enes_∞
06.01.2025 14:46
Dowamly ýadawlyk: sebäpleri, alamatlary we oňa garşy göreşmegiň usullary
Dartgynlylygyň we her günde aşa köp maglumat kabul etmegiň adaty ýagdaýa öwrülen häzirki döwründe köpler dowamly ýadawlyk meselesi bilen ýüzbe-ýüz bolýarlar. Doly derejede dynç alanyňdan soň hem, ýadawlyk aýrylmaýan bolsa, bu ýagdaý saglyk ýagdaýyňy düýpli peseldip biler.
Bu töwekgelçilige kimler sezewar bolýar?
Dowamly ýadawlyk sindromy köplenç uly şäherleriň ýaşaýjylarynyň arasynda, esasanam, mugallymlar, lukmanlar, ýangyn söndürijiler, telekeçiler we ýolbaşçylar ýaly işde ýokary jogapkärçiligi bolan adamlaryň arasynda has ýygy duş gelýär. Şeýle-de bolsa, bu ýagdaýda hiç kim ätiýaçlandyrylmaýar.
Esasy sebäpleri:
Ýaramaz ekologiýa
Dowamly keseller
Wirus ýokançlary
Kadaly bolmadyk akyl we emosional dartgynlylygy
Dowamly ýadawlygy nädip bilmeli?
Esasy alamatlary:
Iş öndürijiligiňi 50%-den gowrak azaldýan 6 aý ýa-da ondan hem uzaga çekýän ýadawlyk duýgusy
Adaty işlerden tiz ýadamak
Keýpiň dessine üýtgemegi
Ukynyň bozulmagy
Ýygy-ýygydan kelläniň agyrmagy
Ýadyň we ünslüligiň peselmegi
Immun ulgamynyň gowşamagy
Temperaturanyň wagtal-wagtal ýokarlanmagy
Dowamly ýadawlyk bilen nädip göreşmeli?
Bu babatdaky bejergi lukmanyň gözegçiligi astynda geçirilmelidir. Şunuň bilen birlikde, özbaşdak görüp biljek çäreleriňiz hem bar:
Dogry dynç almak: ýylyň dowamynda iki gezek zähmet rugsadyna çykyp dynç alyň, her gün özüňize wagt aýryň.
Yzygiderli bedenterbiýe hereketleri: ýüzmekden başlap, ertirki maşklara çenli dürli hili bedeni taplaýjy hereketler bilen meşgul boluň.
Sagdyn uky: Melatonin öndürmek üçin, esasan, gijelerine 6 — 8 sagatlap ukyňyzy alyň.
Saglyk bejergisi: massaž we beýleki rahatlandyryjy usullar bedeniňiziň umumy saglyk ýagdaýyny gowulandyrmaga kömek eder.
Alamatlara öz wagtynda üns bermegiň we bejergä dogry çemeleşmegiň dowamly ýadawlygy ýeňip geçmäge hem-de durmuşyň kadaly ýagdaýyny dikeltmäge kömek etjekdigini ýadyňyzdan çykarmaň.
Üns beriň! Makala diňe maglumat bemek maksady bilen ýazylandyr.
Peýdalanylan çeşme: rpnd-rb.ru
7
122
awadan
06.01.2025 14:16
Merkiňi berseler erkiňem gidýän ekenihekaýa2-nji bölüm
maşyn sürmäni öwredäýmeli ekeniň-dä. Öý bilen mekdebiň arasynda-ha sürüp bilerdi—diýip, Geldimyrat degişdi.
—Oguljahan mundan has ýaş wagty, oýundanmy-çyndanmy—bilmedim, maşyn sürmäni öwret diýipdi. Täzeje “Moskwiç” alan döwürlerimdi. Obadan çete çykdyk. Men oňa aýdýan: “Maşynyň kürsisine geçmänkäň onuň daşyna bir gezek aýlanyp çykmaly. Tekerleri ýelini goýberip biler, öňünde-yzynda päsgelçilik bolmagy ähtimal, ýa maşyny kölegeläp it-pişik ýatan bolmagy mümkin… çaga oýnap ýören bolmagy mümkin…” Ol maňa näme diýýä diýsene! “Bu ýerlerde çaga, it-pişik nireden bolun? Sen maňa takal okama-da, sürmäni öwret” diýýär. Onsoň men oňa pedallaryň, ryçaglaryň näme niýetlendigini düşündirýän. Maşyny otlamakaň howpsuzlyk kemerini dakynmalydygyny, yz tarapy görkezýän aýnalara seretmelidigini aýdamda, ol: “A, birden maşyn ýoldan çykaýanda, daňylgy bolsam nädip böküp düşeýin?! Dakynjak däl. Aýnalara özüň seredersiň-dä; özüň aýtdyň-a: “Maşyn bir ýöräp ugransoň, eýläňe-beýläňe alakjaman, diňe ýoluňa seretmeli” diýip”. Maşyny otlansoň, ilki geçiren tizligi üçünji tizlik bolansoň, maşyn tapyr-tupur ýatdy. Gapdalynda oturan ýerimden birinji tizlige geçirip berdim. Maşyn dyzaýar, ýöne ýerinden gozgananok—men endigim boýunça, maşyndan düşen badyma el tormozyny çekegen-dä. Men oňa düşündirýän: tizlige geçirensoň, el tormozyny aşak düşürmeli, soň çep aýagyň astyndaky pedaly ýuwaşlyk bilen goýbemeli diýsem, ol näme diýýär: “Tizlige geçirenimden soň iki elimem rulda. Meň näme, üç elim barmy?! Özüň geçiräýmeli ekeniňdä!” diýýär. Maşyn bolsa dyzap dur; el tormozyny goýberdim welin, maşyn çarpaýa galdy, birinji tizligem bolsa arlap, eňip barýar; aýalym: “Waý” diýip, ruly sypdyrman barşyna öňünde nämeler bolup geçýänini görmejek bolup maňlaýyny rula goýýar. Elektrik sütüni bilen çakyşmakak açary yzyna towlap, soguryp ýetişdim. Keýwany maşynyň duranyna göz ýetirensoň, maňa igenip başlady: “Sen bilgeşleýin edensiň, maňa öwretmek niýetiň ýokdur” diýip, şumjardy-da, yzky oturgyja geçdi. Üç günläp gepleşmedi. Wah, özüm eýerde oturanam bolsam, jylaw eneleriniň elinde-le. Ine ýigrimi ýyldyr bu köneje «Moskwiçi» münüp ýörenime, ýöne «meň maşynym» diýmäge kanun boýunça hakym ýokdur—maşyn keýwanyň adyna.
Ilki bilen, «Kaka, sen ýüregagyryly, saňa agyr işlemek bolanok» diýip, elimden pilimi aldylar. Soň-soňlar bir tanyş dogtardan sorasam, asyl mellek işlemek ýüregiň birinji emi eken-ä. Aý, indi elden pil-kätmen çykyp gitdi-le. Soň ýeňňeň: «Ikimize indi pensiýa berilýän ýere baryp nobata durmaga gurbatymyzam ýok, ah-heý olaryň haçan geljegini hem öňünden bilip bolanok. Nobatyň ỳeterem welin, pul gutarar. Nepes jan aýdýar, pula derek dört barmak ýaly gaty kagyz oýlap tapanmyşlar, o kagyza her kimiň ady, familiýasy ýazylanmyş. Şol petegiň bilen ýörite pul berilýän sandyklardan islän wagtyň, döwletimiziň ähli kuünjeginden pensiýaňy, aýlygyňy alyp bolýarmyşyn. Nepes jan bilen gelin-ä eýýäm şol kagyzdan edinipdirler”. Günleriň bir güni ýeňňeň bilen meni banka äkidip, bir kagyza gol çekdirdiler-de, herimiziň elimize gatyja, ýalpyldawuk kagyzy tutdurdylar, ana, şondan soň ol plastik karty hem göremok, pensiýajygymam. Keýwany aýda bir gezek sowarlyk hem-de benzin pul berýär. «Hany, munuň galany?» diýip sorasam, ol: «Pullaryň dur, arkaýyn bol-aý, sandykda ýgygşyrylgy. Gerek wagty aýdaý, çykaryp bererin. Agtyklaň ýetişip gelýäni bar, olaryň okuwa gitjegi bardyr, toý etjegi bardyr, bizem olara keseki däl-ä, az-owlagam bolsa, zerur wagty ýardam berseň ýüregiň suwluja bor» diýýär. Agtyklaryň öz ata-eneleri bardyr-a, how. Biz çagalarymyza toý edemizde ene-atamyz barmydymy näme?! Ana, indi telefonam gitdi, pensiýa-da…
—Telefonyň ýanyňda ýaly-la.
—Hawa, edil şu wagt-a ýanymda, öýe baranymdan, «Ata, telefonyňy beräý-dä!» diýişip, ýalbaryp başlarlar. Ho-ol, giçlik, togy çökensoň getirip gidýäler.
— Enesiniňem-ä telefony bardyr, ýa ondan çekinýälermi?
Dowamy bar ☘️
7
96
awadan
05.01.2025 19:12
Merkiňi berseler erkiňem gidýän ekeni hekaýa 1-nji bolum
Geldimyrat aga agtygynyň toý sadakasyna çagyran çagalyk dostlarynyň arasynda oturan ýerinden güpüň ýanynda duranlara gygyrdy:
—Hany, ýaňy gara çaý diýipdik welin, soňy bolmady-la!—diýip, gygyrdy. Soňra, gabat garşysynda oturan sakgaldaşynyň ynjalyksyz nazaryndan syrly bir zat okajak bolup, dikanlap seretdi-de,—Ýak, Hudaýberdi, günde günaşa görüşip durus-maý, oturalyň-da könäni ýatlaşyp, häzir çaýyňam gelýär!—diýip, bir gapdalda nardy oýnap oturanlara öwrülip,—Tirkiş, senem «şakyr-şukurňyzy» bir çeträkde oýnaýmaly ekeniň-dä! Ses-üýn alşyp bolanok. Hanha, erigiň kölegesi boşja dur!—diýip, öýlenýän ýigidiň kakasyna ýüzlendi. Tirkiş ýoldaşlary bilen kölegä göçenden soň,—oh-ow, düýn agşamdan bäri «şark-şark»—ýürege düşdiler-ä, how!
—Geldimyrat, seň özüňem-ä «şeş-beşi» gün sypdyrman oýnaýadyń, ýadyňdamy?—diýip, ýoldaşlarynyň biri gülümsiredi.
—Aý, hawa-la, ýaşlyk döwrümiziň başdan geçirmelerini çagalaň bilen agtyklaryňda-da görýän ekeniň.
—Aý, edil nokatma-nokad-a bolanok ekeni. Şu wagtky ýaşlaryň aşyk oýnaýanyna duşduňmy? Olardan sorap göräý, çiligiň nämedigini bilýälermikä? «Telefon» diýen bela döräp, çagalaň barsyny daňyp goýdy.
On-on iki ýaşly oglanjyk her elinde göterip gelen çäýneklerini Geldimyradyň öňünde goýuşdyryp durşuna, ýaşulylara ýüzlenip:
—Essalawmaleýkim!—soňra süýem barmagyny çäýneklere uzadyp, atasyna ýüzlendi,—ynha, ata, bu-la—gara çaý, bu-da—gök çaý—diýdi-de, jübüsinden telefonyny çykaryp, gitmäge synanyşanda, atasy:
—Oglum, sen hem nardy oýnap bilýämiň?—diýip, ýoldaşlaryna nazaryny öwürip, ýylgyrdy.—Hawa-laý. Internetde näme oýun diýseňem bar-laý.
—Aşyk hem barmy?—diýip, ýaşulylaryň biri sorady.
—Ýok, aşyk ýok.
—Ýogsa-da, aşygyň nämedigini bilýämiň?
—Hawa. Togalajyk süňkdür-dä, çorbaň içinden çykýan.
—Şoň oýnalýanyny bilýärmiň?
—Eşidipdim, ýöne oýnap göremok.
Agtygy gidensoň Geldimyrat:
—Ynha-da, bular ne çiligi bilýärler, ne-de aşygy. Uzakly gün telefonlary bilen, tä ýatýançalar—edil bagyrlary badaşan ýaly. Soňa-baka bular adam bilen sözleşmäni hem ýatlaryndan çykararlar, öňem-ä ene dilimizi düşnüksiz saýry sözlerden doldurdylar.
—»Haý-da-waý», «waý-da-faý». Bir-birlerine özleri düşünýändirler-dä, elbetde. Diňleýän aýdymlarynda-da ne owaz, ne many bar: «rep» diýdimi, «dep» diýdimi—it suwa siýen ýaly—diýip, gara çaý içýän ýaşuly janykdy.
—Içigar diýsäni, indi telefonlaram üýtgäp dur-a, how! Öň düwmelije ykjamja telefonym bardy, muny duýman durkam, emedekläp ýören kici agtyjagym çaýly käsäme oklap goýberdi. Käsede agdaryldy, çaýam döküldi—şo gysga wagtyň içinde telefon yzgar çekip ýetişipdir. Men aýdýan agtygyma: «Köşek, çaýly käsäň bir özüni ejeň täzeje halysyna agdaran bolsaň abraýly bordy» diýýän. Oglum telefonlaryň täze çykan görnüşleriniň birini alyp berdi. Aýnasyna barmak basylýany. Ony hem entek doly öwrenip bilemok, diňe jaň gelse alyp gepleşip bilýän. Şular ýaly märekeli ýerde otyrkam, (esasanam ýas ýerde) oňaýsyz ýagdaýa düşýän: agtyklar mekdepden til kakýarlar—sapaklary gutaryp öýe gaýtmaly. Olaryň ejelerem, kakalaram, enelerem işde. Mekdep uzak bolansoň, eneleriniň hem alyp gaýtmaga ýagdaýy ýok—bir topar sapaklary bar. Ynha, hä diýmän jaň kakylyp başlanar. Bularyň okuwy hem bir wagtda gutaranog-a—ýöne mekdep bilen öýüň arasynda gatnap durmaly—diýip, Hudaýberdi çaýyny owurtlady.
—Beýdip kösenip ýörmän, gelnejeme
Dowamy bar ☘️
7
95
awadan
05.01.2025 15:02
«Kaka” diýsem bolarmy?/ hekaýa
Ejemdir kakamyň dawalaşmalary uzaga çekdi. Ejemiň aýdyşyna görä, men bäş ýaşymda, «eýýäm ullakan adam” bolsamam, olaryň näme sebäpden beýle goh-galmagal edip, käýineşýändiklerine düşünip bilemok. Aslynda ulular näme üçin şeýdip uruşýandyklaryna hiç düşünemok, hemme zat owadan-a dünýäde, gök asman asuda, arassa howamyz bar, içmäge suwumyz bar, ýaşamaga öýümiz bar, hat-da üçegimize gonýan guşjagazlaram bizi begendirmek üçin saýraýara, jigim bilen men syrkawlamadyk, bezzatlyk etmedik, iýmäge nanymyz bar. Şonda-da ejem bilen kakamyň sesleriniň ýetdiginden gygyrşyp, bir-birine aýdyşýan sözleriniň manysyna düşünmesemem, ýakymsyz sözlerdigine ejemiň gözýaş edip, maňlaýynyň ýygyrtlaryny artdyryp, ellerini öňüne tutup, bir zatlar düşündirmesinden bellidi. Kakamyň bolsa, gözleri gyzaryp, hanasyndan çykaýyn diýýärdi, olam ellerini hereketlendirip, bogazyny ýyrtyp gygyrdy, eýwan otagyň çüňkünde olary synplap çugutdyryp, butnamaga gorkup oturan jigim bilen maňa bolsa üns berýän ýokdy. Kakam ejemiň soňky sözlerine gaty gahar etdi öýdýän, aýagyna ilen meniň tekerli oýnawajymy pyzyp goýberdi-de, eşiklerini ýygnap öýümizden çykyp gitdi. Şol günden bärem anyk bilemok welin, göwnüme gaty köp wagt geçen ýaly, kakamy görmedim, diňe ejem we jigim bilen ýaşap başladyk.
Soramaga çekinýän bolsamam bir gün ejemden kakam barada soradym, şonda ol «kakaň ýok, indi hiç haçan bolmazam” diýdi. Ejemi gynandyrmakdan gorkup, syr bildirmedim, ýöne ýüregim kakamy küýsedi. Sebäbi, köçede taýak dikdi oýnap ýörkäk, Aşyr bilen Myrat dagylar maňa «seniň kakaň ýok” diýip çekeläpdiler, «kakasy ýoklar oýuna goşulmasyn” diýip itekläp meni gyra çykarypdyrlar ahyry. Gözlerimiň ýaşyny akdyryp, seniň giden ýoluňa seredipdim, kaka, birden geläýsediň, birden yzyňa geläýsediň, şu oglanlara göz edip, seniň bilen daşarda pökgi oýnardym heziller edip. Bize bildirmejek bolsa-da, ejemem ýaşyrynça otagyna geçip, kellesini ýassyga çümdürip aglaýardy, bilýän olam seni küýseýändir. Bir günem, mugallymymyz «Kakaňyz barada düzme ýazyň” diýdi, men saňa nähili garaşýandygymy ýazdym kaka, şonda bäşlik alypdym, ýöne saňa buşlap bilmedim, ejeme-de aýtmadym, sebäbi seniň adyň tutulan wagty ejem hapa bolup oturýardy, şoň üçinem ujypsyzja bäşligim bilen ejemi gynandyrmak islemedim.Bir günem dükana gidenimde, kakasy bilen aýlanyp ýören oglanjyk dükandaky iň gowy oýnawaç awtoulagy alypdy, kakam bolan bolsa maňa-da şol oglanjygyňky ýaly ullakan awtoulag alyp bererdi, ýöne maňa ejem oýnawaç däl-de, jigime köke almaga ugradypdy. Aslynda, kakalar näme sebäpden çagalaryny taşlap gidýärkeler, beýtmek bolmaz ahyry, biz bezzatlygam etmedik, kakamyň gaharynam getirmedik, şonda-da ol bizi taşlap gitdi. Kakam şeýdip ejemi kösändir öýdýändir, ýok ol ilki bilen kaka mährine mätäç galan jigim bilen meni jezalandyrdy. Näme üçin, şu soragyň jogabyny tapyp bilmedim.
Bir günem mekdepden gelýärkäk, synpdaşym Mekan kakasynyň pul berendigini aýdyp, buzgaýmak aldy, meňem şeýle bir iýesim geldi welin heý goýaý, ýöne ejem buzgaýmaga pul bermändi. Ýanymdaky ähli oglanlar kakalarynyň pul berendiklerini aýdyp, buzgaýmak aldylar, dostum Mekana «birje ýalap göräýeýin” diýdim welin itekläp goýberdi-de, «Kakasyzlar buzgaýmak iýmeli däl” diýdi. Okuw sumkamy elime alyp, öýümize tarap öwrüldim-de, gözýaşlarymy akdyryp, bagyryp-bagyryp aglap, öýümize ylgap başladym. Birdenem öýümiziň girelgesiniň öňünde gara penjekli adamyň ýüzüni gapymyza öwrüp durandygyny görüp, özümden biygtyýar gygyrdym:
— Men size kaka diýsem bolarmy, haýyş, Siz meniň kakam bolaýyňda…
Yzyna öwrülip, ýüzüme sereden adamy görüp akyp duran gözýaşlarymam doňdy öýdýän, sebäbi bu meniň öz kakamdy.
— Oglum, janym oglum, goç ýigit bolup gidipsiň-ä, hany gözýaşlaryňy süpür, erkek oglan aglamaz, aýyp bor…
— Aýyp bolsa bolsun kaka, kakasyz geçiren günlerimiň yzasyny gözýaşlarym barybir ýuwup bilmez -diýip kakamyň berdaşly boýnundan gujaklap, horkuldap-horkuldap agladym…
10
133
enes_∞
30.12.2024 23:02
Täze ýyl gutlagy
- Täze ýylda ýüzüňizde ýylgyryş we ýüregiňizde söýgi egsilmesin. Täze ýylyňyz gutly bolsun!
- Ýakynlaryňyz bilen bagtly, agzybir we asuda Täze ýyly garşy almagyňyzy we bütin ýyly gözellik bilen geçirmegiňizi arzuw edýärin!
- Ýalňyşlyk goýbermeýän adam adatça hiç zat edip bilmez. 2025-nji ýylda - ýalňyşlyklaryňyz az we üstünlikleriňiz köp bolsun!
- Bosagada - 2025-nji ýyl! Goý, geljek ýylyň her bir güni bagtyýar pursatlara beslensin. Durmuş size elmydama garaşylmadyk şatlyklary bagş etsin!
- Ýakymsyz ýatlamalary alamatlandyrýan köp zatlardan mümkin boldugyça daşda duruň! Täze ýylda olar bilen hoşlaşyp, ornuny täze, ýakymly ýatlamalar bilen dolduryň!
- Täze ýylyňyz älemgoşaryň reňkleri ýaly janly we owadan bolsun. Maşgalaňyz we ýakynlaryňyz bilen wagty bagtly we ýakymly geçirmegiňizi arzuw edýärin!
- Aý, gün we ýyldyzlar ýaly arzuwlaryňyz hemişe şöhle saçmagyny dowam etsin. Täze ýylyňyz gutly bolsun!
- Goý, geljek Täze ýylda kynçylyklaryňyz çäge zerresi ýaly kiçi, bagtly günleriňiz deňiz ýaly uly bolsun! Gözleriňizden diňe bagt gözýaşlary aksyn! Täze ýylyňyz gutly bolsun!
- Geljek ýyl öýüňiziň gapysyny ilkinji bolup söýgi, üstünlik we bagt kaksyn!
- Her bir Täze ýyl, aslynda, başymyza gonan bagt guşudyr. Ondan islän köňül küýseglerimize gowuşmak özümize bagly. Täze ýyl arzuwlaryňyzy hasyl edýän ýyl bolsun!
9
88