Aesop - Ilkinji Fabulist

Makedoniýaly Aleksandr Afinydan özüne berk garşy çykan orator Demostenesi bermegini talap edeninde, Demostenes möjekleriň goýunlary garawul itini nädip ynandyrandygy hakda Afinylylar Aesopyň ertekisine gürrüň berdi. Goýunlar gulak asdylar, berdiler we garawul boldular. Möjek hemmesini derrew bogup öldürdi. Afinylylar bu meselä düşündiler we goragçysyna dönüklik etmediler. Şeýlelik bilen, Esopyň ertekisi howply ýagdaýa dogry baha bermäge kömek etdi, adamlary birleşdirdi we şäherlerini makedonlylar talaňçylykdan halas etdi.

Gadymy Gresiýa Aesop Gomerden pes däldi. Ertekiler dilden-dile geçip, mekdeplerde okaýardy, sahna çykdy. Aesop ilkinji bolup haýwanlaryň keşbinde adamlary döredip, gülkünç ýagdaýlary döredip, baýlara-da, garyplara-da mahsus dürli erbetlikleri: açgözlük, samsyklyk, arkaýynlyk, aldaw, ýaltalyk, açgözlük, mekirlik. Onuň üstünden gülýän, ýiti hekaýalar tomaşaçylary gözýaşlaryna dökdi. Hatda beýik patyşalaram myhmanlara gülmeklerini haýyş edipdirler.

Gynansagam, Aesopyň durmuşy barada ygtybarly maglumatlar saklanmady. Meşhur taryhçy Gerodot (miladydan öňki V asyr) Aesopyň Samos adasynda ýaşaýan Iadmon atly belli bir ussanyň gulydygyny ýazypdyr. Geljekki fabulist çydamly işçi bolup çykdy we köplenç beýleki gullaryň üstünden gülýän ýiti degişmeler edýärdi. Eýesi ondan nägile bolupdy, ýöne diňläninde guluň hakykatdanam akyllydygyna, has köp zada mynasypdygyna ynanýardy we ony boşatdy. Anotherene bir taryhçy we filosof, Pontiýusly Heraklid ýüz ýyldan gowrak wagtdan soň Aesopyň Frakiýadan gelendigini habar berdi. Ilkinji ussasyna Ksantus diýilýärdi, filosofdy, ýöne Aesop samsyklygyny aç-açan masgaralady.

Esopyň ertekileri, durmuş tejribesine esaslanýan pikir dörediji ahlak bilen her kimiň düşünip biljek gysga we gyzykly hekaýasyny birleşdirdi. Esopyň meşhur ertekileri Afiny filosofy we döwlet işgäri Demetrius Falerskiý (miladydan öňki 350-283) ýygnandy. Olary gadymyýetiň köp ýazyjylary we şahyrlary göçürip alypdyrlar we özlerine bir zatlar girizipdirler. Netijede, ertekiler satirik taýdan takyk, göçme manyda we * Aesopiýa diliniň aňlatmasy bolup çykdy ”, ýagny göçme manyda ýaňsylamak öý sözüne öwrüldi.

Esopyň özi hakda rowaýatlar bar. Gysga, gysganç, gürleýän, ýigrenji görnüşi bilen daşlaşýan ýaly suratlandyryldy. Lateröne soňrak belli bolşy ýaly, terjimehalyny düzmek we daş keşbini beýan etmek, Esopyň ýakymsyz ýüzüni aýratyn güýçlendiren dürli ýazyjylaryň eserleriniň miwesidir. Gul bolansoň, bagtsyz jandar bolmalydygyna ynanýardy, ony her hili ýagdaýda çagyrdy we rehimsizlik bilen ýenjildi. Mundan başga-da, ýazyjylar Esopyň gahar-gazabynyň fonunda içki dünýäsiniň baýlygyny görkezmek islediler. Şeýlelik bilen, onuň ýazgylaryna we özlerini Esopiýaly hasaplaýan ýazgylaryna bolan gyzyklanmany artdyrdylar.

Uallyuwaş-ýuwaşdan her dürli degişmeler üýşmegi, diňe üstünlikli çeper eser Aesopiýa rowaýatyna ornaşdy. Meşhur grek gumanisti we orta asyr ýazyjysy Maksim Planud (1260-1310) hatda Aesopyň terjimehalyny hem düzüpdir. Olarda fabulist şeýle görünýärdi: \"... iş üçin gowy däl, garny çişýär, kellesi hapa, derisi gara, maýyp, dil bilen baglanyşykly, elleri gysga, arkasy gysganç, dodaklary galyň - duşmak gorkunç haýwan.\"

Şeýle hem Aesopyň ölümi barada bir rowaýat bar. Bir gezek Patyşa Krous Delphä iberilendigi aýdylýar we ol ýere gelensoň, endik edip ýerli ýaşaýjylara öwüt berip başlaýar we mümkin boldugyça üstünden gülýär. Muňa gaty gaharlandylar we ondan ar almak kararyna geldiler. Aesopyň sumkasyna ybadathanadan bir tabak goýup, ruhanylary onuň ogrydygyna we jezalandyrylmalydygyna ynandyryp başladylar. Aesop käsäni almaýandygyny nädip düşündirjek bolsa-da, hiç zat kömek etmedi. Ony gaýa alyp gitdiler we özüni ondan zyňmagyny talap etdiler. Aesop beýle samsyk ölmek islemedi we ahlakly ertekilerini gürrüň bermäge başlady, ýöne hiç zat kömek etmedi - Delfiýalylar bilen pikir alyşyp bilmedi. Soň bolsa gaýadan aşak gaçdy we öldi.

Esöne Esopyň hakyky terjimehalyna garamazdan, onuň ertekileri müňýyllyklardan bäri dowam edipdir. Olaryň dört ýüzden gowragy bar. Medeniýetli ýurtlaryň hemmesinde tanalýar. XVII asyrda olaryň terjimesi bilen meşhur fransuz fabulist Laan Lafontaine meşgullandy. XIX asyrda Iwan Krylow Lafontainiň tertibi boýunça Esopyň ertekilerini rus diline terjime edipdir. Olardan getirilen sözler halk köpçüliginde ýaşaýar, köp edebi eserleri bezär. 1639-1640-njy ýyllar üçin hasylly material boldular. illýustratorlar.

LIKE GOÝMAGY UNUTMAŇ