bermedi, hamala onuň göwnünedi.

Günleriň birinde Merjen azyk dükanyna gitmek üçin öýünden çykdy. Begli diwanda oturdy we telewizora tomaşa edip başlady. Çuňňur rahatlyk ýagdaýyna gelende, Merjen gaýdyp gelipdi we ýuwaşlyk bilen Begliniň ýaňagyndan öpüpdi. Gözüni açanda Merjeniň ýylgyrýan ýüzüni gördi.

- Gaty çalt dolandyňla.. - diýip, Begli ýylgyrdy. Emma şol pursatda Merjeniň sesi aşakgy gatdan duýuldy: "Ezizim, men dükandan geldim!"

Gorkudan Begliniň ýüzi çuw-ak boldy. Ýanyndaky bu aýal Merjen däldi. Gorkudan gözleri ulaldy we ýuwaşdan ýüzüni öwürdi. Onuň öňünde Merjeniň ýüzüne meňzeýän, ýöne gözleri garalan gorkunç jandar bardy. Jandar birden bugaryp, zym-zyýat boldy. Pikirlendi: "Bu nämedi? Düýş, galýusinasiýa?"

Begliniň ýüregi güýçli urýardy, ol aýalynyň ýanyna bardy. Näme bolandygyny oňa aýtdy, ýöne Merjen muňa ynanmady. Merjen aladaly ýagdaýda: "Belki, gaty ýadansyň, dynç al" -diýdi.

Birnäçe günden soň Begli şäherçäniň köne kitaphanasyna gitdi. Içerde adam juda köpdi. Emma bir salymdan soň ähli adamlar ýitirim boldy. Begli töweregine göz aýlady, hiç kim ýokdy. Ol gorky bilen aýna seretdi. Aýnadaky şekili oňa däl-de, arkasyna seredýärdi. Begli uludan demini aldy we ýuwaşjadan yza çekildi. Aýnadaky şekili oňa bakdy we gorkunç jandara öwrüldi. Jandar aýnadan çykyp, Beglä tarap okduryldy. Begli bar güýji bilen ol jandara ýumruk berdi, jandar ýere ýykyldy. Pursatdan peýdalanyp gaçdy we bir pena ýerde gizlendi.

Gizlenen ýerinde köne tozanly kitap tapdy. Kitabyň sahypalaryny dörüşdirdi, birnäçe adamyň doglan we ölen senesi we ýeri bellik edilipdi. Öz adyny tapanda gözleri doňdy. Ölüm ýeri bu kitaphanany, ölüm senesi bolsa şu güni sagat 16:00-y görkezýärdi. Sagada seredip, sagat 14:30 bolandygyny gördi. Bary-ýogy bir ýarym sagat wagty galypdy.

Kitaphanadan çykyş gapysyny gözleýärkä, Begli garaňky otaga geldi. Otag juda garaňkydy. Begli içeri girende, gapy onuň arkasyndan ýapyldy. Garaňkylykda jandaryň gülki sesleri eşidildi.

Garaňkylykdaky ses: "Wagtyň geldi, Begli" -diýdi.

Begli garaňkylykda çabalanyp "bu bir ýönekeý elhenç düýş!" diýip pikir etdi. Ýöne bu düýş däldi. Garaňkylykda gülki sesleri ýaňlanýardy we bu, tä kyýamat gopýança ýaňlanmalydy...

© Baýramgylyç SAPARGYLYJOW.

Dünýädäki suwuñ ýaşy kesgitlendi

Muña görä planetadaky suwuñ iki gözbaşy bar, ikisi-de örän gadymy

Dünýädäki iñ gadymy suwuñ 4 milliard 571 million ýyl ýaşynyñ bardygy anyklandy.

"GeoScienceWorld Elements" ylmy žurnalda çap edilen makalada hytaýly we italýan ylmy-barlagçysy birtopar çylşyrymly hasaplamalar bilen planetanyñ suwunyñ haýsy döwürlerde emele gelendigini ähli-jikme-jiklikleri bilen ýüze çykardy. Muña görä planetadaky suwuñ iki gözbaşy bar. Birinjisi Gün sistemasy heniz sowuk bulut görnüşindekä ýüze çykypdyr. Ikinjisi bolsa planetalaryñ emele gelen döwründe (4 milliard 543 million ýyl öñ) emele gelipdir.

Ylmy-barlagçylar Gün sistemasynyñ kemala gelmeginiñ irki tapgyrlarynda emele gelen suwuñam bir ýol bilen Ýer togalagyna gelendigini aýdýar.

Gün sistemasy aslynda Gün ümürligi diýilýän äpet molekulýar bulutdan döredi. Bu buludyñ düzüminde köplenç suwuñ esasy komponenti bolan wodorod bardy. Ony gezegi bilen geliý, kislorod, karbon dowam etdirýärdi. Buludyñ düzüminde ownuk silikat tozany we karbonly tozgalar bardy.

Ylmy-barlag makalasynda Gün sistemasyndaky suwuñ taryhynyñam şu ýerden başlanýandygy aýdylýar. Ýagny, wodorod we kislorod reaksiýas girip, iki dürli suw buzuny döretdi: Adaty suw we deýteriý düzümli agyr suw.

Deýteriý - agyr wodorod (DAW) ady berilen wodorod izotopydyr. Özeninde proton we neýtron (adaty suwuñ tersine) bolýar.

Täze barlagyñ awtorlary Çeçiliýa Çekarelli we Fužun Du bu hadymy suwuñ Ýer togalagynda bar bolup-bolmandygyny anyklamak üçin jemi suwuñ mukdaryny we deýterili suwy ulandy.

Hasaplamalar netijesinde Ýer togalagyndaky suwuñ 1%-den 50%-ne çenli Gün sistemasynyñ kemala gelşiniñ birinji tapgyryndan gelip çykandygy belli boldy.

Ylmy-barlagçylar 1-50%-niñ giñ aralyga yşarat edýändigine ynanýar. Emma şeýle-de bolsa planetamyza düşünmek üçin diýseñ gymmatly maglumatdygyny nygtaýar.

Ylmy makalada bu mesele boýunça, "Guýrukly ýyldyzlardaky we astreoidlerdäki suwuñam ep-esli bölegi alyndy" diýilýär.

Öñe sürlen esasy çaklamalaryñ birinde guýrukly ýyldyzlardan gopan astreoidleriñ planetamyzy bombalandygy we şonda planetamyza suw molekulalaryny getirendigi öñe sürülýär.

Şol sanda Çekarelli we Fužun munuñ beýle däl bolmagynyñ mümkindiginem aýdýarlar:

"Planetamyz birinji suwuny uly ähtimallyk bilen astreoidlerden we planetalardan öñ bolandygy çaklanýan planetajyklardan (planetesimal) miras aldy.

Çagla ÜREN.

Paskalyñ humarly oýuny. Ateizmiñ manysyzlygy. 

Bu dünýäde hemme zadyñ ömri gysga. Sebäbi tükeniksiz we dowamly däl. Bu gün ýaş, ertir garry. Bu dünýäde ateizme uýup näme üstünlige ýetseñem iñ soñunda hemmesi nol bolýar. 1 hepde mundan ozal meniñ keýpi sapada geçiren günlerimiñ edil şuwagt maña hiç hili täsiri ýok. Geçdi gitdi bolany. Ýaşlygyñda nämeler etseñem iñ soñunda garrylyga ýeteniñde saña hiç hili peýdasy ýok. Ýaş wagtyñ nämeler başdan geçirendigiñ şuwagt garrylygyñda saña hiç hili täsir edenok. Islendik geçen zat ýok bolup ýitip gidýär. Ýaşlygam ýom ýok bolup gidýär. Ateizmi saýlap gazanan peýdañam nol boldy şuwagt. Iñ soñunda hemmesi nol bolýar. Güneş gara girdaba öwrülip pylesos ýaly daş töweregindäki planetalary iñ soñunda syryp süpürýär. Gutardy. Ýok boldy.

Indi göreli, görnükli alym Paskal "Paskalyñ humarly oýuny"nda näme diýýär ? Ol onda şeýle diýýär:

1-nji wariant: Tañry bar bolsa we men Tañra ynanyp dogry ýoly saýlap ýaşasam Jennete düşerin, bu tükeniksiz ebedi derejede gowudyr.

2-nji wariant: Tañry bar bolsa we Tañra ynanman islänimi edip ýaşasam onda dowzaha düşerin, bu ededi ýagdaýda erbetdir tükeniksiz azapdyr otda ýanyp awy çekmekdir.

3-nji wariant: Tañry ýok bolsa we sorag jogaba çekmese onda men ynansamam ynanmasamam iki ýagdaýda hem gazanjym ýa-da ýitgim iñ soñunda ölmegim bilen nol bolar, beýnim öçer.

Bu Ýerde görnükli alym Paskal Tañra ynanyp dogry ýolda ýaşamagyñ has manylydygyny we az risklidigini düşündirýär.

© Monty Blank

1968-nji ýylda etolog-alym Jon Kelhun, Ruhy sagdynlygyň amerikan milli institutynda üýtgeşik tejribe synagyny geçirýär. J.Kelhun syçanlaryň sosiumynyň (jemgyýetiniň) adam jemgyýeti bilen meňzeşligini (analogiýasyny) çaklamagyň esasynda, şu meňzeşlikden ugur alyp, tutuş adamzadyň geljegi barada garaýyşlaryny subut etmäge synanyşypdyr.

Munuň üçin alym, özüçe: “syçanlaryň jenneti” diýip atlandyran eksperimental zolagy oýlap tapypdyr we ýasapdyr. Barlaghana şertlerinde ýasalan “syçanlaryň uçmahy” – bu 2x2 metrlik inedördül meýdanly, beýikligi 1,5 metr bolan, onuň içine ýerleşdirilen syçanlar çykyp, gaçyp bilmez ýaly edilen, ýatak ekeni.

Bu ýatakda syçanlar üçin iň amatly howa şertleri, bol iýmit we suw, syçanlaryň özlerine hin gurunmaklary üçin zerur bolan serişdeler üpjün edilipdir. Ondan başga-da gemrijiler weterinarlaryň üznüksiz gözegçiliginde saklanyp, olaryň saglygyna hiç zadyň zeper ýetirmezligi ýola goýlupdyr. Umuman, syçanlar üçin bu emeli “behiştde” ähli howpsuzlyk çäreleri – syçanlara howp saljak ýyrtyjylaryň bolmazlygy, köpçülikleýin ýokanç keselleriň ýaýramazlygy doly derejede berk berjaý edilipdir. Üstesine-de ýatagy hepdede bir gezek doly arassalapdyrlar we hemişe tämiz ýagdaýda saklapdyrlar.

Şeýlelikde, J.Kelhun we onuň kömekçileri tarapyndan syçanlar üçin aňrybaşy ýaşaýyş üpjünçilik şertleri döredilipdir. J.Kelhun özüniň ýasan ýatagyny “syçanlaryň utopiýasy” hökmünde häsiýetlendiripdir we öz geçirýän eksperimentini “Älem-25” diýip atlandyrypdyr.

Bu ýatak 3840 sany syçanyň arkaýyn ýaşamagyna niýetlenipdir. Ýöne, tejribe geçirilýän döwründe syçanlaryň umumy sany 2200 baş bolandan soňra, olar öz-özünden köpelmeklerini bes edipdirler we azalmaga başlapdyrlar.

Tejribe synagy başlananda “syçanlaryň jennetine” 4 jübüt gemriji goýberilipdir. Şu pursatdanam synagyň A tapgyry – özleşdiriş tapgyry başlanypdyr. Şondan 55 gün soň syçanlaryň maşgalalary nesil öndürip ugrapdyr. Syçanlaryň ilkinji çagalarynyň dünýä inmegi bilen synagyň B tapgyry başlanypdyr.

Şondan soň her 55 günden gemrijileriň sany iki esse artypdyr. Emma, eýýäm synagyň 315-nji gününde syçanlaryň köpelmegi peselip, olaryň sany her 145 günden iki esse artmaga başlapdyr. Şol pursatdanam synagyň S tapgyry başlanypdyr. Bu tapgyrda ýatakdaky boş ýer azalypdyr, syçanlaryň baş sany bolsa 600-e ýetipdir. Şonuň bilen birlikde-de syçanlaryň arasynda basgançaklaýyn gatnaşyklar (özara iýerarhiýa) we belli bir derejedäki jemgyýetçilik gatnaşyklarynyň özboluşly ulgamy (sosial ulgam) emele gelipdir. Şol ulgamyň düzüm bölekleri şu aşakdakylardan ybarat bolupdyr:

1. Syçanlaryň arasynda “ýekirilenleriň tiresi (kastasy)” ýüze çykypdyr. Ol topar esasan ýaş syçanlardan ybarat bolupdyr. “Ýekirilenleriň tiresi” ýatagyň merkezine kowlup, dykylypdyr we hemişe diýen ýaly has garry syçanlaryň hüjüm etmeklerine sezewar bolupdyrlar. Tejribe geçirýänler bu ýagdaýyň sebäplerini öwrenenlerinde, aňrybaşy amatly şertlerde syçanlaryň tebigy ýagdaýdakydan has köp ýaşaýandyklaryny we şonuň netijesinde-de garry nesliň jemgyýetçilik meýdanyndaky orunlaryny wagtynda ýaşlar üçin boşatmaýandyklaryny anyklapdyrlar. Hut şonuň üçinem garry syçanlar esasan ýaş syçanlara hüjüm edipdirler. Ýaş syçanlary bolsa, gemrilen guýruklaryndan hem-de tüýi goparylan hamlaryndan tanamak mümkin bolupdyr. Şunuň ýaly zabunlyk bilen syçanlaryň umumy köpçüliginiň arasyndan ýekirilip, kowlanlaryndan soňra ýaş erkek syçanlar, ruhy taýdan ejizläp, pese düşüpdirler we öz tebigatlaryna laýyklykda özleriniň bogaz urkaçylaryny beýleki syçanlardan goramakdan boýun gaçyrypdyrlar.

2. Syçanlaryň urkaçylary öz tebigy boluşlaryndan has gaýduwsyz we yzgytsyz häsiýetleri edinipdirler. Çünki öz erkekleri tarapyndan ýeterlik derejede goralmaýandyklary zerarly, olaryň özleri, özlerini we nesillerini goramaga mejbur bolupdyrlar. Uzagyndan urkaçy syçanlaryň gahar-gazaby, keseki syçanlardan geçip, öz çagalaryna-da täsir etmäge başlapdyr. Olar öz çagalaryny öldürip, ýatagyň ýokarky (çetki diwaryna ýakyn) bölegine göçüpdirler we ýekemenlige endik edip, erkek syçanlar bilen bile ýaşamakdan hem-de çaga dogurmakdan ýüz dönderipdirler. Netijede, syçanlaryň köpelmegi bes edipdir, ýaş syçanlaryň ölümi bolsa barha artypdyr. Şu pursatdanam synagyň D tapgyry – “syçanlaryň uçmahynyň” ahyrzamany başlanypdyr. Bu tapgyrda syçanlaryň arasynda täze bir görnüşi emele gelipdir. Alymlar ol syçanlary “owadanlar” diýip atlandyrypdyrlar.

Ol syçanlaryň “owadanlar” diýlip atlandyrylmagynyň sebäbi – olar öz jynslaryna mahsus bolmadyk häsiýetleri ýüze çykarypdyrlar. “Owadanlar” erkek syçanlaryň zanny-ýasawyna laýyklykda urkaçy syçanlar hem-de ýaşaýyş mesgeni üçin göreşmändirler hem-de öz neslini dowam etdirmeklige düýbünden isleg bildirmändirler. Olar diňe iýip-içip, ýatyp-turup, gezip ýörüpdirler. Ähli meşgul bolýan pişelerem, diňe özleriniň akja, ýumşajyk tüýlerini timarlamakdan ybarat bolupdyr.

Uzagyndan syçanlaryň jemgyýetinde “owadanlaryň” we ýekemen urkaçylaryň sany juda köpelipdir. Syçanlaryň ortaça ömri bolsa 776 güne ýetipdir. Gemrijileriň ömrüniň bu dowamlylygy bolsa olaryň tebigy şertlerdäkisinden hem-de olaryň nesil galdyrmak ukyplaryndan 200 gün artykmaç ekeni.

“Syçanlaryň behişdiniň” ýaşaýyşynyň soňky tapgyrynda bogaz syçanlaryň sany 0,0 derejä ýetipdir. Ondan başga-da syçanlaryň özlerini öz tebigatlaryna mahsus bolmadyk görnüşde alyp barmaklary olaryň arasynda beçebazlygyň giňden ýaýramagyna getiripdir. Şeýle hem, syçanlaryň jemgyýetinde iýmitiňem-suwuňam bol-telki ýeterlikdigine garamazdan olaryň biri-birini iýmekligi (kannibalizm) pajarlap ösüpdir.

“Syçanlaryň jennetinde” ýaşaýan jemgyýet tejribe synagynyň 1780-nji gününde doly gyrlyp gutarypdyr. Şol gün bu ýatagyň iň soňky syçany jan beripdir. Syçanlaryň jemgyýeti öz-özüni ýok edipdir we olaryň jenneti dowzaha öwrülipdir.

Jon Kelhunyň bu tejribe synagyny “Älem-25” diýip atlandyrmagynyň sebäbi, bu tejribe synagy alymlar tarapyndan “syçanlaryň jennetini” döretmegiň 25-nji – soňky synanyşygy ekeni. 25-nji synagyňam netijesi öňküler ýaly bolupdyr.

Şeýlelikde, syçanlaryň sosiumynyň mysalynda alyma we onuň kömekçilerine “jemgyýetiň” ähli zerurlyklary üpjün edilen, dok we aladasyz durmuşda köpçüligiň nähili häsiýetleriniň ýüze çykýandygyny synlamak başardypdyr.