Sanlaryň adamzat durmuşyna ornaşmagy bilen hasaplamalar dürli usullarda amala aşyrylyp başlanýar. Ilkibaşda adamlar hasaplama ulgamyna gaty köp wagtyny sarp edip, ony gyzykly iş hökmünde görüpdirler. Ýönekeý sanlary goşup-aýyrmakda onçakly kynçylyk döremeýär. Ýöne çylşyrymly sanlary we birnäçe onlukdan düzülen uly sanlary hasaplamakda ýalňyşlyklar ýüze çykýar.

Taryhy maglumatlara görä, ilkinji hasaplaýyş enjamy «Abakus» atly çot hasaplanýar. Çot gönüburçly agaç çarçuwa berkidilen inçejik taýajyklara düzülen top şekilli monjuklardan ybarat bolup, monjuklary taýajyklardan eýläk-beýläk süýşürmek arkaly hasaplaýyş işi amala aşyrylýar. Abakus çoty, takmynan, biziň eýýamymyzdan öňki 2000-nji ýyllarda Müsürde ulanylyp başlanýar. Abakus çoty 3600 ýyl bäri ulanylyp gelinýän mehaniki enjamdyr.



Ylmyň we tehnologiýanyň ösmegi bilen birnäçe sekundyň içinde millionlarça hasaplamalary ýerine ýetirip bilýän «kalkulýator» (hasaplaýyş maşyny) atly enjam oýlanyp tapylýar. 1623-nji ýylda hasaplaýyş enjamyny ilkinji bolup nemes matematigi Wilgelm Şikkard oýlap tapýar. Bu oýlap tapyş matematikanyň taryhynda uly öwrülişik bolup, goşmak-aýyrmak bilen bir hatarda köpeltmek we bölmek amallaryny hem yerine ýetirip bolýar. Ýagny ilkinji dört amally hasaplaýyş maşyny döredilýär.



Az wagtdan soň hasaplama ulgamyny has-da añsatlaşdyrmak hem-de çaltlaşdyrmak üçin «arifmetiki maşyn» diýlip atlandyrylýan Paskalin oýlanyp tapylýar. Paskaliniň taslamasy 1642-1644-nji ýyllar aralygynda fransuz matematigi we filosofy Blez Paskal tarapyndan işlenip düzülýär. Paskal bu hasaplaýyş maşynyny salgyt ýygnaýjy kakasy üçin oýlap tapýar. Soňlugy bilen köpçülige ýaýrap başlaýar.



1671-nji ýylda nemes matematigi we filosofy Gotfrid Leýbnis «StepReckoner» atly hasaplaýyş enjamyny döredýär. Bu Paskalyň hasaplaýyş maşynynyň kämil görnüşi hasaplanýar.



1902-nji ýylda kalkulýatoryň sanlary düwmä geçirilýär. Şol ýyl Dalton tarapyndan on açarly ilkinji hasaplaýyş maşyny (Dalton Adding Machine) hem oýlanyp tapylýar.



1943-nji ýylda Kurt Herzstark. tarapyndan ilkinji jübüt kalkulyator işlenip düzülýär. Kurtyň oýlap tapan enjamy eliňe sygýan kiçijik silindr şekilli bolup, şol döwürde buhgalterler we inženerler üçin peýdaly bolýar.



Hasaplaýyş enjamynyň kämilleşdirilmegi dowam etdirilýär we 1961-nji ýylda ANITA atly ilkinji elektron kalkulýator işlenip düzülýär.



1985-nji ýylda «Casio» kompaniýasy grafiki kalkulýator hödürleýär. Goşar sagadynyň şekilindäki hasaplaýyş enjamy uly meşhurlyga eye bolýar we häzirki wagtda hem giňden ulanylýar.



Öýjükli telefonlaryň oýlanyp tapylmagy bilen 1993-nji ýylda ilkinji gezek el telefonlaryna hasaplaýjy programma girizilýär. Şeýlelikde, indi kalkulýatory jübüde götermek zerurlygy ýüze çykmaýar. 2000-nji ýyllara çenli hasaplaýyş enjamy akylly telefonlar bilen bir hatarda, planşetdir programma ulgamlaryna hem girizilýär. Häzirki wagtda kämil hasaplaýyş maşyny arkaly arifmetik, logiki, ekspensial, trigonometrik we başga-da matematik amallaryň birnäçesini ýerine ýetirip bolýar.

📌 Maglumat: «Zaman» gazetinden;
Suratlar: Google-dan;

Mowzugy taýýarlan: @senorita