WİLLİAM ŞEKSPİR -Zehinli dramaturg

William Şekspir diňe bir Angliýada däl, eýsem bütin dünýäde ajaýyp şahyr we dramaturg hasaplanýar. Eserleriniň adam gatnaşyklarynyň ensiklopediýasydygy, beýik we ähmiýetsiz adamlaryň manysynda şekillendirilýän aýna ýalydygy umumy ykrar edilýär. 17 komediýa, 11 betbagtçylyk, 10 ýyl ýazgysy, 5 goşgy we 154 sonet ýazdy. Mekdeplerde, ýokary okuw jaýlarynda okaýarlar. Şekspir ölenden soň berlen beýiklige ýekeje dramaturg hem ýetip bilmedi. Dürli ýurtlaryň alymlary şu wagta çenli XVI asyrda 400 ýyldan soň eserleri henizem aktual bolup galýan XVII asyrda beýle döredijiniň nädip peýda bolup biljekdigi baradaky meseläni çözmäge synanyşýarlar.

Şekspiriň gelip çykyşy barada hiç hili ylalaşyk ýok. Doglan senesi belli däl. Umuman kabul edilen maglumata görä, ol Birmingemiň golaýyndaky Stratford-on-Avonda doglupdyr we 1564-nji ýylyň 26-njy aprelinde şol ýerde çokundyrylypdyr. Kakasy et satýardy, iki öýi bardy, häkim tarapyndan saýlandy. Emma Şekspir maşgalasynda hiç kim edebiýat, taryh, esasanam teatr bilen gyzyklanmaýan meseleler bilen meşgullanmady. Stratfordda geljekki dramaturgy terbiýeläp biljek gurşaw ýokdy.

Williamaş William mugt okadylýan gaty baý çagalar üçin mekdebe gitdi. 14 ýaşynda okuwy gutardy we 18 ýaşynda baý daýhanyň gyzyna durmuşa çykmaga mejbur boldy, aýdylmagyna görä maşgalasynda kyn maliýe ýagdaýy ýüze çykypdyr. Aýaly Anne Hathaway Williamdan 8 ýaş ulydy.

Görnüşinden, Şekspir nikasyndan lapykeç bolup, pul gazanmak üçin Londona gidipdir. Azaşan aktýorlar toparyna goşulandygyny görkezýän subutnamalar bar. Hut Londonda täsirli adamlara bagyşlap goşgy, goşgy ýazyp başlady. Munuň bilen baý adamlaryň ünsüni özüne çeken bolsa gerek. Oňa teatra gitmek maslahat berildi. Dogry, aktýorlara kabul edilmedi, ýöne myhmanlaryň atlaryna hyzmat etmegi teklip edildi. Ol razy boldy. Soň bolsa özüni görkeziji hökmünde synady. Edebi ukyplary ýüze çykdy we dürli oýunlar oňa täzeden seretmek üçin: drama, komediýa berip başlady. Bu eserler bilen tanyşmak, sahnadaky aktýorlaryň oýnamagy, özüni awtor hökmünde synap görmek islän bolmagy ähtimal. 25 ýaşynda bolsa iki neberäniň arasyndaky söweş hakda ilkinji pýesasyny ýazypdyr. Onuň arkasynda barha köpelýär. Käbirleri önümçilige başladylar we halk bilen üstünlik gazandylar.

Şekspir 1599-njy ýylda Şekspir ýaly aktýorlaryň hasabyna gurlan Globus teatry üçin ýazdy. Binanyň düýbünde rim ýazyjysy Petronius Arbiteriň: "Bütin dünýä teatr, ondaky ähli adamlar aktýor" diýen sözleri wasp edildi. Bina 1613-nji ýylyň 29-njy iýunynda ot bilen ýykyldy.

Şekspiriň oýunlary çuňňur mazmuny boýunça däp bolan oýunlardan tapawutlanýar. Öňküsi ýaly, tolgundyryjy bir intriga hödürledi we üýtgän ýagdaýyň adamlary üýtgedýändigini görkezdi. Täze ýagdaýa düşen beýik adamyň pes hereket edip biljekdigini we tersine, ujypsyz adamyň beýik herekete çykyp biljekdigini görkezdi. Sýu plotetiň ösmegi bilen gahrymanlaryň ahlak manysyny açdy, hersi öz häsiýetini görkezdi we tomaşaçylar sahnada bolup geçýän wakalara duýgudaşlyk bildirdiler. Şekspiriň dramatiki eserleri ýokary ahlakly bolup çykdy.

Emma kynçylyksyz bolmady: pýesalary bilen beýleki awtorlaryny gazançlaryndan mahrum etdi, halk Şekspiri isledi, dramalaryna gitdi. Gadymy ýazyjylardan hekaýalar alyp, taryhy ýyl ýazgylaryny ulandy. Bu karzlar üçin oňa "başgalaryň ýelekindäki garga" lakamy berildi.

Spektakllar teatra gowy girdeji getirdi we Şekspiriň özi hem baýdy. Stratforddaky watanynda jaý satyn aldy, soň bolsa göterimli pul berip, Londonda jaý satyn aldy. Ösen ýazyjydy, hatda naýza bilen laçyn bilen asylly gerbi gazandy.

Şekspir öz lezzeti üçin ýaşady we dostlary bilen gyzykly tomaşadan soň ölendigi aýdylýar.

Şekspire ýakyn adamlar, döwürdeşleri halaýanlarynyň işine ýokary baha berdiler - oňa teatr dünýäsinde ebedi ýaşaýyş hakda öňünden aýtdylar. Şeýdip, şeýle boldy. Şekspiriň zehini ölenden köp ýyl soň, oýunlary dünýäniň esasy teatrlarynyň repertuaryna girende ara alnyp maslahatlaşyldy.

Onuň gahrymanlary pajygaly durmuş ýagdaýlarynyň nyşanyna öwrüldi: Romeo we Juliet - yhlasly söýgi, Ledi Makbet - jenaýat ýörelgeleri, Iago we Otello - dönüklik we ynamsyzlyk, Falstaff - gorkaklyk we öwünmek, Hamlet - duýgy bilen borjuň arasynda zyňmak.

Şekspir dünýä inen dramaturgdy, tomaşaçylara özüne we dünýä täzeçe garamaga kömek edýär.