Lilia_
30.10.2023 17:53
Adamlar köplenç ýagdaýlarda özlerine, üstünliklerine hem-de maddy mümkinçiliklerine aýratyn ähmiýet berýärler, şeýdibem, netijede daşky dünýä hakda alada etmeýäris. Dokumental filmler — töweregimizdäki dünýä gözümizi giňden açyp syn etmäge, tebigatyň näzikligini duýmaga we Ýerdäki her bir janly-jandaryň gadyr-gymmatyna düşünmäge ajaýyp mümkinçilik berýär.
Tebigat barada söz açýan 10 sany dokumental filmi dykgatyňyza ýetirýäris:
«Planetany özgerden ýyl» (2021). Tebigat baradaky dokumental filmleri surata düşürijileriň öňdebaryjylaryndan biri, iňlis tebigatçysy Dewid Attenboro koronawirus çäklendirmelerinden mysal alyp, adamlaryň özlerini bialaçlyk bilen izolýasiýa etmeginiň tebigata we daşky gurşawa nähili täsir edendigini görkezdi. Bary-ýogy birnäçe aýyň dowamynda şäherlerde tüsseler gaýyp boldy, kitler biri-biri bilen «gepleşip» başladylar, sebäbi olara hemişe päsgel berip hyňlap duran deňiz gämileriniň gohy ýatdy.
«Ýeriň duzy» (2015). Nemes kinorežissýory Wim Wendersiň surata düşüren filmi döwrümiziň iň beýik fotožurnalisti Sebastýan Salgadonyň döredijiligi barada gürrüň berýär. Braziliýaly fotosuratçy 40 ýyllap dünýäni gezmek bilen, ýyllarboýy häzirki taryhdaky möhüm wakalara: açlyga, söweşlere, göçüp-gonmalara şaýat bolýar. Filmi surata düşürýän topar Sebastýan Salgado bilen bilelikde iň täsin, syrly ýerlere — Amazonyň ýüregine, Günbatar Papua jeňňelliklerine we Braziliýanyň Pantanal sebitiniň batgalaryna, Demirgazyk buzly ummanyndaky Wrangel adasyna baryp görýärler.
«Meniň mugallymym — osminog» (2020). Filmiň prodýuseri we baş gahrymany Kreýg Foster fridaýwing türgenleşigine çykan mahaly osminog bilen gabatlaşyp, onuň bilen gyzyklanyp başlaýar. Bir ýylyň dowamynda Foster urkaçy bolup çykan bu mollýuskany syn edip, şol bir wagtyň özünde osminoga ideg etmegiň onuň maşgalasyndaky gatnaşyklara nähili täsir edýändigi barada gürrüň berýär.
Osminogyň gysga wagtlyk ömri diňe bir maglumat beriji faktlardan däl, eýsem täsirli, iniňi tikenekledýän pursatlardan hem doly.
«Haýwanlar — hoşniýetli ynsanlar mysaly» (1974) — Günorta Afrikanyň ýabany tebigaty hakynda düşürilen komediýa äheňindäki film. Adamyň gözýeterinden uzaklarda ýaşaýan jandarlaryň gündelik durmuşy howpdan, gülkünç wakalardan, elhenç ýagdaýlardan doludyr... Umumylaşdyryp aýdanyňda, olaryň durmuşy hem edil adamlaryňky ýaly.
«Soňky ýolbarslar» (2011). 1950-nji ýyllarda Günorta we Merkezi Afrika sebitlerinde arslanlaryň sany takmynan 400 müň töweregidi. Filmiň surata düşürilen ýylynda — 2011-nji ýylda bolsa ýolbarslaryň jemi sany 30 müňe çenli diýen ýaly azaldy. Film surata düşürilenden 10 ýyl geçenden soň bolsa, afrikanyň «Gyzyl kitabyndaky» bu jandarlar ýene-de üç esse ýaly kemeldi.
Dokumental film taslamasynyň awtorlary — är-aýal Bewerli we Derek Žuberler ýabany ösümlik we haýwanat dünýäsiniň nähili kynçylyklaryna duçar bolandyklaryny, şeýle-de adamyň gyzyklanmasynyň nirelerden çykaryp biljekdigini görkezýärler.
«Soňky ýolbarslar» filminiň ady oňa has anyk düşündiriş berip dur — «haýwanat dünýäsiniň şalary» nätseler-de häzirki şertlerde ýaşamaga mejbur. Olary bu ýagdaýdan nädip halas edip bolar?
«Korallaryň gözleginde» (2017). Bu film koral rifleriň ýok bolmagynyň sebäplerine düşünmäge synanyşýan alymlar, daýwerler hem-de fotosuratçylar topary hakda. Korallaryň ýitip gitmek howpy häzirki wagtda global meseledir.
Soňky gözlegler häzirki temperaturanyň ýokarlanmagynyň 80 ýyldan soň planetada ýekeje koral rifiniň hem galmajakdygyna sebäp bolup biljekdigini görkezýär.
«Mikrokosmos» (1996). Fransuz dokumental filmi — 15 ýyllyk gözlegiň, 2 ýyllyk tehniki taýýarlygyň, 3 ýyllap surata düşürmegiň we 6 aýlyk redaktirlemäniň netijesidir. Haýalladylan we makro fotosurata düşüriş tomaşaçylary kiçijik jandarlar dünýäsine çümdürýär: okaraňygetirsüýtbereýin, ulitkalar, tomzaklar. Filmiň gahrymanlary üçin otlar — geçip bolmaýan gyrymsy, guş bolsa äpet ululykdaky haýwandyr.
Kinofilm «Tehniki ussatlyk üçin» Kan film festiwalynyň Gran Prisiniň ýeňijisi.
«Ýer: Bir ajaýyp gün» (2017). Filmiň sýužeti dürli jandarlaryň durmuşynyň bir gününi açyp görkezýär. Olaryň güni howply, gyzykly we täsir galdyryjy wakalardan hasyl bolýar.
«Gara delfin» (2013). 2010-njy ýylyň fewral aýynda Tilikum atly erkek delfin tälimçisi Dona Brançony öldürdi. Filmiň awtorlary ýesirlikdäki durmuşyň bu süýdemdirijilere nähili täsir edýändigini anyklamaga synanyşýarlar. Bu jandarlaryň aňynyň ýokary derejede ösendigi ylmy taýdan subut edilen. Olaryň ýady, duýgulary hem-de öz dili bar, olar özbaşyna sosial toparlar bolup ýaşaýarlar.
«Dinastiýalar» (2018) — britan serialy bolup, ejiz ýa-da ýitip barýan haýwanlaryň durmuşy barada bäş sany aýry-aýry wakany öz içine alýar: şimpanzeler, pingwinler, ýolbarslar, gaplaňlar we ýabany itler. Öz dinastiýasynyň geljegi üçin bu haýwanlar hem tebigy şertler bilen, hem-de beýleki haýwanlar bilen göreş alyp barmaly bolýarlar.
