Gadymyýete, ýagny gadymy heýkeltaraşlaryň ýa-da gurluşykçylaryň eserlerine däl-de, eýsem, gadymy geçmişde galan eýýamlara galtaşmak mümkinmi? 

Häzirki zaman dünýäsinde ýaşap, biz, Ýer şarynda adamlaryň haçandan bäri ýaşaýandygy hakynda seýrek pikirlenýäris. Ählisi mundan million ýyl öň, haçan-da ilkinji gominidler aýaga galyp we ýönekeý zähmet gurallaryny ýasamaklygy öwrenen wagtyndan başlaýar. Häzirki zaman ýazuw, şäher we döwletli döwür, biziň gadymy ata-babalarymyzyň uly bolmadyk taýpalarynyň yklymlardan-yklymlara göçlük eden döwürleri bilen deňeşdirilende, ýekeje pursat bolup durýar.

Şol döwürler olar jaýlarda ýa-da külbelerde ýaşamandyrlar, sebäbi ýygnaýjylyk bilen meşgullanýan ilkidurmuş taýpalary, pasyllaryň çalyşmaklygy bilen baglylykda, olara hemişe göçüp-gonup ýörmeklik zerur bolupdyr, şol sebäpli hem, jaýlary gurmaklyk zerurlygy bolmandyr. Emma seýrek ýagdaýda, bagty çüwenler, ýylyň dowamynda iýmitiň bol we gaçybatalgasy golaýynda  bolan ýerleri tapmaklygy başarypdyrlar. Gürrüň, elbetde, dag jynslarynyň onlarça metr çuňlugyna gidýän, tebigy gaçybatalgalar bolan – gowaklar hakynda gidýär. Adamlaryň oturymly ýaşaýşynyň iň gadymy nusgasy hem şulardyr. Käteler, şeýle gowaklar taýpalar üçin million ýyllaryň dowamynda ýaşaýan mekany bolup hyzmat edipdir. Şol wagtyň dowamynda, olarda, gadymy adamlar tarapyndan galdyrylan we käbirleriniň biziň günlerimize hem gelip ýeten köp sanly yzlary toplanandyr.

Ine, şeýle gowaklaryň biri, Argentinanyň günortasynda, Puntaras derýasynyň golaýynda ýerleşýär. Arheologlar, günorta-amerikan indeýleriniň nesilleri bolan gadymy adamlar, bu ýerde on müňlerçe ýyllaryň dowamynda mesgen tutunypdyrlar diýip hasap edýärler. Bütin dünýäde bu gowak «Elleriň gowagy» ady bilen bellidir.

Näme üçin bu gowagyň şeýle ada eýedigine eýýäm, oňa giren badyňa düşünýärsiň. Gowagyň diwarlary, onda ýaşan adamlaryň el yzlary bilen doldurylypdyr. Biziň  ata-babalarymyz, süňk turbajyklarynyň kömegi bilen diwara goýlan eliniň üstüne pürkmek bilen, tebigy reňklendirijileri  ulanypdyrlar.  Gepiň  gerdişine  görä, diwarlaryň birinden tapylan, hut şol galyndylaryň üsti bilen, alymlar gaýanyň ýüzündäki suratlaryň – 13 000-den, 9 000 ýyla çenli ýaşynyň bardygyny anyklamagy başardylar.

Eger-de erkek kişi öz eliniň aýasyny, daş ata-babalarynyň aýalarynyň yzlaryna goýup görse, onda olaryň aýalarynyň nähili derejede kiçi bolandygyna haýran galar. Onda, gadymy adam bilen häzirki adamyň arasynda beden taýdan berkligi şeýle ulumy? Aslynda ýok, sebäbi gadymy adamlar bize görä, beden taýdan berk bolupdyrlar we gowakdaky el yzlarynyň köp bölegi ýetginjeklere degişlidir. Ähtimal, taýpanyň agzalary, ýagny ýigitler we gyzlar belli bir ýaşa ýetenlerinde, gowagyň diwarynyň ýüzünde aýasynyň suratyny galdyrmaklygy özboluşly däp-dessur bolandyr.

Bu el yzlaryna dykgat bilen serediň. Gadymy daşdan, bize bireýýäm dünýäden öten adamlar ellerini uzadýarlar. Emma bu ýagdaýda gorky döränok – sebäbi, bu el yzlary bizi, ebedilik barada, şeýle hem, rehimsiz wagtyň akymynda bir adamyň ömrüniň nähili çalt geçýänligi barada pikir etmäge mejbur edýär.