Mifologiya. Skandinaw mifologiýasy!

Giriş

Hmm, nireden başlasamkam? Skandinaw Mifologiýasy örän giň we çylşyrymly mowzuk, ýöne elimden gelenini gysgaça beýan edip bermäge synanyşaryn. Bu mifologiýa Demirgazyk Ýewropada, esasan hem Wikingler döwründe dörän. Diýmek, bu mifologiýa şol döwürde ýaşaýan adamlaryň dünýäni nähili görendiklerini we nädip düşündirendiklerini beýan edýär.

Hudaýlar we Aýal Hudaýlar

Skandinaw mifologiýasynda köp hudaý bar, ýöne iň meşhurlarynyň arasynda Odin, Thor we Loki bar. Odin baş hudaý bolup, pähim-paýhas we söweş bilen baglanyşdyrylýar. Thor bolsa onuň ogly bolup, adatça ýyldyrym, şemal we tupanlar bilen tanalýar. Köpler Thor-y, elinde Mýolnir atly çekiç bilen suratlandyrylan görnüşde tanaýar. Loki bolsa birneme başgaça... Hem hudaý, hem-de şeýtan ýaly, doly ynanyp bolmajak şahsyýet. Hem hilebaz, hem-de käte ýagşylyk, käte-de ýamanlyk edip bilýär. Hudaýlar Asgard (Jennet?) diýen ýerde, adamlar bolsa Midgard (Ýer ýüzi) diýen ýerde ýaşaýar.

Walhalla

Walhalla, Odin tarapyndan dolandyrylýan, şehit bolan batyrlaryň ruhlary üçin niýetlenen uly bir saray. Söweşde wepat bolan ýigitler, Valkyrie atly aýal hudaýlar tarapyndan Walhalla äkidilýärler. Bu ýer şeýle bir uly we şowhunly ýer, adamlaryň aýdyşy ýaly, Walhalla-da şehit bolan ýigitler günleriniň aglaba bölegini söweşip, galan wagtyny şadyýan baýramçylyklar bilen geçirýärler. Biziň görnüşimizde, Walhalla bu adamlaryň Ragnarok üçin taýýarlanan ýeridir.

Midgard

Midgard, Skandinaw mifologiýasynda adamlaryň ýaşaýan dünýäsidir. Ýeriň, ýyldyzlaryň, deňizleriň we adamlaryň ýaşamagy üçin döredilen ýer. Midgard aslynda “orta ýer” diýmekligi aňladýar. Midgard-yň daşynda, ony daşky ägirtlerden goramak üçin ägirt uly deňiz ýylan Jörmungandr ýaşaýar.

Asgard

Asgard, hudaýlaryň ýaşaýan ýeridir. Odin we beýleki hudaýlar bu ýerde ýaşaýarlar. Asgard, Midgardyň ýokarsynda ýerleşýär we Bifröst atly reňkli ýyldyrym köprüsi bilen Midgard-a birikýär. Asgardyň iň esasy gurluşy bolan Valaskjalf, Odin-iň ýeri bolup, onuň ähli dünýäleri görüp bilýän uly tagty bar.

Ýaradylyş rowaýaty

Her zat Ginnungagap diýilýän uç-gyraksyz boşluk bilen başlaýar. Bu boşlugyň bir tarapy aşa sowuk, beýleki tarapy bolsa aşa yssy. Bir wagt bu iki ujy biri-birine degýär we buz ägirdi Ymir peýda bolýar. (Biraz baş aýlaýar, şeýle dälmi?) Ymir-iň derinden (!) has köp ägirtler döreýär we soňra hudaýlar (Odin we doganlary) peýda bolýar, Ymir-i öldürip onuň bedeninden dünýäni döredýärler. Mysal üçin Ymir-iň süňklerinden daglar, ganyndan deňizler emele gelýär... Aýratyn döredijilikli, ýöne şol bir wagtyň özünde birneme gorkunç rowaýat, şeýle dälmi?

Ragnarok: Kyýamat

Birde meşhur Ragnarok bar. Bilşimiz ýaly kyýamat, ýöne has üýtgeşik. Bir gün ähli hudaýlar, ägirtler we haýwanlar iň soňky söweşde biri-birine garşy durýar. Netije bolsa... o diýen gowy gutarmaýar. Köp hudaý ölüp, dünýä ýanyp, soňra täzeden döräp başlaýar. Bu aslynda täze bir sikliň başlangyjy hökmünde kabul edilýär.

Mifologiýanyň häzirki wagtdaky orny

Häzirki wagtda-da Skandinaw Mifologiýasy edebiýatdan başlap, filmlere, hatda oýunlara çenli köp ugurda täsirli bolmak bilen dowam edýär. Mysal üçin, Thor häsiýeti Marvel filmlerinde hem bar. Elbetde, mifologiýanyň asyl nusgasy häzirki döwürdäki ýerine ýetirilişinden has tapawutly.

Netije:

Hawa, Skandinaw Mifologiýasy hakykatdanam täsirli we çuňňur mowzuk. Biraz çylşyrymly we käte geň ýaly görünýär, ýöne şol bir wagtyň özünde adama köp zatlary öwredýär. Gadymy döwürlerde ýaşaýan adamlaryň dünýä we tebigat hakyndaky ynançlaryny, gorkularyny we umytlaryny görmek hakykatdanam haýran galdyryjy. Bu mifologiýa, bir tarapdan, şol döwürde ýaşan adamlaryň ruhy dünýälerine açylan penjire ýaly. Bu bellikler elbetde diňe başlangyç. Mowzugy has çuňňur öwrenmek isleýänler üçin Poetik Edda we Proza Edda ýaly çeşmeler bar. Ýöne häzirlikçe şular ýeterlik bolar öýdýän.


.....Saif Ad-Din