Adamlaryň arasynda aragatnaşyk serişdesi hökmünde ulanylan ilkinji emeli dil 1879-njy ýylda Ý.M.Şleýer tarapyndan döredilen wolapýukdyr.
Grammatikasynyň çendenaşa kyndygy, çylşyrymlydygy bilen baglylykda wolapýuk dünýäde giň gerime eýe bolup bilmedi hem-de XX asyryň ortalarynda ulanylyşdan galdy. Emeli dilleriň arasynda polýak lukmany L.M.Zamengof tarapyndan oýlanylyp tapylan esperantonyň ykbaly has oňat boldy. L. M. Zamengof öz döreden diliniň öwrenmek üçin mümkin boldugyça has ýönekeý hem-de ýeňil bolmagy babatda uly alada edipdir. Bu oňa aňryýany bilen başardypdyr. Esperantonyň dürs ýazuwy “bir ses-bir harp” ýörelgesine esaslanýar. Sözler ýazylyşy ýaly okalýar, her bir fonema latyn elipbiýiniň: a, b, c, ĉ (ç), d, e, f, g, ĝ (j), h (x), ĥ, I, j, ĵ (ž), k, l, m, n, o, p, r, s, š (ş), u, ŭ, v, z harplarynyň birine gabat gelýär. Basym sözüň iň soňky bognunyň öňündäki bogna düşýär. Söz üýtgeýişde, forma we söz ýasalyşda ýönekeý birleşme ýörelgesinden ugur alynýar, esperanto köklerden hem-de goşulmalardan ybaratdyr. Bu dilde atlarda söz üýtgeýiş dört ýol bilen amala aşyrylýar, işlikleriň ýedi şekili bar. Söz toparlary hem-de şekiller forma ýasaýjy goşulmalar arkaly ýüze çykarylýar: eger söz -o bilen gutarsa, ol atlara ( feliĉo-bagt), -abilen gutarsa, sypatlara (feliĉa-bagtly), -e bilen tamamlansa, hallara (mie-meniňçe) degişlidir. Dilde bary-ýogy 16 sany grammatiki kada we 40 töweregi suffiks hem-de predlog bardyr.Tebigy milli dillerden tapawutlylykda atlaryň hem-de işlikleriň ýöňkemede üýtgeýişleriniň birnäçe görnüşlerine duş gelýäris. Esperanto dilini öwrenmek üçin adatça, birnäçe aý gerek bolýar. 1887-nji ýylda bu dili dörediji tarapyndan esperanto dilinde ilkinji kitap “Lingvo internacia” (“Halkara dil”) çap edilýär. Häzirki wagtda esperanto dilinde döredilen, terjime edilen çeper eserleriň ýeterlik mukdary bar, köpsanly gazýetler we žurnallar (40 töweregi döwürleýin neşir) çap edilýär, käbir ýurtlarda radiogepleşikler alnyp barylýar. Esperanto dili fransuz dili bilen bilelikde Halkara poçta birleşmesiniň resmi dili hasaplanylýar. Belli bir derejede ulanylyşa giren emeli dilleriň hataryna interlingwany (1903 ý), oksidentaly (1922 ý), ido dilini (1907 ý), nowialy (1928 ý) hem goşmak bolar. Ýöne bular hem giňden ýaýramadylar. Şu wagta çenli bar bolan emeli dilleriň arasynda diňe esperanto wagtlaýyn halkara aragatnaşyk serişdesi bolmaga hakyky mümkinçilik aldy. Halkara emeli dili döretmäge edilen synanşyklar bilen bilelikde, hatyň halkara ulgamyny döretmäge hem birnäçe gezek synanşyklar edilipdir. Onuň kömegi bilen islendik dilde okap boljak tekstleri döretmek mümkindir. Hatyň şunuň ýaly ulgamy pazigrafiýa diýlip atlandyrylýar. Pazigrafiýa mysal hökmünde gollandiýaly K.Ýansen tarapyndan döredilen surat ýazuwy-piktony görkezmek bolar. Ine şol hatyň käbir belgileri: : ⌂ “öý”, Λ “gitmek”, ∞ “geplemek”, ♥ “söýmek”, I “men, maňa, meni”, II “sen, saňa, seni”, III “ol, oňa, ony”, •□ “öňünden”, □• “yzyndan”, |–“bolmak” işligi häzirki zamanda, •|– “bolmak” işligi öten zamanda, |–• “bolmak” işligi geljek zamanda, |+ “özüňe almak, edinmek”, Ō “şäher”. Mundan başga-da, şunuň ýaly çylşyrymly bolmadyk surat ulgamy arkaly köpsanly san pazigrafiýasy hem döredilipdir, onda her bir söz belli bir sanlaryň toplumy arkaly belgilenilipdir. Surat pazigrafiýasy-da, san pazigrafiýasy-da giňden ýaýramandyr. Pazigrafiýanyň ulanylýan görnüşi hökmünde arap we rim sanlaryny mysal getirmek mümkindir. Olar ähli dillerde şol bir manyny aňladýar.

Çeşme: Tagandurdy Bekjäýew, Diller dünýäsi. Ýokary okuw mekdepleri üçin okuw gollanmasy.– A.: Türkmen döwlet neşirýat gullugy, 2010. 124 sah.