smiling_
07.09.2024 14:25
«...Güýz bolsa saralýar ýaprak»: güýz barada 15 täsin fakt.
Gurbannazar şahyr «Güýz diýilen zada gutarma ýokdur...» diýýär. Ýylyň iň bir göwnüňe aram berýän, kalbyň çuňluklaryna aralaşyp, arassa howasy, pikire berlen ynsan mysaly bütin durky bilen ýaşaýşyň manysyna bolan garaýşyňy hasyl edýän döwri. Bu pasyl hemme ýer ajaýyp, ol duýgularyň konsentrasiýasy: ýagty güýz reňkine reňklenen baglar; ähli aladalaryňy edil suw ýaly ýuwýan ýagyş...
«Turkmenportalyň» bu möwsümiň özboluşly häsiýeti dogrusynda ýetirýän gyzyklydan täsin maglumatlary onuň pessaý heňli aýdyma çalymdaş dünýäsine gaplaýan atmosferasyny duýmaga mümkinçilik berse gerek.
1. Amerikan alymlary barlag geçirip, bu pasylda doglan adamlar beýleki aýlarda doglanlardan uzak ýaşaýarlar diýen netijä geldiler. Ýogsam, olaryň statistik deduksiýasyndan gelip çykýan netije köp ýyl bolmasa-da, hakykata ýakyndyr. Bu ýagdaýyň sebäbi bolsa häzire çenli nämälim hasaplanýar.
2. Günorta ýarym şarda pasyllar Demirgazyk ýarym şardakynyň tersinedir. Şonuň üçinem, Günorta ýarymdaky ýurtlar üçin güýz aýlary — mart, aprel hem-de maý aýlarydyr.
3. Geçirilen barlaglaryň netijelerine laýyklykda, adamlar güýz paslynda has köp aladalanýarlar, ýygy-ýygydan howsala düşýärler.
4. Güýz depressiýasy — güýz pasly düşýän ýurtlaryň ilatynyň 5%-iniň bu dertden ejir çekýäni doly tassyklanan hakykatdyr.
5. Ýeriň ekwatorial çägindäki ýerlerde güýz pasly ýokdur. Bu çäkdäki ýurtlaryň hemmesinde diýen ýaly her ýylda şol bir pasyl — tomus höküm sürýär.
6. Statistiki maglumatlaryň görkezişi ýaly, güýz durmuş toýlarynyň iň köp bellenilýän möwsümidir.
7. «Güýz» sözi köp sanly halklaryň dilinde gelip çykyşy boýunça «hasyl möwsümi» diýmegi aňladýar.
8. Güýz paslynda baglaryň ýapraklary günüň kem-kem gysgalýandygy, sowuk howanyň ýakynlaýandygy üçin saralýar. Ýapraklaryň ýaşyl reňkde bolmagyny üpjün edýän hlorofil öndürilmegini bes edýär we ýapraklara sary, mämişi we gyzyl reňk berýän beýleki pigmentler görünýär.
9. Güýzde ýapraklaryň dökülmegi. Güýzüň gelmegi bilen agaçlar ýapraklaryny «iýmitlendirmek» üçin ýeterlik çyglylyk alyp bilmeýärler. Özlerini halas etmek we iýmitlenmek, ýokumly maddalary saklamak üçin olar ýapraklaryň birleşýän ýerini ýapmaly bolýarlar, netijede ýapraklar gurap, şahadan gaçýar.
10. Astronomik güýz pasly adaty senenamadan 3 hepde giç düşýär.
11. Güýz paslynda ýol ulag hadysasy köp bolýar. Munuň sebäbi, bu möwsümde ýere düşýän ýapraklaryň ulagyň tekerlerini 10 esse köp taýdyrýandygy bilen baglydyr.
12. Güýz paslynyň gün deňleşmesi 22-23-nji sentýabra gabat gelýär.
13. Beýleki pasyllar bilen deňeşdirilende, güýz paslynda maşgalalar az aýrylyşýarlar.
14. Statistikadan görnüşi ýaly, güýz aýlarynda doglan çagalaryň immuniteti çydamly bolýar.
15. Syýahatçylaryň pikiriçe, iň täsir galdyryjy, ajaýyp güýz pasly Gündogar Kanadada we Täze Angliýada bolýar. Bu ýerler başga ýerlerde seýrek duş gelýän owadan gülleri bilen meşhurdyr.
Şulardanam görnüşi ýaly, güýz — duýgularyň pasly, onda tebigat hem-de özüň barada köp sanly gyzykly zatlary bilmek bolýar. Güýz size diňe bir gözellik we rahatlyk däl, eýsem saglyk we uzak ömür hem berip biler. Güýz döredijiligiňizi açmaga we özüňizi tapmaga kömek edip biler. Güýz söýgiňizi we maşgalaňyzy täze umytlara ýetirip biler. Güýz, bagtly bolmagyň möwsümidir!
Çeşme: vivareit.ru; top10a.ru
12
41
smiling_
06.09.2024 13:49
Dünýäde iň uly Starship raketasynyň partlamagy ilkinji gezek atmosferada deşik döretdi.
Alymlar ionosferada raketanyň ýarylmagy netijesinde dörän taryhda ilkinji deşigi ýüze çykardylar. 2023-nji ýylyň noýabr aýynda dünýäde iň uly raketa bolan SpaceX kompaniýasyndan Starship-iň ýarylmagy atmosferanyň ýokarky gatlaklarynda wagtlaýyn deşigiň döremegine getirdi diýip, Live Science ýazýar.
Görkezilen güni Starship raketasy ikinji synag uçuşyna ugrady, ýöne uçuşdan 8 minut soň raketanyň iki basgançagy-da, takmynan, 150 km belentlikde ýaryldy. Bu hem, adatça, gazlaryň ionlaşyp, plazma öwrülýän ýeri bolan ionosferada deşigiň döremegine sebäp boldy. Alymlaryň pikiriçe, ýarylmadan gelen zarba tolkuny ionosferadaky erkin elektronlary wagtlaýyn dargadyp, plazmanyň adaty häsiýetlerini ýitiren bolmaly.
Geophysical Research Letters žurnalynda çap edilen ylmy gözlege görä, deşik 40 minut töweregi dowam edip, soňra ýitdi.
Öň, ionosferada deşikler diňe raketa ýangyjynyň täsiri bilen döreýärdi, ýöne bu gezekki deşik ýarylma netijesinde ýüze çykan ilkinji ýagdaý boldy. Hünärmenler hadysanyň Ýeriň atmosferasyndaky proseslere has gowy düşünmek üçin mundan beýläk hem öwrenmegi talap edýändigini belleýärler.
15
29
smiling_
04.09.2024 22:36
Güýzki gök-önümler saglygy berkidýär.
Güýz aýlary ýylyň iň witaminlere baý aýlary hasaplanýar. Şol sebäpden-de, bu döwürde öz saglygyňyz üçin mümkin boldugyça köp peýda almak gerek. Munuň üçin özüňiziň gündelik iýmitleriňize şu makalada ady agzaljak güýz nygmatlarynyň käbirini goşmak zerurdyr. Olardan iýmek bilen, özüňizi duýşuňyzy düýpli gowlandyrmak bolar. Şeýle hem güýzki gök-önümler adamyň saglygyny berkidýär.
Şugundyryň özi nämä degenok! Onuň düzüminde B topara degişli witaminler köpdür. Witaminleriň hut şol topary dyrnaklaryň, saçlaryň we deriniň sagdyn bolmagyna, şeýle hem nerw ulgamynyň dogry işlemegine täsir edýär. Şugundyr düzüminde saklanýan sinkiň mukdary boýunça gök-önümleriň arasynda öňdäki orunda durýar. Ondan başga-da, şugundyryň düzüminde demir we ýod köp. Mysal üçin, ony gipertoniýa (ganyň basyş güýjüniň ýokarlanmagy) keselinde iýmek peýdalydyr. Munuň üçin şugundyryň şerbetini we ary balyny deň möçberde garyp içgi ýasap, ony bulguryň dörtden biri möçberinde günüň dowamynda birnäçe gezek içmek bolar. Şeýle hem, şugundyryň düzüminde betanin ýaly madda bolup, ol düwnük (rak) çişleriniň emele gelmeginiň öňüni alýar. Şugundyryň reňki näçe goýy boldugyça, onuň düzüminde şonça-da betanin köp bolýar. Ýöne şugundyryň şerbetini köp mukdarda içmeli däldir. Sebäbi şeýle ýagdaýda böwreklerde agyry peýda bolup biler. Meselem, eger-de, böwreklerde daş bar bolsa, onda şerbet olaryň üýtgemegine getirip biler.
Kelem
Bu gök-önüm minerallaryň hakyky hazynasydyr. Kelemiň düzüminde askorbin kislotasy limondakydan ýa-da mandarindäkiden hem köpdür. Eger-de, adam her gün kelem iýse, onda infarktyň we insultyň (beýnä gan inme) ýüze çykma howpy görnetin peseler. Kelemleriň içinde iň peýdalysy ak kelemdir. Ondan soňra brokkol (ýaşyl ot ýaly) we reňkli kelem durýar. Göwrelilikde toksikozdan gutulmak üçin duza ýatyrylan kelemiň suwuny içmek peýdalydyr. Emma kelemiň zyýanly tarapy hem bar. Bu gök-önümi ýokary kislotalylyk we pankreatit (aşgazanasty mäzleriň keseli) keselleri bolan ýagdaýynda ulanmaly däldir.
Armyt
Bu miwe mikro we makro elementlere, organiki birleşmelere we witaminlere baýdyr. Olar efir ýaglarynyň kömegi bilen adamyň keýpini gowulamaga, dartgynlylygyny aýyrmaga we hat-da depressiýadan (tukatlykdan) çykarmaga ukyplydyrlar. Şeýle hem armyt biziň organizmimize energiýa berýär. Şol sebäpden-de, hünärmenler keýpsizlik wagtynda süýji önümleri däl-de, armyt iýmegi maslahat berýärler. Bu miwe temperaturaňyz peselen wagty hem peýda edýär. Munuň üçin bişen armytdan gaýnatma taýýarlamaly. Şeýlelikde, siziň organizmiňiz goşmaça witaminleri alar.
Hoz
Hoz ýaglaryň we beloklaryň hakyky hazynasydyr. Hozlaryň islendik görnüşi adamyň organizmine oňyn täsir edýär. Mysal üçin, kelle beýnisiniň doly işlemegi üçin zerur kislotalar gerek. Olar bolsa kedr hozunda we adaty hozda köpdür. Olara dürli işdäaçarlary we süýjülikleri garyp, özüňiziň gündelik iýmitiňiziň arasyna goşup bilersiňiz.
Kädi
Kädi örän gymmatly iýmit önümidir. Özüniň az kaloriýalylygy we gowy siňýänligi üçin, ol köplenç çagalaryň iýmitine goşulyp bilner. Kädi kaliýa, pektinlere, karotinlere we witaminlere baýdyr. Şol sebäpden-de, ondan esasy naharlary we beýlekileri taýýarlamak bolar. Kädiniň düzüminde A witaminiň barlygy sebäpli, ol ýaralaryň, ýanyklaryň we aşgazanyň baş keselleriniň bejerilişinde hem peýdalydyr. Munuň üçin günüň dowamynda 2 gezek: irden we agşam bedeniň zeper ýeten bölegine gyrgyçdan geçirilen kädini goýmaly.
Nar
Nar juwanlygy saklamaga we işdäňi açmaga kömek edýär. Bu bolsa iýmitiň gowy siňmegine getirýär. Ol ýürek-damar ulgamynyň kadaly işlemegine ýardam edýär we gemoglobiniň derejesini ýokarlandyrýar. Şeýle hem organizmiň öýjüklerine mümkin boldugyça köp wagtlap öz durkunda saklanmaga kömek edýär.
TurkmenPortal.com
9
144
smiling_
04.09.2024 14:54
Altyn güýz hakynda gyzykly maglumatlar.
Bize mälim bolan tyllaýy güýz pasly Ýer ýüzüniň ähli ýerinde ýok. Mysal üçin, Ekwatorda hiç wagt güýz bolanok.
•Russiýada we Ýer ýüzüniň demirgazyk şarynda güýz pasly sentýabr aýynda başlaýar we noýabrda tamamlanýar. Tersine Günorta ýarym şarda mart aýynda başlanyp, maý aýynyň ahyryna çenli dowam edýär.
•XVIII asyra çenli Russiýada güýz pasly düýbünden başgaça hasaba alyndy, ýagny ol 23-nji sentýabrda başlanyp, 23-nji dekabrda tamamlanypdyr.
•Ýewropanyň ýurtlarynyň hemmesinde güýz aýlary sentýabr- noýabr aralygy hasaplanýar. Irlandiýada bolsa köp adamlar köne däbe eýerýär we güýz awgust aýynda başlanýar diýlip hasaplanýar.
•Amerikaly alymlar geçiren synagynyň çäginde gyzykly statistika ýygnamagy başardylar. Netijede güýzde doglan adamlaryň ortaça beýleki aýlarda doglanlardan uzak ýaşaýandyklary öňe sürüldi.
•Güýz depressiýasy düşünjesi ählimize tanyş bolsa gerek. Geçirilen gözleglere görä, ortaça her 100 adamdan 5-si güýz reňkinden ejir çekýär.
•Meteorologiki sebäplere görä, atmosfera basyşynyň peselmegi ýylyň beýleki döwürlerine garanda güýzde has aýdyň ýüze çykýar, oňa esasan hem uly ýaşly adamlar duýgur bolýarlar.
•Ýüze çykýan heläkçilikleriň köpüsi güýzde bolýar, ýagny bu ýagdaý ýagynyň güýçli ýagmagy, düşen ýapraklaryň köp ýygnanmagy we şemalyň täsirinde öwüsmegi bilen baglanyşykly. Şeýle ýagdaýlar pyýadalar, ýolagçylar üçin kynçylyklary döredýär.
“Güýz” sözi dürli dillerde “hasyl” diýmekligi aňladýar.
Ýapraklar diňe güýzde däl-de başga möwsümlerde hem düşýär, ekwatorial we tropiki zolaklardaky ösümlikleriň köpüsi ýapragyny dökýärler.
Sentýabr-noýabr aýlarynda doglan bäbejikleriň beýleki möwsümlerde doglanlara garanda 100 ýaşa çenli ýaşamak ähtimallygy ýokarydyr.
Alymlar global ýylylygyň güýz reňkine täsir edip biljekdigini öňe sürýärler.Ýer şary gyzdygyça ýapraklar reňkiniň üýtgemegini yza süýşürip başlaýar. Mundan başga-da ýapraklar düzümindäki glýukozany gyzyl pigmentiň emele gelmegi üçin däl-de, täze şahalaryň ösmegi üçin harçlaýarlar.
Oguljeren Hudaýnazarowa
Türkmen oba hojalyk institutynyň talyby
12
22
