enes_∞
17.09.2024 19:54
![]()
Fobiýa (gorky) barada
Lukmançylykda «fobiýa» diýen düşünje bardyr. Ol adamyň aňynda berk ornaşan, kellesinden gitmeýän, aslynda welin, hakyky (hakykatda bar) howp bilen baglanyşykly bolmadyk gorkyny aňladýar. Fobiýanyň döremegine maşgaladaky, durmuşdaky, işdäki gatnaşyklarda ýüze çykyp bilýän ýiti gapma-garşylyklar, oňşuksyzlyk, dawa-jenjel ýa-da görlüp-eşidilen, başdan geçirilen wakalar (tebigy heläkçilik, köçe-ýol hadysasy, itiň dişlemegi, kimdir biriniň oýun edip ýa-da bilgeşleýin gorkuzmagy) zerarly alnan stresler sebäp bolýar. Nerw bozulmalaryna nesilleýin meýillilik bar bolan adamlarda hem fobiýa ýüze çykyp bilýär.
Fobiýanyň mahsus (spesifiki), mahsus däl we sosial görnüşleri bardyr. Mahsus fobiýa belli bir zat (obýekt), ýagdaý ýa-da adam bilen baglanyşyklydyr. Meselem:
• beýiklikden gorkmak — akrofobiýa;
• garaňkylykdan gorkmak — ahluofobiýa;
• uçarda uçmakdan gorkmak — aerofobiýa;
• açyk giňişlikden gorkmak — agorafobiýa;
• ýapyk jaýda galmakdan gorkmak — klaustrobiýa;
• durmuşda ýalňyz galmakdan gorkmak — autofobiýa;
• ýeke özüň galmakdan gorkmak — izolofobiýa;
• ýiti uçly zatlardan gorkmak — aýhmofobiýa;
• keseliň ýokuşmagyndan gorkmak — mizofobiýa ýa-da basillofobiýa;
• kesellemekden gorkmak — ipohondriýa.
Mahsus däl fobiýanyň hakyky howp bilen baglanyşykly bolmagy ýa-da baglanyşykly bolmazlygy mümkindir. Onuň gabat gelýän (adekwat) we gabat gelmeýän (adekwat däl) görnüşleri tapawutlandyrylýar. Gabat gelýän mahsus fobiýa anyk bir zatdan gorkmakdyr. Adamyň ýarak itden gorkmagy kadaly ýagdaýdyr. Ýöne gapysynda ýarak it daňylgy jaýdan 2 kilometr aňyrdan sowlup geçmek fobiýanyň alamatydyr. Gabat gelmeýän mahsus däl fobiýada oňa duçar bolan adam gorkýar, ýöne gorkynyň nämeden döreýändigine, kimiň, nämäniň özüne howp salýandygyna düşünmeýär. Ol öýünden çykmaga ýa-da kimdir birini öýüne salmaga gorkýar, köpçülikden üzňelikde ýaşanyny gowy görýär. Sosial fobiýa adamyň sosial durmuşy bilen baglanyşykly bolup, ol adamlar bilen aragatnaşyk saklamakdan, köpçüligiň öňünde çykyş etmekden gorkmagy aňladýar.
Fobiýa bejeriş geçirmek hökmany şert bolup durýan ruhy keseldir. Onuň ýüze çykan wagtynda nerw bozulmalarynyň alamatlary peýda bolýar: näsag derleýär, elleri titreýär, pulsy ýygylaşýar, arterial gan basyşy ýokarlanýar, el-aýaklarynyň myşsalary gowşaýar, käte göreji giňeýär. Ol güýçli gorkanda biygtyýar buşugyp ýa-da uly täret edip bilýär. Şeýle ýagdaý gaýtalanyp durlanda agyr nerw näsazlyklarynyň ýüze çykmagy, näsagyň gorkynyň täsiri bilen nädogry hereket etmegi mümkindir. Meselem, özünde keseliň bardygyna ynanýan adam lukmandan birugsat özbaşdak bejeriş alyp, saglygyna zyýan ýetirip bilýär. Şeýle ýagdaýlarda hökman lukmana görünmeli, hünärmeniň bellän barlaglaryndan geçmeli we bejergi almaly. Sagdyn iýmitlenmek, sport çärelerini yzygiderli ýerine ýetirmek, her gün arassa howada gezelenç etmek, streslerden goranmak arkaly immuniteti pugtalandyrmak hem zerurdyr.
Saglyk
Aşgabat NOHUROW,
Myrat Garryýew adyndaky TDLU-nyň
psihiatriýa, narkologiýa we medisina
psihologiýasy kafedrasynyň müdiri
9
37
smiling_
17.09.2024 18:51
❥••• Bir adamyñ geçirimlilik etmegi, onuñ gowşaklygy däldir, ýumşaklygydyr.
❥••• Hakyky baýlyk emlägiñ köplügi däldir. Hakyky baýlyk kalbyñ baýlygydyr, baryña şükür kanagat edip bilmekdir.
❥••• Geçýän zat wagt däldir, ömürdir.
❥••• Nesibäñde bar bolsa, kynam bolsa hemme ýollar açylar.
❥••• Adam öz ýakynyna kömek etdigiçe, Allatagala hem oña kömek eder.
❥••• Diliñe terbiýe bermezden öñürti ýüregiñe terbiýe bermeli, çünki söz ýürekden gelip, dilden çykar.
❥••• Isleýänim bolanok diýip gynanma, ýa has gowusy bolar, ýa-da haýyrlysy şoldur.
❥••• Adamy owadan edýän daşky sypaty däldir, adamkärçiligidir.
15
240
sadajaaa_
17.09.2024 15:40
4bölüm.
Wepa ejesine näme jogap gaýtarjagyny bilmän, müýnli halda ýüzüni aşak salýardy. Ýigit bu çykgynsyz ýagdaýdan nähili başyny gutarjagyny bilenokdy. Näme üçin, olhemmeler ýaly bolup bilenokka?Tomus rugsady ahyrlap ýörkä, garaşylmadyk ýagdaý ýüze çykdy. Wepanyň kakasynyň işini wagtlaýyn goňşy oba geçirdiler, olaryň maşgalasy şol ýerik göçmeli boldy. Bu ýagdaý Wepany hasam kyn ýagdaýda goýdy. Indi ol ýat obada, ýat mekdebe gatnamalydy. Wepa tomus rugsadynyň galanja wagtynyň nähili geçenligi duýmady. Okuwa gidilmeli gün salymyny bermän, ýetip geldi. Ol gün hemmeler üçin,toý-baýramdy. Emma Wepa welin, ýaga depjek ýalydy. Oglunyň halyna düşünip duran Ogulgurban göwünlik bermäge çalyşdy. —Wepa jan, arkaýyn barybergin mekdebe. Kakaň mugallymyň bilen gürleşip görüpdir. Seniň okamaly synpyň iň göreldeli synpmyş. Ýöne Wepanyň täze mekdebe tarap aýagy ädilmedi. Ol näme edýänini özem bilmän, öz obalaryna tarap ýola düşdi. Paý-pyýada ýylgyndyr syrkynly düzlük bilen haýdap başlady. Ýygra ýigit üçin, şundan başga ugur tapylmandy. Emma Wepa näçe gyssansa-da, okuwa wagtynda ýetişipbilmedi. Ol obalarynyň çetinden girende, ilkinji sagadyň jaňynyň kakylanyna ýoňsuz wagt geçen eken. Munça wagt gijä galansoň, mekdebe barmaklygyň ebeteýini tapmadyk Wepa bialaç ýene yzyna dolanmaly boldy. Gaýdyşyn aýaklar ädilmejek bolýardy. Ýol hele-müçe uzaklykda däldi. Iki obanyň arasy alty-ýedi kilometr çemesi bardy. Özem öri ýerleri bolansoň, kowçum oturan ýylgyndyr syrkynlaryň arasyndan aýlanyp geçmelidi.Gün günorta bolanda, zordan öýlerine ýeten Wepa sessiz-üýnsiz süýnäýdi. Onuň tutuş bedeni syrkyrap durdy. Wepa indi näderini bilenokdy. Her gün munça ýoly sökmeklik bedeni bekemedik ýetginjek üçin çökderdi.Emma ertesi ol ýene obalaryna tarap haýdap barýardy. Wagty peýläp, has ir ýola çykansoň, Wepa bu gezek okuwa wagtynda ýetişdi. Obanyň gyrajygyndan geçýän suwly salmanyň boýunda durup, özüni tertibe salmaga-da maý boldy. Derlän ýüzüni ýuwup, çaň siňen jalbarynyň gonçlaryny kakyşdyryp, aýakgabyny süpürdi.Wepa hiç zat bolmadyk ýaly, okuw otaglaryna baryp, öňküje ýerinde oturdy. Oňa hiç kim ähmiýet berip durmady. Azadyň hem indi ondan ünsi sowlupdy. Azat kalbyny gaplap alan şol yşkbazlyk bilen henizem mübtelady. Indi onuň nazary Gunça düşüpdi. Gunça Wepalaryň öz synpynda okaýan gyzlaryň biridi. Her kimiň öz deňini tapyşy ýaly, Gunça-da Azat bilen hüýdeşdi. Ikisiniňem gylyk-häsiýeti bir gulakdan göçýärdi. Biri-birine ogrynça garaşyp, göz güldürişlerinden çen tutsaň, aralarynyň ap-aýdyň bolanlygy bildirip durdy.Tutuş okuw gününi ýeke özi gazarylyp oturan Wepa sapaklar tamamlanansoň, ýene yzyna ýola düşdi. Wepa her gün şeýdip okuwa gatnamaga başlady. Bu ýagdaý birbada heňe gelmejek ýaly görünse-de, ýuwaş-ýuwaşdan endik bolup ugrady. Ýaş beden gitdigiçe, werziş bolýardy. Ýol ýöremegiň Wepa üçin ýakymly tarapam bar eken. Olam ýalňyzlykda bolup bilýänligidi. Alaň-açyk meýdanyň imisalalygy ýygra ýigidiň göwnüne hoş ýakdy.Ýolda wagty Wepa täsin bir ýagdaýy başdan geçirýärdi. Birneme ýol aşyp, süňňi gyzyşan ýigidiň serindäki oý-pikirler möwjäp başlaýardy. Onsoň ol durky bilen
Dovamy bar!
10
37
stella_🖤
17.09.2024 15:33
Bize kim höküm edýär?.. islegmi ýa terbiýe?
Zigmund Freýd, Awstriýaly psiholog, lukman, psihoanaliz taglymatynyň esaslandyryjysy, 1856-njy ýylda Fraýberg şäherinde dünýä indi. Ol filosofiýa we psihologiýa ylmyna örän uly goşant goşan özboluşly şahsyýetdir. Onuň aýdanlary döwründe ýazgarylsa-da, häzirki döwürde içgin öwrenilýär we psihologiýada giňden ulanylýar. Ol öz işlerinde adamy, onuň işjeňligini, medenileşmegini we tutuş medeniýeti emele getirmegini beýan edipdir. Gyzyklanýan ugry: filosofiki antropologiýa.
Freýdiň tassyklamagy boýunça adam öz haýwan ata-babalaryndan nesil boýunça alýan instinktiw meýilleriň, ilki bilen jyns we özüňi halas etmek instinktiniň esasynda işjeňdir. Emma instinktler jemgyýetde edil haýwanat dünýasindäki ýaly erkinlikde ýüze çykyp bilmeýär, jemgyýet adama köp sanly çäklenmeler goýup, onuň instinktlerine ýa-da meýillerine “gadaganlyk-senzura” goýýar, bu bolsa adamy öz instinktleririni bökdemäge mejbur edýär. Şeýlelikde, instinktiw meýiller şahsyýetiň aňly durmuşyndan göýä utançly, ýol berip bolmajak, onuň ejizligini duýduryjy zat hökmünde gysylyp çykarylýar we oňdan aşaky ulgama – gizlin zolaga geçýär, emma ýok bolup gitmeýär. Öz energiýa zarýadyny, işjeňligini saklap, olar bilniksizden aňasty zolakdan şahsyýetiň özüni alyp barşyny edara etmegini dowam edýär; medeniýetiň we adamyň işiniň önümleriniň dürli görnüşlerine öwrülýär (“sublimasiýalaşýar”). Aňdan aşaky ulgamda instinktiw meýiller öz gelip çykyşyna baglylykda dürli “komplekslere” jemlenip, hut şolar bolsa Freýdiň tassyklamagy boýunça adamyň şahsyýetiniň işjeňliginiň hakyky sebäbi bolup durýarlar. Şoňa baglylykda psihologiýanyň esasy wezipeleriniň biri aňdan aşakda durýan “kompleksleri” ýüze çykaryp, olary aňlamaklyga ýardam etmek, onuň netijesinde şahsyýeti içki konfliktlerden halas etmek (“psihoanaliz” atlandyrylýan bejeriş usuly) bolup durýar.
Freýd boýunça şahsyýetiň 3 tarapy bardyr. Olar:
Id (ol) – adamyň islegleriniň aňlanylmaýan tarapy;
Ego (men) – adamyň işjeň tarapy;
Super-ego (ahlak) – daşky gurşawdan döreýän täsirler.
Adam öz başyna hereket edip bilmeýär. Onuň islegleri tükeniksiz köp we olaryň köpüsiniň sebäpleri aňlanylmaýar. Freýd boýunça, adam öz isleglerine boýun bolýan barlykdyr. Öz isleglerini terbiýelemegi başaran adam – şahsyýetdir.
13
123
