Ajaýyp Süleýman - Ajaýyp Soltan

Osman imperiýasynyň onunjy beýik soltany Süleýman I Europeewropanyň ajaýyp lakamyny dakdy we musulman dünýäsinde Kanu ne (türk dilinden terjime edildi - Kanun çykaryjy) hökümdarlygynyň 46 ýylynda 13 söweş geçirmedi. Europeewropanyň we Aziýanyň merkezi döwletleriniň goşunlary bilen deň derejede durdy. Süleýman Ortaýer deňzi ýurtlaryny boýun egdirmäge synanyşdy, Wengriýa üçin işjeň göreş alyp bardy. Bu göreşde onuň esasy ýarany Fransiýanyň koroly Fransis I bolup, Awstriýanyň dolandyryjy Habsburg neberesiniň güýjüni çäklendirmäge synanyşdy. Süleýman 300 ýyl dowam eden Franko-Osman bileleşiginiň düýbüni tutdy.

Süleýman 24 ýaşynda Osman imperiýasyny dolandyryp başlady. Gowy bilim aldy, sungaty halaýardy, howandar şahyrlary, suratkeşleri, binagärleri. Uly meýilnamalary bardy, Stambuly dünýäniň iň owadan şäherine öwürmek isledi, şonuň üçin ybadathanalar, mekdepler gurup, senetçiligiň ösmegine itergi berdi. Kakasy, öňki Soltan Selim I ýaly zalym bolmasa-da, häkimiýetden hyýanatçylykly peýdalanan işgärleri jezalandyrdy.

Europeewropada begendiler: ahyrsoňy türkleriň arasynda medeniyetli hökümdar peýda boldy. Itöne bu wagtyndan öň şatlykdy. Süleýman kakasyndan kem bolmalydy. Tebigaty boýunça ol hökümdar-serkerde bolup, daşary ýurtlaryň imperiýasyna birikdirilmegi, Osmanly düzgüniniň döredilmegi onuň esasy wezipeleriniň birine öwrüldi.

Patyşalyk başlanandan bir ýyl soň, goşuny Dunaýda berkitilen Šabak galasyny basyp aldy, Belgrad gabaw astyndady. Wengriýanyň we Çehiýanyň ýaş şasy, Lajos II ady bilen hem tanalýan Luis II tagtda zordan özüni tanadyp, Europeewropanyň hökümdarlaryna kömek sorady. Emma türk goşunynyň gowşakdygyna we Lajosyň özüni ýeňip biljekdigine ynanýardylar.

Lajoşyň ýolbaşçylygyndaky bölümler türklere tarap ugrady. Güýçler deň däldi, wengerleriň goşuny doly ýeňildi we Lajosyň özi öldi. Türkleriň ýolundan Belgrad durdy. Goragçylary gaýduwsyz söweşdiler, ýöne türklere-de boýun boldular. Süleýman hiç kimi gaýgyrmady. Bir ýyldan soň türkler annohannit rysarlarynyň esasy berkitmesi bolan Rodos adasyny basyp aldylar, soňra Al Algeriri, Müsüri basyp aldylar. Osman imperiýasyna täze ýerler goşuldy, Ortaýer deňzinde möhüm portlary aldy.

1536-njy ýylda Süleýmanyň goşunlary Fransiýanyň soýuzdaş goşunlary bilen Demirgazyk Italiýanyň goşunlaryny ýeňdi. Türkleriň öňki ýarany Wenesiýa, çozuş howpundan gorkup, Habsburglar bilen bileleşige girdi we bilelikde türklere garşy çykdy. Uruş dürli üstünlikler bilen deňizde we gury ýerde geçirildi. Şeýle-de bolsa, 1538-nji ýylda Habsburg we Wenesiýa flotlary Osman türklerinden soňky ýeňlişe sezewar boldy. Şeýdip, Süleýman tutuş Ortaýer deňziniň ussady boldy. Umuman, Ortaýer deňzinden Gyzyl deňze we Pars aýlagyndan imperiýa çenli ýerleri basyp aldy we basyp aldy, Ispaniýa bilen Portugaliýany adaty söwda ýollaryndan Hindistana we Hytaýa çykardy.

Süleýman basyp alnan ýerlerde türk durmuşyny tertipleşdirýän birnäçe kanun çykardy. Soň bolsa, tutuş imperiýanyň gözegçiligini beýik wezirine geçirip, kampaniýalara az gatnaşýardy. Şu pursatdan başlap garyndaşlarynyň arasynda konflikt başlandy, netijede Osman imperiýasynyň dargamagyna sebäp boldy.

Süleýman Habsburg galasyna - Wengriýa garşy soňky kampaniýasynda aradan çykdy. Tagtyň ýerine söýgüli aýaly Roksolanadan doglan ogly Selim II geçdi - öýdýän ukrain ýa-da polýak. Roksolana diňe bir owadan däl, akylly we mekirdi. Ogluna ýol açmak üçin garşydaşlaryny we garşydaşlaryny, çagalaryny ussatlyk bilen ýok etdi. Ol tagt aldy, ýöne Osman imperiýasynyň dargamagyndan saklap bilmedi.



LIKE- goýmagy unutmaň