Türkmenistanyň welaýatlary üçin Aýyň we Günüň dogup-ýaşýan wagtyny hasaplamak2- nji bölüm
Usullaryň iň sadasy kartanyň kömegi bilen Aşgabadyň we Mekgäniň ýerleşýän ýerini meridianalara hem-de parallellere görä kesgitlemekdir. Mekgä bolan ugry Ýeriň üstündäki üçburçluk esasynda çözmekdir. Onuň üçin öňürti Mekgäniň we islendik nokadyň (mysal üçin, Aşgabadyň) geografik koordinatalaryny tapyp, soňra şol nokatdan Mekgäniň meridianyna perpendikulýar geçirýäris we netijede, depelerinde Mekge, Aşgabat we perpendikulýaryň kesişýän nokady ýerleşýän gönüburçly üçburçluk emele gelýär. Ol üçburçlugyň bir kateti – Mekgä meridianynyň Aşgabat paralleli bilen kesişýän nokadydyr, ikinji kateti bolsa Aşgabat şäheri we Aşgabat paralleliniň Mekge meridiany bilen kesişýän nokadydyr. Gönüburçly üçburçlugyň gipotenuzasy bolsa Mekgäni we Aşgabady özara birikdirýän çyzykdyr. Üçburçlugyň taraplaryny Ýeriň merkezi bilen birikdirip, Ýeriň radiusyna görä Mekgä bolan ugur kesgitlenilýär. Ýeriň radiusyny tiç nokat üçin hem 6378,16 km-e deň diýip kabul edip bolar, çünki Mekge bilen Aşgabadyň aralygy şeýle bir uly däldir. Soňra ikinji kateti kesgitläp, depesinde Aşgabat ýerleşýän ýiti burçy tapyp, Mekgä bolan ugry anyklarys. O1 burç günbatar nokatdan, ýagny mart aýynyň 21-ine we sentýabr aýynyň 22-sine ýaşýan nokadyndan çepe tarap 38 gradus gyşarýar.

Ikinji usulda ýyldyzlaryň kömegi bilen kesgitlenilýär. Ýyldyzlara görä Mekgä bolan ugry tapmak üçin, Mekge tarapda ýerleşýän asman jisimlerinden peýdalanyp bolar. Dekabr aýynyň 22-si töwereklerinde Günüň ýaşýan nokadyna tarap eliňi öňe uzadyp, şonuň inine görä çepe seredilse, edil Mekgä bolan ugra seredildigi bolar. Tomus aýlarynda Içýan ýyldyzlar toparynyň iň ýagty ýyldyzy Antares Mekge tarapda ýaşýar.

Asman jisimleri öwrenilende alnan täze maglumatlar. 400 ýylyň dowamynda astronomlar asman jisimlerini Ýerdäki teleskoplaryň kömegi bilen öwrenip geldiler. Alnan maglumatlar fizika we himiýa ylymlarynyň kanunlaryna laýyklykda öwrenilip, anyklanylyp gelindi. Gün sistemasyny öwrenmek üçin mümkinçilikleri boýunça has ýokary bolan kosmos gämileriniň ençemesi uçuryldy. Arş gämileri goýberilende, olary barýan menzillerine tiz ýetirmek üçin beýleki planetalaryň dartyş güýjünden peýdalanyp başlanyldy. Adamzat arş gämisiniň kömegi bilen iň golaýdaky asman jisimine, ýagny Aýa gadam basdy (20.07.1969). Onuň üstüniň dürli ýerleriniň nusgasy getirildi. 2006-njy ýylyň ýanwar aýynda “Stardast” atly kosmos gämisi “Uaýld-2” kometasynyň guýmgyndan we kellesinden nusgalar getirdi. Ilkinji gezek alymlara kometanyň maddasyny ýörite tejribehanalarda öwrenmek mümkinçiligi döredi.

Käbir alymlaryň pikirine görä, göze görünýän maddanyň massasy göze görünmeýän maddanyň massasyndan 5 essä golaý az, başga alymlaryň pikirlerine göräbolsa 10 essä golaý azdyr. Netijede, biziň görýän ähli jisimlerimiz süýdüň köpügini ýada salýar.