enes_∞
22.10.2024 01:23
![]()
Insultdan ägä boluň!
Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň (BSGG) maglumatlaryna görä, beýni damar keselleri ykdysady taýdan ösen ýurtlarda has giň ýaýrap, ol nerw-psihiki dartgynlygyň artmagy netijesinde, adamlaryň işjeň döwründe ýürek gan-damar keselleriniň düzüminde köpelýändigi bilen düşündirilýär.
Soňky ýyllarda ýaşlaryň, hatda çagalaryň arasynda hem insultyň ýygy duşmagy anyklanýar. Dünýäde her ýylda on dört mln adam ýiti insult keselini geçirýär, olardan alty mln ölümçilige sezewar bolýar. Işemiki insult beýni gan aýlanmasynyň ýiti bozulmasynyň 70-85%-ni tutýar.
Beýni gan aýlanyşygynyň ýiti bozulmasyna getirýän birnäçe howp faktorlarynyň bardygy mälimdir. Olardan arterial gipertoniýa, ýüregiň işemiýa keseli, çep garynjygyň gipertrofiýasy, tranzitor işemiki hüjüm, süýjüli diabet, lipid çalşygynyň bozulmagy, zyýanly endikleriň bolmagy ýaly ýagdaýlary bellemek bolar. Insult keselini geçiren näsaglaryň 30%-de hereketiň çäklenmegi bilen bir hatarda geplemek ukybynyň afaziýa we dizartriýa görnüşinde bozulmagy anyklanylýar. Derman bejergisinden başga-da okuw sapaklaryny, bejeriş bedenterbiýesini, owkalamany, neýropsihologik we logopedik maşklaryny, psihoterapewtik kömegini öz düzümine alýar. Şeýle-de sosial gulluklaryň hem ýeterlik derejede kömegi gerek bolýar. Insultly näsagyň keseliniň ýiti we ýitileşen döwründe oňa psihologik goldawyň berilmegi hem zerurdyr. Näsaglaryň fiziki işjeňleşdirilmegi keseliniň geçiş ýagdaýyna, döwrüne laýyklykda amala aşyrylmalydyr.
Insultdan soňky ilkinji sagatlarda, aýratyn hem 4-48 sagadyň aralygy kelle beýniniň zeperleýji faktorlardan goralmagy üçin örän wajyp hasaplanýar. Insultyň alamatlaryny çalt ýüze çykarmak, gemostazy gözegçilikde saklap, gyssagly ýagdaýda trombolizisi geçirmek, aýratyn ýagdaýlarda mehaniki tromboektomiýa geçirmek oňyn netijelerini berýär. Insultdan soňky dikeliş döwründe giňden ulanylýan derman toparyna nootroplar (noos – ruh, pikir; tropos – ugur diýen manyny berýär) degişlidir, olar huşy, ýatkeşligi, kognitiw funksiýany gowulandyrmaklyga ukyplydyr.
Ženşen, limonnik ýaly ösümliklerden alnan dermanlar hem uzak ulanylanda nootrop häsiýetini ýüze çykarýar. Netijede, nootroplaryň esasy täsiri neýron öýjükleriniň membranasyndaky fosfolipidleriň ultragurluşyny dikeltmäge gönükdirilendir. Olar habar beriji proteinleri polipeptid görnüşe geçirip, neýronlaryň ýaşaýjylyk ukybyny ýokarlandyrýar. Netijede, neýronlaryň esasy häsiýetleri dikelýär. Nootroplar täze baglanyşyklaryň emele gelmegini üpjün edýär, autofagiýany güýçlendirýär, immun ulgamyny kadalaşdyrýar. Şeýle-de olar beýnidäki zeperlenen öýjükleriň sanyny azaldýarlar, impulslaryň ýaýrawyny giňeldýärler, nekroz ojagynyň töweregindäki gaýnaglamanyň alamatlaryny azaldýarlar. Şonuň bilen birlikde beýnide umumy gan aýlanyşygy kadalaşdyrýarlar. Olaryň beden üçin zyýansyzdygy köp sanly ylmy işlerde subut edilendir
12
63
enes_∞
21.10.2024 23:04
![]()
«YouTube»-den giň möçberli täzelenme
Ählimiziň bilşimiz ýaly, «YouTube» – wideo-hosting hyzmatlaryny hödürleýän meşhur hyzmat ediji bolup, ol ulanyjylara dürli wideolary goşmak, görmek we teswirlemek mümkinçiligini berýär. «Tech.news»-iň bellemegine görä, «YouTube» ykjam, web we teleýaýlym programmalary üçin birnäçe täze funksiýalary öz içine alýan giň möçberli täzelenme çykardy.
Onuň esasy üýtgeşmeleriniň biri sesiň çykyş tizligine has takyk gözegçilik etmekdir. «YouTube» ulanyjylary mundan beýläk täze tizligi dolandyrmak menýusynda + ýa-da – nyşanlaryna basyp, 0,05x ädimde tizligi artdyryp ýa-da peseldip bilerler. Ýatlap geçsek, ozal sesiň çykyş tizligini diňe 0,25x ädimde üýtgedip bolýardy.
Ýene-de bir möhüm täzelenme bilelikdäki pleýlistleri döretmek ukybydyr. Ulanyjylar öz suratlaryny miniatýura hökmünde goşup biljek ýa-da tekst gözlegine esaslanýan miniatýura döretmek üçin «YouTube»-niň GenAI guralyny ulanyp bilýän başga bir ulanyjy bilen baglanyşyk sanawyny ýa-da QR koduny paýlaşyp bilerler. Şeýle-de «YouTube» ähli ulanyjylar üçin ozal «Premium» abunasy bilen elýeterli bolan «YouTube» uky wagty funksiýasyny goşdy. Umuman, täze girizilen düzgün, ulanyjylara redaktirlenen ýa-da sintetirlenen materiallardan asyl ýazgylary tapawutlandyrmaga kömek etmek üçin niýetlenendir.
«YouTube» taslamasy 2005-nji ýylyň fewral aýynda San-Bruno, Kaliforniýada «PayPal»-yň üç öňki işgäri tarapyndan döredilendir.
«TürkmenGazet».
9
43
enes_∞
21.10.2024 15:36
![]()
Bir muzeý tutuş şäheri üýtgedip bilermi?
1997-nji ýylda açylan titandan ýasalan Bilbao Guggenheim muzeýi binagärlik dünýäsinde uly öwrülişik döretdi. Muzeýiň binagäri Frank Gehri binanyň soňky tapgyrynda Bilbao geleninde, «Men bu adamlara näme etdim?» diýen soragy öz-özüne berdi. Guggenheim muzeýi diňe bir Bask şäherini dünýä belli merkeze öwürmek bilen çäklenmän, binagärlik dünýäsine ynamly, estetiki we meşhur gurluşyň nähili täsirli bolup biljekdigini hem görkezdi. Bu gurluşdan soň, hünärmenleriň Bilbaba täsiri diýip atlandyrýan hadysasy ýüze çykdy.
Bilbao täsiri näme? Bilbaodaky Guggenheim muzeýi Ispaniýanyň şasy we şa zenany tarapyndan açylaly bäri häzirki zaman dünýäsiniň iň ajaýyp gurluşlaryndan biri hasaplanýar. Bu muzeý medeni maýa goýumlarynyň we ajaýyp binagärligiň ykdysady galkynyşa nähili goşant goşup biljekdigini görkezýän «Bilbao effekti» atly düşünjäniň başlangyjydyr. Şäherler bu düşünjäniň yzyna düşüp, özleriniň ykdysady ösüşini gowulandyrmaga synanyşdylar. Şeýle-de bolsa, köp şäher Bilbaonyň üstünligine doly ýetip bilmedi. Munuň sebäbi, muzeýiň üstünliginiň birnäçe üýtgeşik şertleriň utgaşmagy bilen mümkin bolmagydy.
![]()
Häzirki wagtda hem muzeý her ýyl şähere millionlarça myhmany özüne çekip, ykdysady galkynyşyň açary bolmagyna dowam edýär. Muzeýiň dizaýn prosesi ilkibaşda Gehri üçin uly stres çeşmesi bolupdy. Ondan Sidneý opera teatry ýaly ajaýyp gurluşy döretmegi haýyş edilipdi. Ýöne Gehri bu haýyşy ýerine ýetirip bilmejekdigini duýýar. Ahyrynda, Nerwion derýasynyň kenarynda ýokary galýan titanium örtügi bilen tapawutlanýan bu ullakan gurluşy dizaýn etdi. Gehriniň ajaýyp zehini we «CATIA» programma üpjünçiligi tarapyndan üpjün edilen tehniki desgalar sebäpli muzeý 100 million dollar býudjet bilen gurulýar.
![]()
Gehri muzeýiniň häzirki zaman binagärlik dünýäsinde özboluşly orny bar, ýöne muzeýiň üstünliginiň esasy elementi diňe bir binanyň estetikasy däl, eýsem, şäheriň zerurlyklaryna laýyk gelýän binanyň gurulmagydy. Guggenheim gaznasynyň Ýewropadaky gatnaşygyny giňeltmek üçin Bilbaony saýlamagy we şäheriň bu taslama üçin berýän maliýe goldawy muzeýiň üstünlik gazanmagynda möhüm rol oýnady. Guggenheim muzeýi tutuş şäheri ösdürmek üçin ýeterlik derejede gurluş bolsa-da, käbir tankytlara sezewar boldy. Binanyň diňe binagärlik tomaşalaryna ünsi jemläp, sungaty fonda galdyrandygy öňe sürüldi. Şeýle-de bolsa, Gehri bu tankytlara garşy çykdy we sungat işgärleri bilen ýakyn hyzmatdaşlykda işleýändigini we binanyň sungat üçin berk esas döredendigini öňe sürdi.
Netijede, Guggenheim muzeýi häzirki wagtda sungatsöýüjiler we syýahatçylar üçin özüne çekiji ýerdir. «Bilbao effekti» dünýäniň köp şäherini ruhlandyran hem bolsa, bu üstünlige öýkünmek isleýänleriň köpüsi Gehriniň gözýetimine doly ýetip bilmedi. Gehri muzeýiň dizaýnynda şäheriň taryhyna we medeniýetine laýyk gelýän bir gurluş döretdi we Nerwion derýasynyň kenaryndaky gaýyk ýaly görünýän bu gurluş şäheri diňe bir binagärlik bilen çäklenmän, eýsem, ykdysady we medeni galkynyşa getirdi.
Türkmengazet
8
61
enes_∞
21.10.2024 11:38
Daş we maýyplaryň arabasy
Ýaş hem başarjaň dolandyryjy täze alnan «Ýaguar» kysymly awtoulagyny obanyň içi bilen ýokary tizlikde sürüp barýardy. Maşynyna duýdansyzlykda degen daş ony ulagynyň tizligini peseltmäge mejbur etdi. Haýal etmän daşyň zyňlan ýerine ýöneldi. Maşyndan düşüp, daşy zyňan kiçijik çaganyň üstüne dazzarylyp gygyryp başlady:
― Näme üçin beýtdiň? Kim sen beýder ýaly?! ― Çagadan jogap bolmansoň, hasam gaharlandy:
― Bu ulagyň nähili gymmatdygyndan habaryň barmy? Näme üçin beýtdiň diýilýä saňa!
Çagajyk ýalbaryp jogap berdi:
― Daýy jan, meni bagyşlaň! Ýöne daş zyňmasam hiç kim duranok…
Gyrada duran ulaglaryň arka ýüzüni görkezenden, gözýaşlary ýaňagyndan süzülip gaýtdy:
― Agam ýanýodadan aşak tigirlendi. Ony galdyrmaga güýjüm ýetenok. Haýyş edýän, ony arabasyna mündürmäge kömek edäýiň-dä. Ýeke özüme agyr bolýar…
Bu ýagdaýa ýüregi endirän ýaş ýigidiň bokurdagy doldy. Ýerdäki oglany göterip, arabasynda oturtdy. Elýaglygy bilen ýarasyny daňdy. Çagajyk bolsa ýaş ýigide seredip:
― Taňry ýalkasyn, daýy! ― diýdi.
Ýaş dolandyryjy çagajygyň agasyny öýe äkidip barşyny synlady.
Haýallyk bilen ulagyna ýöräp barşyna, edil ýaňyja başdan geçiren hadysasy barada oýlandy.
… Ol şondan soň ulagynyň gapysyny bejertmedi. Degen daşyň gapyda goýan yzy oňa galan ömrüni kimdir biri daş atyp duruzjak derejede tiz ýaşamaly däldigini ýatlatdy durdy.
Taňry ilki ruhuňyza pyşyrdap, ýüregiňize gep gatyp görer. Gulak asmasaňyz, daş zyňar. Pyşyrdymy ýa-da daş?! Özüňiz saýlaň!
Terjime eden Annabibi Öwezmyradowa
8
64
enes_∞
20.10.2024 18:21
![]()
Näme üçin güýzde ýapraklar reňkini üýtgedýär?
Güýzde ýapraklaryň näme üçin reňkini üýtgedýändigi barada pikir edip gördüňizmi? Ýylyň iň romantik möwsümi hasaplanýan güýz pasly, pastel reňkleriniň möwsümi hökmünde bellidir. Bu möwsümde tebigatda sary we gyzyl reňkleri aşa köp görýäris. Eýsem, her güýzde bolup geçýän bu hadysanyň sebäbi nämekä diýip pikir edip gördüňizmi? Ýapraklaryň näme üçin pasyllara görä reňkini üýtgedýändigini anyklamagyň wagty geldi!
🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂
Bilşimiz ýaly, ösümlikleriň hersinde olara reňk berýän pigmentler bar. Hlorofil iň köp ýaýran pigmentdir we ýapraklary ýaşyl görkezýär. Karotin ösümliklere mämişi görnüşini berýän pigmentiň başga bir görnüşidir. Ksantofiller sary reňk öndürýär, antosýaninler bolsa gyzyl we gyrmyzy reňkleri öndürýär. Ösümlikleriň reňkleri ösýän möwsümlerine we topraklaryna görä üýtgeýär. Möwsüme baglylykda ýaşyl, sary, mämişi, gyzyl, goňur we hatda gyrmyzy ýapraklary görüp bilersiňiz. Ösümlikler fotosintez wagtynda Günden alýan ýagtylygyny himiki energiýa öwürýärler. Bu planetamyzdaky ýaşaýşy goldaýan kislorod, ýokumly maddalar we beýleki organiki maddalary döredýär. Hlorofil bu prosesiň aýrylmaz bölegidir. Güýz möwsüminde howa sowuk bolanda Gün şöhlesi hem azalýar. Ösümliklere az hlorofil gerek bolany üçin bu pigment ýuwaş-ýuwaşdan dargap başlaýar. Şeýle bolansoň, ösümlikleriň ýaşyl reňki ýitýär. Bu amalda mämişi reňk berýän karotin pigmenti has görnükli bolýar we ýapraklaryň reňki üýtgeýär.
🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂
Gyzyl reňkli antosýanin pigmenti, tebigy şeker saklaýan käbir ösümlik ýapraklarynda tomus aýynyň ahyryna has köp reňk berip başlaýar. Bu güýzde reňk dürlüligini ýokarlandyrýar. Sosna ýaly käbir agaçlar ýylyň dowamynda ýaşyl bolup galýarlar, ýapraklaryny dökmeýärler we gyşda ýaşyl görünmegini dowam etdirýärler. Sosna we arça ýaly käbir görnüşler, esasanam, garly gyş landşaftynda ajaýyp görnüşleri bilen tapawutlanýar. Sowuk gyş aýlarynda ýapraklaryny gorap saklaýan ýaprakly agaç görnüşleri, ýabany tebigat üçin aýrylmaz durmuş ýoluny döredýär. Ine-de, ýapraklaryň reňkiniň üýtgemeginiň sebäbini öwrendik.
🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂🍂
Onda näme üçin güýzde ýapraklar düşýär? Bu ýagdaýyň aňyrsynda birnäçe himiki proses bar. Güýz ýakynlaşdygyça agaçlaryň sütüninde ýörite öýjükler ösýär. Bu agaç bilen ýapragyň arasynda päsgelçilik döredýär. Ahyrynda, ýeller güýçlenip başlanda, ýapraklar gowşaýar we agaja ýapyşmakda kynçylyk çekip ýere gaçýar. Indi güýzde ýapraklaryň reňkini üýtgedýän soragyň jogabyny bilýärsiňiz. Munuň sebäbiniň howa we temperatura şertleri sebäpli ýüze çykýan himiki üýtgemelerdigini öwrendik. Goňur ýapraklaryň arasynda gezeniňizde ýa-da romantika pursatlary başdan geçireniňizde bu ýagdaýa sebäp bolýan çylşyrymly himiki prosesleri ýadyňyzda saklap bilersiňiz!
6
64
enes_∞
19.10.2024 21:54
![]()
Ýalana oda
Ýalanlara ýalan sözle! lazymdyr ,
Ýalan sözüñ ýanyndaky tazyñdyr,
Dünýe ýalancydan doludur, bilseñ,
Bu ýol lolularyñ ýoludur, bilseñ,
Patyşanyñ gulagyna münen bar,
Wah , älem bolsady-- diýýär -- bu ýurt dar"
Milletiñ cäginden çykyp bilýäne ,
Men -- men pälwanlary ýykyp bilýäne,
Adam bary hoşal--la?!
Diýdim muña "Maşallah".
Dünýä ýalan ýasalandyr megerem,
Muña "ýok" diýýäne başym egerem.
Ýalanlara ýalan sözle! Lazymdyr,
Ýalan sözüñ ýanyndaky tazyñdyr...
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
8
72
enes_∞
19.10.2024 15:32
Soňunda hemmämizem hiç kim bolup galarys
Bir wagtlar öz döwrüniň häkimi gol astyndaky ýolbaşçylar bilen at üstünde şähere gelýär. Ýoluň gyrasyndaky adamlar iki bükülip, häkime salam berýärler. Olaryň arasynda bir çetde oturan adamyň weli hiç zat bilen işi ýokmuş. Häkimiň hem bu adama gözi düşýär.
Häkim atyny saçy-sakgaly buýr-bulaşyk, üst-başy sal-sal bolan bu adamyň ýanyna sürýär. Atyndan düşmän, gaty ses bilen oňa gygyryp, şeýle diýýär:
– Eý, adam! Her kim meniň şähere gelenimi görüp, eglip salam berýär, sen näme üçin ýeriňdenem butnaňok Sen kim bolarsyň özi?
Sal-sal geýnüwli adam durkuny hem üýtgetmän, häkimiň ýüzüne seredip:
– Men hiç kim – diýýär.
Häkimiň muňa has-da gahary gelýär:
– O nähili «hiç kim», seň adyň, şan-şöhratyň ýokmudyr?
– Seňki barmy?
Häkim hälkisindenem beter haýran geň galýar, ýöne soraga jogap berýär:
– Nä, sen meni tanaňokmy? Men häkim.
Ol adam şol bir durkuny saklap, ýene-de şeýle diýýär:
– Soň näme boljak?
– Wezir boljak.
– Ondan soň näme boljak?
– Patyşa boljak.
– Onsoň?
Häkim biraz pikirlenip durýar-da:
– Hiç kim – diýip jogap berýär.
Sal-sal geýnüwli adam ýylgyrýar.
***
Bu dünýädäki derejämiz, egin-eşigimiz, baýlygymyz – hemmesi wagtlaýyn. Soňy bilen aljak galamyz bir gysym toprak. Şony ýatdan çykarman, adamlara hemişe ýagşy çemeleşeliň – baýlygymyz bilen däl-de, adamkärçiligimiz bilen. Sebäbi bir gün hemmämimiz deňleşeris… ähli babatda…
｡.ﾟ+ ⟵｡♡｡.ﾟ+ ⟵｡♡｡.ﾟ+ ⟵｡♡｡.ﾟ+ ⟵｡
14
140
