enes_∞
28.10.2024 13:09
![]()
Gybat etmek peýdalymy ýa-da zyýanlymy•2•?
Gollandiýadaky Groningen uniwersitetinden Françeska Giardini tarapyndan geçirilen gözlegler, gybatçylaryň takyk maglumatlary köp derejede ýaýradýandygyny görkezýär. Şeýle-de bolsa, gybatyň maksat bilen gyzyklanma gapma-garşylygy bar bolsa, bu ýagdaý üýtgäp biler. Sosial psiholog Terens Dores Kruz tarapyndan geçirilen synag, gybat garşydaşy bilen bäsleşýän bolsa, maglumatlary dolandyrmak ähtimallygynyň ýokarydygyny görkezýär. Hünärmenleriň pikiriçe, bu maglumatlar gybat diňleýän adam üçin gaty peýdaly bolup biler. Mysal üçin, işdeşiňiziň işden çykyp biljekdigini eşitmek, wezipäňi ýokarlandyrmak üçin has kyn meselelere başlamaga itergi berip biler. Gybat, esasanam, täze topara goşulan adam üçin bahasyna ýetip bolmajak gymmatlyk bolup biler. Kim bilen dostlaşjakdygyňyza ýa-da kimden uzak durjakdygyňyza düşünmäge-de uly kömek edip biler. Maglumat alyş-çalşygynyň bu görnüşi, esasanam, azlyk toparlarda, öz strategiýalaryňyzy kesgitlemekde möhüm rol oýnap biler. Gybatyň nyşany, problemaly hereketlerini düzetmäge itergi berip biler. Şeýle-de bolsa, gözlegler bu ýagdaýyň hemişe negatiw däldigini görkezýär. Oňyn gybat buýsanç ýaly oňyn duýgulary döredip biler. Hatda negatiw gybat hem adamy problemaly hereketlerini düzedip biler. Gybat adamyň abraýyna, karýerasyna we akyl saglygyna ýaramaz täsir edip biler.
Gybat hakda köp gözlegler adatça laboratoriýa şertlerinde geçirilse-de, gybatyň hakyky durmuşda nähili işleýändigine düşünmek üçin käbir gözlegler hem bar. Mysal üçin, Kruz tarapyndan geçirilen gözleg gybatyň ne oňyn, ne-de negatiwdigini, esasanam, diňe maglumat alyşýandygyny görkezýär. Gybatyň kömegi bilen adamlar başgalaryň özüni alyp barşyna has gowy düşünýärler we özlerine nähili garamalydygyny has aýdyň görýärler. Netijede, gybat negatiw abraý gazanyp biler, ýöne ylym gybatyň peýdasynyň bardygyny we köplenç, jemgyýetçilik gatnaşyklaryny güýçlendirýän, maglumat paýlaşmagyny üpjün edýän we jemgyýetçilik tertibini saklaýan guraldygyny görkezýär!
«TürkmenGazet».
9
103
enes_∞
28.10.2024 13:06
![]()
Gybat etmek peýdalymy ýa-da zyýanlymy?•1•
Megerem, aragatnaşygyň bar bolan ýerinde gybat hem bar diýsek ýalňyşmarys. Bu sosiallaşma asyrlarboýy birneme erbet görnen hem bolsa, alymlar gybatyň peýdaly taraplaryny häli-häzirem goraýarlar.
Gybat — hemişe jemgyýetçilik durmuşynyň aýrylmaz bölegi hökmünde ünsi özüne çekip gelýär. Adamlaryň arkasyndan gepini etmek her bir jemgyýetiň hakykatyna öwrüldi. Gözlegleriň görkezişi ýaly, ABŞ-da we Günbatar Ýewropadaky iş ýerlerinde işleýän adamlaryň 90% -i gybat edýär. Aslynda gybat oňyn, otrisatel ýa-da bitarap bolup biler we kimdir biri hakda gürleşmek, köplenç, sosial gatnaşyklary ýola goýmaga hem kömek edýär. Bir gözlegiň netijesine görä, häzirki zaman jemgyýetinde adamlar günüň ortaça bir sagadyny gybat edip geçirýärler. Şeýle-de bolsa, soňky ýyllarda alymlar gybatyň diňe zyýanyna we gybatlaryna ünsi jemlemekden peýdalanandygyny öňe sürüp başladylar.
Raýs uniwersitetinden psiholog Týanjun Sun gybat boýunça gözlegleriň, köplenç, bu hereketiň zyýanyny barlaýandygyny, ýöne indi gybatyň sosial peýdalaryna we dinamikasyna ünsi jemleýändigini aýtdy. Hususan-da, gybat edýän, diňleýän we nyşana alynýan üçlügiň arasyndaky gatnaşyklar jemgyýetçilik durmuşynyň möhüm bölegi hökmünde täzeden bahalandyrylýar. Onda, gybat etmegiň peýdalary näme? Kimdir biri bilen gybat edeniňde, araňyzda sosial baglanyşyk gurulýar. Söhbetdeşlik geçirýän adamyňyz, tanaýan adamyňyz hakynda bir zat aýdanda, bu maglumatlaryň oňyn ýa-da otrisateldigine garamazdan, araňyzda baglanyşyk gurulýar. Aslynda, gybat edýän adama bolan gyzyklanmanyňyz artyp biler. Bu sosial alyş-çalyş, kimiň ygtybarlydygyny öwrenmäge mümkinçilik berýär we toparlaýyn düzgünleri ulanmaga kömek edýär. Mysal üçin, zibili nädogry ýere taşlaýan kärdeşiňiz baradaky şikaýatlar şol adamyň bu hereketiň kabul edilmeýändigine düşünmegine sebäp bolup biler.
Gybatyň peýdasy bar! Sebäbi gybat ygrarlylyk duýgusyny döredýär. Alymlar, esasan, gybatyň näme üçin beýle edýändigini, ondan gazananlaryny we bolup biljek töwekgelçiliklerine ünsi jemleýärler. Tianjun Sun-yň pikirine görä, iň bigünä görnüşinde gybat, degişlilik we ygrarlylyk duýgularyny döredýär. Şeýle-de bolsa, gybat negatiw bolsa, gybat özüni günäkär duýup biler we hatda netijeleri bilen iş salyşmaly bolar (ar alyş ýa-da erbet täsir). Iň gyzykly maglumatlaryň biri-de gybatçylar taryhda köplenç kemsidilse-de, olaryň beren maglumatlarynyň aglaba böleginiň dogrudygydyr.
6
40
enes_∞
24.10.2024 09:06
![]()
Eýsem, adam beýnisi ulalyp bilermi?
Adam beýnisiniň ululygynyň artýandygy alymlar tarapyndan geçirilen täze gözlegleriň netijesinde ýüze çykaryldy. Aslynda, bu usulyň ýaşyň ýokarlanmagynyň netijesinde ýaş nesillerde gorky howpunyň azaldylyp bolýandygyny subut etdi.
«JAMA Neurology» tarapyndan geçirilen gözlege salgylansak, Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda 55 ýaşdan 65 ýaş aralygyndaky 3000-den gowrak gatnaşyjynyň arasynda şekil analizi testi geçirilýär. Şeýle gözlegleriň biri Kaliforniýa uniwersitetiniň Dewis Saglyk topary tarapyndan hem geçirilýär. 1930-njy ýyllarda doglanlara garanyňda, 1970-nji ýylda doglanlaryň beýnisiniň umumy göwrüminiň 6,6 göterim köpdügi anyklanýar. Şeýle-de gözleg, täze nesliň ak maddanyň 8 göterim köpdügini we öňki nesil agzalaryna garanyňda 15 göterim çal maddanyň bardygyny anyklady.
Öwrenmekde ýatda möhüm rol oýnaýan gippokamp, öňki nesil bilen deňeşdirilende göwrümi 5,7 göterim giňeldi.
Gözleglere Kaliforniýa Dewis uniwersitetinden Çarlz DeKarli ýolbaşçylyk edipdir. Hatda DeKarli: «Kimdir biriniň dünýä inen 10 ýyllygy beýnisiniň ululygyna we uzak möhletli beýniniň saglygyna täsir edýär» diýip belledi.
Genetika – beýniniň ululygyny kesgitlemekde-de möhüm rol oýnaýar. Ýöne biziň gözleglerimiz saglyk, sosial, medeni we bilim faktorlary ýaly daşky täsirlerde hem rol oýnap biljekdigini görkezýär. Gözlegçiler beýniniň ulalmagynyň garrylyk kesellerine garşy ätiýaçlygyň ýokarlanmagyna, netijede bolsa gorkynyň umumy töwekgelçiligini azaldýandygyny belleýärler.
8
72
enes_∞
24.10.2024 09:03
![]()
24-nji oktýabr ― BMG-niň güni
1945-nji ýylyň 24-nji oktýabry Birleşen Milletler Guramasynyň döredilen senesi bolup, bu sene her ýyl guramanyň agzasy bolan ýurtlarda Birleşen Milletler Guramasynyň halkara güni hökmünde giňden bellenilýär. Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda bu halkara baýramçylyk biziň ýurdumyzda hem bellenilip geçilýär. Bu gurama dünýäde parahatçylygy, erkinligi, azatlygy, döwletleriň biri-birine bolan ynamyny ösdürmek maksady bilen döredilýär.
Ilkinji gezek BMG-ni döretmek meselesi 1943-nji ýylyň oktýabrynda Moskwada, soň 1944-nji ýylda Dumwarton-Oksda SSSR-iň, ABŞ-nyň we Beýik Britaniýanyň wekilleriniň maslahatynda çözülýär. Bu gurama 1945-nji ýylyň 25-nji aprelinde San-Fransiskoda geçirilen konferensiýada döredilýär. Şol ýylyň 26-njy iýunynda 50 ýurduň wekilleri BMG-niň Düzgünnamasyny biragyzdan kabul edýärler. Düzgünnama baýramçylyk senenamasyna öwrülen 24-nji oktýabrda güýje girýär. BMG-niň ştab-kwartirasy Nýu-Ýorkda, Ýewropadaky merkezi bolsa Ženewa şäherinde ýerleşýär. Bu gurama döwletleriň içerki işlerine gatyşmazlyk esasynda iş alyp barýar. BMG-niň düzüminde birnäçe guramalary bardyr. Olara medeniýet we magaryf işleri boýunça gurama –ÝUNESKO, Bütindünýä Saglygy goraýyş guramasy we başgalar degişlidir.
Häzirki wagtda Birleşen Milletler Guramasyna dünýäniň garaşsyz döwletleriniň 193-si kabul edildi. 1992-nji ýylyň 2-nji martynda türkmen halkymyzyň taryhynda möhüm waka bolup geçdi. Şol gün BMG-niň Baş Assambleýasynyň 46-njy mejlisinde özüniň 82-nji mejlisinde ählumumy dostluk we hoşniýetlilik ýagdaýynda, ses berişligi geçirmezden, Türkmenistany BMG-niň agzalygyna kabul edýär.
Mälim bolşy ýaly, 10-njy sentýabrda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 79-njy sessiýasy açyldy. Ol halkara jemgyýetçiligiň ünsüni özüne çeken möhüm wakalaryň biri boldy. Oňa gatnaşmak üçin 26-njy sentýabr — 1-nji oktýabr aralygynda Türkmenistanyň wekiliýeti Nýu-Ýork şäherine iş saparyny amala aşyrdy. 27-nji sentýabrda bolsa ýurdumyz sessiýada ählumumy howpsuzlyk meseleleri boýunça öz garaýyşlaryny beýan edip, netijeli halkara hyzmatdaşlygy giňeltmäge ýardam etjek başlangyçlary öňe sürdi.
BMG bilen netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmek, Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek ýurdumyzyň daşary syýasatynda ileri tutulýan ugurlaryň biri bolup durýar. Bu strategiýa dünýä ösüşiniň möhüm ýagdaýlaryny hem-de meýillerini hasaba almak bilen, BMG-niň Tertipnamasynyň ýörelgeleri we halkara hukugyň umumy ykrar edilen kadalary esasynda amala aşyrylýar.
7
46
enes_∞
23.10.2024 23:15
![]()
Bir kemsiz doldurylan CV (resume) bermek we soraglara dogry jogap bermek, iş söhbetdeşliginde işe almak üçin ýeterlik bolman biler. Aslynda, söhbetdeşligiň dowamynda özüňizi alyp barşyňyz siz barada köp zat aýdýar.
Gözleriňizi dowamly gyrpmak, barmagyňyzdaky ýüzügiňizi oýnamak, saç bilen oýnamak ýaly hereketler bilip ýa-da bilmän edilse, söhbetdeşlige biziň pikir edişimizden has erbet täsir edýär.
Mysal üçin, göz kontakty gurmaýan bolsaňyz özüňize ynamsyz boljakdygyňyzy ýa-da aýagyňyzy iç tarapa öwrüp otursaňyz özüňizi arkaýyn duýmajakdygyňyzy garşyňyzdaky adam pikir edip biler.
Hereketleriňiz bilen Ýüzleşiň!
Geň hereketleriňizi tanap kabul edeniňizden soň, olaryň öňüni almagyň wagty gelendir.
Söhbetdeşlikde ýüzüňiziň gyzarýandygyny duýsaňyz, “wah, men gyzarýaryn, gyzarýanymy görýarlermikä?” diýip alada etmegiň ýerine, “Men häzir gyzarýanam bolsam, köp ýerde nähili güýçlidigimi subut eden adam” diýip ýagdaýy kabul edip, özboluşly hereket etmek has gowy täsir edip biler.
Söhbetdeşlik wagtynda gaça durmaly 5 hereket:
Başyňy sallamak:
Ylalaşygyň alamaty hökmünde başyňyzy 1-2 gezek sallap bilersiňiz; ýöne artykmaç etseňiz, hemme zadyň tassyklanmagyna garaşýandygyňyzy ýa-da hemme zada baş sallaýandygyňyzy görkezip biler.
Aýaklary sallamak:
Söhbetdeşlik wagtynda bir aýagyňyzy beýleki aýagyňyzyň üstüne goýup bilersiňiz; emma aýagyňyzy sallamagyňyzy dartgynlylygyň we ynamyň ýoklugy hökmünde görmek mümkin.
Dodak dişlemek:
Söhbetdeşlige doly taýýar däldigiňizi ýa-da gaharyňyzy içiňize çekýändigiňizi görkezýär.
Daş-töweregi synlamak:
Garşyňdaky adamdan gözüňi aýyrmazlyk birahat edip biler, emma gözüňiz bilen daş-töweregiňizi synlap oturmak hem birahat edýän hereketdir. Garşyňdaky adamyň gözüne seredip gürleşmek çynlakaý gürrüň etmegiň alamatydyr.
Boýnuňy towlamak:
Boýnuňyzy towlamak siziň üçin rahatlyk döredip biler, ýöne söhbetdeşlik üçin bu hereketiň ýeri we wagty däldir.
TÜRKMENgazet redaksiýasy.
10
59
enes_∞
23.10.2024 22:59
![]()
Werbal hem-de werbal däl aragatnaşyklar näme üçin gerek?
Gepleşmek, aragatnaşyk saklamak – bu adamlaryň durmuşynda esasy zatlaryň biri. Özüňi diňledip bilmek, pikirleriňi, düşünjeleriňi aýdyň beýan edip bilmek üçin her bir adam aragatnaşyk saklamaly bolýar. Iki we ondan köp adamyň arasyndaky sözleýiş, gepleşikler dürli-dürli derejelerde görkezilýär. Dünýäde olaryň has giň ýaýran 2 görnüşi bardyr.
Werbal aragatnaşyk – ýagny adamlaryň biri-birleri bilen sözler, gepleýiş arkaly maglumatlary alyşmagydyr. Adamlaryň öz ýaşaýşyny dowam etmegi üçin gepleşmek, gatnaşmak iň zerur hereketleriň biridir. Dil aragatnaşygynda adamlar öndürýän maglumatlaryny biri-birine geçirmek arkaly manysyna düşünilmegini gazanýarlar. Gepleşik arkaly berilýän maglumatyň 40% sözdäki sesiň belent-pesligi bilen galan 60% bolsa garşyňda çykyş edýäniň hereketleri, daş keşpleri bilen eşidilýär.
Werbal däl aragatnaşyk – werbal aragatnaşyk ýaly möhümdir. Aragatnaşygyň bu görnüşi başgalara maglumat bermek üçin beden dilini, yşaratlary we ýüz keşpleri ulanmakdyr. Mysal üçin: gowy görýän zadyňyzyň ýa-da gülkünç zatlaryň gürrüňi edilende ýylgyrmak… Başgalaryň pikirlerine we düşünjelerine, duýgularyna düşünmeklik üçin geplemek, dil aragatnaşygy (werbal aragatnaşyk) hökman däldir.
![]()
Adamlar diňe bir adamlar bilen däl-de daş töweregimizdäki ähli gurşaw bilen aragarnaşyk saklaýarlar. Daş töweregiňize hemişe ünsli we hüşgär boluň. Hiç hili adamlaryň ýok ýerinde aljyraňly ýa-da aladaly bolsaňyz beden dilini ulanmak arkaly özüňizi rahat duýup bilersiňiz. Adamlara öýkünmeklik olary özüňizi gollanma hökmünde ulanmaklyk siziň aragatnaşyk tejribäňizi ýokarlandyryp biler.
Gepleýşiňizi, sözleýiş täriňizi gowulandyryň. Ony nädip netijeli ulanmalydygyny öwrenseňiz siz barada adamlarda gowy pikir dörär. Aragatnaşykda egin-eşikler ýa-da geýinmek sungaty hem esasy roly oýnaýar. Egin-eşik adamlaryň kärlerini, girdeji ýagdaýyny, jemgyýetdäki ornuny, syýasy düşünjelerini açyp görkezýär. Adamlaryň keýpi gowy bolmasa daş görnüşine kän bir ähmiýet bermeýärler. Durmuşyň şatlygy artykmaç bolanda ajaýyp reňkler we eşiklerden peýdalanylýar.
11
44
enes_∞
22.10.2024 01:23
![]()
Insultdan ägä boluň!
Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň (BSGG) maglumatlaryna görä, beýni damar keselleri ykdysady taýdan ösen ýurtlarda has giň ýaýrap, ol nerw-psihiki dartgynlygyň artmagy netijesinde, adamlaryň işjeň döwründe ýürek gan-damar keselleriniň düzüminde köpelýändigi bilen düşündirilýär.
Soňky ýyllarda ýaşlaryň, hatda çagalaryň arasynda hem insultyň ýygy duşmagy anyklanýar. Dünýäde her ýylda on dört mln adam ýiti insult keselini geçirýär, olardan alty mln ölümçilige sezewar bolýar. Işemiki insult beýni gan aýlanmasynyň ýiti bozulmasynyň 70-85%-ni tutýar.
Beýni gan aýlanyşygynyň ýiti bozulmasyna getirýän birnäçe howp faktorlarynyň bardygy mälimdir. Olardan arterial gipertoniýa, ýüregiň işemiýa keseli, çep garynjygyň gipertrofiýasy, tranzitor işemiki hüjüm, süýjüli diabet, lipid çalşygynyň bozulmagy, zyýanly endikleriň bolmagy ýaly ýagdaýlary bellemek bolar. Insult keselini geçiren näsaglaryň 30%-de hereketiň çäklenmegi bilen bir hatarda geplemek ukybynyň afaziýa we dizartriýa görnüşinde bozulmagy anyklanylýar. Derman bejergisinden başga-da okuw sapaklaryny, bejeriş bedenterbiýesini, owkalamany, neýropsihologik we logopedik maşklaryny, psihoterapewtik kömegini öz düzümine alýar. Şeýle-de sosial gulluklaryň hem ýeterlik derejede kömegi gerek bolýar. Insultly näsagyň keseliniň ýiti we ýitileşen döwründe oňa psihologik goldawyň berilmegi hem zerurdyr. Näsaglaryň fiziki işjeňleşdirilmegi keseliniň geçiş ýagdaýyna, döwrüne laýyklykda amala aşyrylmalydyr.
Insultdan soňky ilkinji sagatlarda, aýratyn hem 4-48 sagadyň aralygy kelle beýniniň zeperleýji faktorlardan goralmagy üçin örän wajyp hasaplanýar. Insultyň alamatlaryny çalt ýüze çykarmak, gemostazy gözegçilikde saklap, gyssagly ýagdaýda trombolizisi geçirmek, aýratyn ýagdaýlarda mehaniki tromboektomiýa geçirmek oňyn netijelerini berýär. Insultdan soňky dikeliş döwründe giňden ulanylýan derman toparyna nootroplar (noos – ruh, pikir; tropos – ugur diýen manyny berýär) degişlidir, olar huşy, ýatkeşligi, kognitiw funksiýany gowulandyrmaklyga ukyplydyr.
Ženşen, limonnik ýaly ösümliklerden alnan dermanlar hem uzak ulanylanda nootrop häsiýetini ýüze çykarýar. Netijede, nootroplaryň esasy täsiri neýron öýjükleriniň membranasyndaky fosfolipidleriň ultragurluşyny dikeltmäge gönükdirilendir. Olar habar beriji proteinleri polipeptid görnüşe geçirip, neýronlaryň ýaşaýjylyk ukybyny ýokarlandyrýar. Netijede, neýronlaryň esasy häsiýetleri dikelýär. Nootroplar täze baglanyşyklaryň emele gelmegini üpjün edýär, autofagiýany güýçlendirýär, immun ulgamyny kadalaşdyrýar. Şeýle-de olar beýnidäki zeperlenen öýjükleriň sanyny azaldýarlar, impulslaryň ýaýrawyny giňeldýärler, nekroz ojagynyň töweregindäki gaýnaglamanyň alamatlaryny azaldýarlar. Şonuň bilen birlikde beýnide umumy gan aýlanyşygy kadalaşdyrýarlar. Olaryň beden üçin zyýansyzdygy köp sanly ylmy işlerde subut edilendir
12
62
enes_∞
21.10.2024 23:04
![]()
«YouTube»-den giň möçberli täzelenme
Ählimiziň bilşimiz ýaly, «YouTube» – wideo-hosting hyzmatlaryny hödürleýän meşhur hyzmat ediji bolup, ol ulanyjylara dürli wideolary goşmak, görmek we teswirlemek mümkinçiligini berýär. «Tech.news»-iň bellemegine görä, «YouTube» ykjam, web we teleýaýlym programmalary üçin birnäçe täze funksiýalary öz içine alýan giň möçberli täzelenme çykardy.
Onuň esasy üýtgeşmeleriniň biri sesiň çykyş tizligine has takyk gözegçilik etmekdir. «YouTube» ulanyjylary mundan beýläk täze tizligi dolandyrmak menýusynda + ýa-da – nyşanlaryna basyp, 0,05x ädimde tizligi artdyryp ýa-da peseldip bilerler. Ýatlap geçsek, ozal sesiň çykyş tizligini diňe 0,25x ädimde üýtgedip bolýardy.
Ýene-de bir möhüm täzelenme bilelikdäki pleýlistleri döretmek ukybydyr. Ulanyjylar öz suratlaryny miniatýura hökmünde goşup biljek ýa-da tekst gözlegine esaslanýan miniatýura döretmek üçin «YouTube»-niň GenAI guralyny ulanyp bilýän başga bir ulanyjy bilen baglanyşyk sanawyny ýa-da QR koduny paýlaşyp bilerler. Şeýle-de «YouTube» ähli ulanyjylar üçin ozal «Premium» abunasy bilen elýeterli bolan «YouTube» uky wagty funksiýasyny goşdy. Umuman, täze girizilen düzgün, ulanyjylara redaktirlenen ýa-da sintetirlenen materiallardan asyl ýazgylary tapawutlandyrmaga kömek etmek üçin niýetlenendir.
«YouTube» taslamasy 2005-nji ýylyň fewral aýynda San-Bruno, Kaliforniýada «PayPal»-yň üç öňki işgäri tarapyndan döredilendir.
«TürkmenGazet».
9
43
