Galileo Galilei - “Stillöne şonda-da öwrülýär”
Pisa uniwersitetinde bilim alan ýaş Florentin Galileo Galilei diňe bir akylly pikirlenmek bilen çäklenmän, eýsem özboluşly oýlap tapyşlar bilen hem professorlaryň ünsüni özüne çekdi. Haýp, zehinli okuwçy üçünji ýyldan kowuldy - kakasynyň okuwy üçin pul ýokdy. Theöne ýigit howandar, baý adam, ylym söýýän Guidobaldo del Moite Markisi tapdy. Ol 22 ýaşly Galileony goldady. Markisiň kömegi bilen matematika, fizika, astronomiýa boýunça zehinini görkezen bir adam dünýä girdi. Ömrüniň dowamynda ony Arhimed bilen deňeşdirdiler. Universelemiň çäksizdigini ilkinji bolup yglan etdi.
Şübhesiz, şeýle zehinli ýigit we marquiz durmuşda öz ýoluna girerdi. Galileo tutanýerli häsiýete eýe bolup, pikirini gorap bilýärdi we umumy ykrar edilen häkimiýetleri ret etmekden gorkmady. Zehininde ol ähliumumydy - aýdym-sazy wepalylyk bilen söýýärdi, başarnygyny kakasyndan miras aldy, meşhur Florentin kompozitory, özüni ýazyjy, şahyr, lukmançylyk endiklerini özleşdirdi. Emma, fizika, matematika we astronomiýa bilen tanşyp, onuň ýolunyň ylymdygyna düşündim.
Ilkinji "Hereket hakda" traktaty şol döwrüň ylmy dünýäsini oýardy. Onda Galileo dürli jisimleriň erkin ýykylmagynyň şol bir tizlenme bilen ýüze çykýandygyny subut etdi. Bu tizlenme, düşýän bedeniň agramyna bagly däldir. Onuň beren netijesi, Aristotelli, okuw fizikasynyň pikirlerine ters gelýär, ýöne Galileo muny synag arkaly subut etdi. Pisanyň Leaning diňine çykyp, ýokarky gatdan dürli agramly çoýun toplaryny taşlandygyny aýdýarlar ...
Galileo Galilei Pisa şäherinde dünýä indi, ýöne çagalygy we ýaşlygy Florensiýada geçdi. Ilki Wallombroz monastyrynda okady, ruhany bolmak isledi, ybadathananyň işlerini öwrendi. Himöne özünde uly ukyplary açan kakasy muňa garşydy we lukmançylyk okuwyny Pisa uniwersitetine iberdi. Adatdan daşary bilesigelijilik bilen tapawutlanýan Jelile uniwersiteti geometriýa boýunça leksiýalara gatnaşyp başlady. Mugallymlaryň arasynda dürli ylmy meseleler boýunça öz pikirini beýan eden çekeleşikçi hökmünde meşhurlyk gazandy.
1592-nji ýylda Galileo Padun uniwersitetiniň matematika kafedrasy teklip edildi, ýolbaşçysy 18 ýaşynda. Bu onuň mugallymçylyk we gözleg işleriniň iň öndümli döwri boldy. Soň bolsa, haýsydyr bir güýç hereket etmese, bedeniň dynç alýan inersiýa kanunyny tapdy. Beýleki güýçler hereket etmese, daşarky güýjüň täsiri astynda islendik wagt gönüburçly we birmeňzeş hereket edip biler. Gollandiýada ulaldyjy turbanyň peýda bolandygyny, asmanda ýyldyzlary synlamagyň mümkindigini bilip, 32x ulaldylan teleskop ýasady. Ilkinji bolup Aýda kraterleri, dag gerişlerini, güne tegmilleri tapdy. Gözegçiliklerini 1610-njy ýylda neşir edilen "ryyldyzly Herald" kitabynda beýan etdi.
Asman jisimlerine syn eden Galileo, Kopernik ýaly geliosentrik ulgamyna geldi, Eartheriň Günüň daşyndan aýlanýandygyna, tersine däl-de, ynanýardy. Ylmy taýdan subut edilen bu pikir ybadathananyň dogmalaryna ters gelýär. Galileo katolikdi, imanlydy, Hudaý baradaky pikirinden ýüz öwürjek däldi, ýöne aç-açan aýdyp bilmedi we fizika kanunlary bu gözegçilikleri tassyklady.
Bu ýagdaýy ruhanylary gaharlandyrdy. Galileo ýazgaryldy we ol ýerde bidüzgünçilikde aýyplandy. 1615-nji ýylda inkwizisiýa üçin bahana görkezmek üçin Rime gitdi. Kopernigiň eserleri eýýäm gadagan edilenleriň sanawyna girizildi. Galileo ylmy açyşlary hakda gaty ünsli gürlemeli boldy. Oňa duýduryş berildi we boşadyldy. 1633-nji ýylda köpçülige toba etmeli we "ýalňyşlyklaryndan" ýüz öwürmeli meşhur proses bolup geçdi. Rowaýata görä, hökümden soň Galileo meşhur bolan jümläni aýdypdyr: "stillöne şonda-da öwrüler".
Özüni inkwizisiýanyň ýesiri hökmünde tapyp, 8 ýyl Rimde, soňra Florensiýanyň golaýynda ýaşady. Eserini neşir etmek, synag etmek gadagan edildi. Emma ähli çäklendirmelere, gadaganlyklara we körlügiň döremegine garamazdan, Galileo işini dowam etdirdi. 1637-nji ýylda bütinleý kör boldy we 5 ýyldan soň ýesirlikde öldi. Hundredüz ýyldan soň kül Florensiýa geçirildi we Mikelanjelonyň gapdalynda jaýlandy.
1992-nji ýylda Rim papasy Jon Pol II inkwizisiýa kazyýetiniň kararyny Galileonyň nädogry we dikeldilendigini yglan etdi.
Like goýmagy unutmaň ❗❗❗
