HINDI MIFOLOGIÝASY

Umumy Maglumat:
Hindi mifologiýasy dünýäniň iň gadymy we baý mifologiýalarynyň biridir. Hinduizmiň esasyny düzýän bu mifologiýa dürli hudaýlar, aýal hudaýlar, rowaýatlar we mukaddes kitaplar bilen doludyr. Hindi mifologiýasy, älemiň ýaradylyşyndan başlap, adamzadyň ahlak ýol-ýörelgelerine çenli köp sanly meseläni öz içine alýar.

Hudaýlar we Aýal Hudaýlar:
Trimurti: Üç Mukaddes Hudaý
Brahma: Älemiň we ähli janly-jandarlaryň ýaradyjysy hasaplanýan ýaradyjy hudaý.
Wişnu: Älemiň tertibini we adalatlylygyny goraýan goragçy hudaý. Onuň on awatary (esasan Rama we Krişna) Hindi mifologiýasynda uly orun tutýar.
Şiwa: Ýok ediji we täzeden ýaradyjy hudaý, ýok ediş we täzeden dogluş siklini dolandyrýar.

Beýleki Mühüm Hudaýlar:
Dewi: Aýal Hudaý hökmünde bilinýär we köp dürli görnüşlerde peýda bolýar, iň esasylary Durga we Kali-dir.
Lakşmi: Baýlyk we rysgal-bereket aýal hudaýy, Wişnunyň ýanýoldaşy.
Saraswati: Bilim we sungat hudaýy, Brahmanyň ýanýoldaşy.
Ganeşa: Päsgelçilikleri aýyrýan we akyl-paýhasy alamatlandyrýan pil kelleli hudaý, Şiwa we Parwatiniň ogly.
Hanuman: Ramanyň wepaly hyzmatkäri we güýç alamaty bolan maýmyn hudaý.
Älemiň Ýaradylyş Rowaýaty
Hindi ýaradylyş rowaýatlary örän köpugurlydyr. Ýöne iň esasy rowaýata görä, älem Brahma tarapyndan ýaradylandyr. Onuň öň ýanynda bolsa, tertipsizlik (Pralaýa) höküm sürüpdir. Bu tertipsizlikden çykan Wişnu, bir ýylan üstünde ýatyp, göwresinden Brahmany emele getirýär. Brahma, dört başy bilen älemiň dört tarapyny synlap, älemi ýaradyar.

Mukaddes Kitaplar:

Wedalar:
Rigweda: Iň gadymy we iň mukaddes Weda bolup, doga-dileglerden we hudaýlara öwgülerden ybaratdyr.
Samaweda: Saz we dilegler Wedasydyr, esasan Rigwedadaky dilegleriň sazly görnüşlerini öz içine alýar.
Ýajurweda: Ybadat däp-dessurlary Wedasydyr we gurbanlyk dessurlarynda ulanylýar.
Atharwaweda: Dogalar, ýadygärlikler we ybadatlar öz içine alýar, halk ynançlaryny we gündelik durmuş bilen baglanyşykly amallary görkezýär.

Upanişadlar:
Wedalaryň mistiki we pelsepe bölümleridir. Adam ruhy (Atman) we älemiň ruhy (Brahman) ýaly meseleleri işleýärler.

Puranalar:
Puranalar, Hindi mifologiýasynyň we Hinduizmiň taryhyny beýan edýän kitaplardyr. Hudaýlaryň rowaýatlaryny, patyşalaryň nesillerini we älemiň ýaradylyşyny gürrüň berýär. Başky Puranalar:

Bhagawata Purana: Wişnu we onuň awatarlary hakda ýöriteleşýär.
Wişnu Purana: Wişnunyň hekaýalary we älemiň ýaradylyş rowaýatlary.
Şiwa Purana: Şiwanyň hekaýalary we oňa ybadat däp-dessurlary.
Uly Dessanlar (eposlar)

Mahabharata:
Mahabharata, dünýäniň iň uzyn dessanlaryndan biridir we takmynan 100.000 setirden ybaratdyr. Iki dogan garyndaş topar, Kaurawalar we Pandawalar arasynda uly söweşi beýan edýär. Dessan, Dharma (ahlak borjy) we Adharma (ahlaksyzlyk) arasyndaky gapma-garşylygy çuňňur öwrenýär. Şeýle hem Bhagawad Gita bu dessanyň bir bölegidir we Wişnunyň awatary Krişnanyň öwüt-nesihatlaryny öz içine alýar.

Ramaýana:
Ramaýana, akyldar patyşa Rama'nyn durmuşyny we zalym patyşa Rawana garşy alyp baran söweşini gürrüň berýär. Ramaýana, ahlaklylyk, borç we wepalylyk ýaly temalara aýratyn üns berýär. Sitanyň Hanumanyň wepalylygy ýaly mowzuklar öňe çykýar.

Mifologiki Temalar we Düşünjeler:
Karma we Reenkarnasiýa:
Hindi mifologiýasy, Karma (sebäp-netije kanuny) we Samsara (täzeden dogluş sikli) düşünjelerine esaslanýar. Adamyň bu siklden halas bolmagy Mokşa hökmünde tanalýar.

Awatarlar:
Wişnunyň älemdäki tertibi täzeden dikeltmek üçin dürli wagtlarda dünýä inen on dürli awatary bardyr. Bu awatarlaryň içinde iň tanalýanlary Rama we Krişna'dyr.

Bhakti:
Bhakti, hudaýa bolan söýgi we wepalylygy aňladýar. Bu düşünje, adamlar hudaýa bolan ýürekden ygrarlylyklary arkaly halas boljakdyklaryny öňe sürýär.

© Copyright 2024 matsuriken