Bir muzeý tutuş şäheri üýtgedip bilermi?
1997-nji ýylda açylan titandan ýasalan Bilbao Guggenheim muzeýi binagärlik dünýäsinde uly öwrülişik döretdi. Muzeýiň binagäri Frank Gehri binanyň soňky tapgyrynda Bilbao geleninde, «Men bu adamlara näme etdim?» diýen soragy öz-özüne berdi. Guggenheim muzeýi diňe bir Bask şäherini dünýä belli merkeze öwürmek bilen çäklenmän, binagärlik dünýäsine ynamly, estetiki we meşhur gurluşyň nähili täsirli bolup biljekdigini hem görkezdi. Bu gurluşdan soň, hünärmenleriň Bilbaba täsiri diýip atlandyrýan hadysasy ýüze çykdy.

Bilbao täsiri näme? Bilbaodaky Guggenheim muzeýi Ispaniýanyň şasy we şa zenany tarapyndan açylaly bäri häzirki zaman dünýäsiniň iň ajaýyp gurluşlaryndan biri hasaplanýar. Bu muzeý medeni maýa goýumlarynyň we ajaýyp binagärligiň ykdysady galkynyşa nähili goşant goşup biljekdigini görkezýän «Bilbao effekti» atly düşünjäniň başlangyjydyr. Şäherler bu düşünjäniň yzyna düşüp, özleriniň ykdysady ösüşini gowulandyrmaga synanyşdylar. Şeýle-de bolsa, köp şäher Bilbaonyň üstünligine doly ýetip bilmedi. Munuň sebäbi, muzeýiň üstünliginiň birnäçe üýtgeşik şertleriň utgaşmagy bilen mümkin bolmagydy.

Häzirki wagtda hem muzeý her ýyl şähere millionlarça myhmany özüne çekip, ykdysady galkynyşyň açary bolmagyna dowam edýär. Muzeýiň dizaýn prosesi ilkibaşda Gehri üçin uly stres çeşmesi bolupdy. Ondan Sidneý opera teatry ýaly ajaýyp gurluşy döretmegi haýyş edilipdi. Ýöne Gehri bu haýyşy ýerine ýetirip bilmejekdigini duýýar. Ahyrynda, Nerwion derýasynyň kenarynda ýokary galýan titanium örtügi bilen tapawutlanýan bu ullakan gurluşy dizaýn etdi. Gehriniň ajaýyp zehini we «CATIA» programma üpjünçiligi tarapyndan üpjün edilen tehniki desgalar sebäpli muzeý 100 million dollar býudjet bilen gurulýar.

Gehri muzeýiniň häzirki zaman binagärlik dünýäsinde özboluşly orny bar, ýöne muzeýiň üstünliginiň esasy elementi diňe bir binanyň estetikasy däl, eýsem, şäheriň zerurlyklaryna laýyk gelýän binanyň gurulmagydy. Guggenheim gaznasynyň Ýewropadaky gatnaşygyny giňeltmek üçin Bilbaony saýlamagy we şäheriň bu taslama üçin berýän maliýe goldawy muzeýiň üstünlik gazanmagynda möhüm rol oýnady. Guggenheim muzeýi tutuş şäheri ösdürmek üçin ýeterlik derejede gurluş bolsa-da, käbir tankytlara sezewar boldy. Binanyň diňe binagärlik tomaşalaryna ünsi jemläp, sungaty fonda galdyrandygy öňe sürüldi. Şeýle-de bolsa, Gehri bu tankytlara garşy çykdy we sungat işgärleri bilen ýakyn hyzmatdaşlykda işleýändigini we binanyň sungat üçin berk esas döredendigini öňe sürdi.

Netijede, Guggenheim muzeýi häzirki wagtda sungatsöýüjiler we syýahatçylar üçin özüne çekiji ýerdir. «Bilbao effekti» dünýäniň köp şäherini ruhlandyran hem bolsa, bu üstünlige öýkünmek isleýänleriň köpüsi Gehriniň gözýetimine doly ýetip bilmedi. Gehri muzeýiň dizaýnynda şäheriň taryhyna we medeniýetine laýyk gelýän bir gurluş döretdi we Nerwion derýasynyň kenaryndaky gaýyk ýaly görünýän bu gurluş şäheri diňe bir binagärlik bilen çäklenmän, eýsem, ykdysady we medeni galkynyşa getirdi.

Türkmengazet