ADAM SMIT. Adamlara baýlyk.

Şotlandiýanyň syýasy ykdysatçysy, filosof Adam Smit adaty bolmadyk adamdy. Daşky gurşaw bilen kän gyzyklanmady, pikirlerine doly çümdi. Glazgo uniwersitetinde leksiýalary okaýardy, köplenç pikirlenýärdi. Studentsöne talyplar onuň her sözüni özüne çekdiler: olaryň öňünde dünýäniň ahlak kanunlaryny açdy. Soňra Smit diňe bir Angliýada däl, eýsem Europeewropada hem gyzyklanma döreden “Ahlak duýgulary nazaryýeti” ady bilen leksiýalaryny ýaýratdy. Halklaryň baýlygy baradaky indiki analitiki kitaby dünýä syýasy ykdysadyýetiniň esasyna öwrüldi, adamlaryň abadançylygyna ýetmegiň ýoluny görkezdi.

Adam Smitiň “Milletleriň baýlygynyň tebigaty we sebäpleri barada okuw” atly kitaby. 1826-njy ýyl

Edinburgyň golaýyndaky dogduk şäheri Kirkkaldyda ejesi we doganoglany bilen bilelikde “Milletleriň baýlygy” ady bilen tanalýan ykdysadyýet barada giňişleýin traktat taýýarlamak üçin 7 ýyl ýeke zähmet çekdi. Onda hemme zady üns bilen öwrendi; öňden gelýän ykdysady teoriýalar, gadymy Rimden bäri Europeewropada ykdysady gatnaşyklaryň ösüşini seljeripdir. Adam baýlygynyň esasy onuň işidir diýen ýönekeý netijä geldi.

Emma adam zerur zatlary bilen diňe birini üpjün etse, baýlyga ýetip bilmez. Adamlar has köp öndürip başladylar we artykmaç haryt çalşdylar. Wagtyň geçmegi bilen her kim iň gowy edenini öndürip başlady. Şeýlelik bilen zähmet bölünişigi bolup, kem-kemden harytlar bazarynyň döremegine sebäp boldy. Haryt çalşmak üçin pul gerekdi. Smithöne puluň özi baýlyk däl, diňe önüm öndürmek üçin sarp edilen zähmetiň ölçegidir. Önümiň hakyky ölçegi, oňa goýlan zähmet we önümçiligiň bolup geçýän ýeriniň gymmaty bolup galýar ...

Çagalygynda Adam agyryly, näzikdi, beýle adamyň öwrenip bilmeýän ýalydy. Gümrük gullugynyň işgäri kakasy dogulmazyndan alty aý öň aradan çykdy we çaga seretmek, terbiýelemek we terbiýe bermek baradaky ähli aladalary ýaş dul ene ejesi aldy. 4 ýaşynda gypjaklar tarapyndan ogurlandy. Çagany ýesirlikden halas etmegi başaran daýysy goşulmasa, ykbalynyň nähili boljagy belli däl.

Adam deň-duşlaryndan ýüz öwürdi, oýunlaryna gatnaşmady. Schoolöne mekdepde ajaýyp ýady, temany özleşdirmekde tutanýerliligi görkezdi, ýogsa-da, ýalňyzlygy gowy görýärdi. 14 ýaşyndaka Glazgo uniwersitetine girdi, soňra okuwyny Angliýanyň iň meşhur Oksford uniwersitetinde dowam etdirdi. Okuw derejesinden kanagatlanman, mugallymlaryny mugallymçylyk edip bilmeýän nadanlar diýip atlandyrdy.

Edebi işler bilen meşgullanmagy pikir edýärdi, professorlar bu başarnykly we erudit ýigidiň gyzykly ylmy eser ýazjakdygyna, dereje aljakdygyna ynanýardylar, ýöne ömrüni ... aýratyn gyzyklanýan dersleri garaşsyz öwrenmäge bagyşlady. Şol döwürde onuň üçin esasy zat ykdysadyýetdi.

Ilki Adam uniwersitetde mugallymçylyk eden Edinburga gitdi, soň bolsa leksiýany dowam etdirip, Glazgo şäherine göçdi. Adam Smit hiç haçan öýlenmedi, çagasy ýokdy - ylym onuň ykbaly boldy. Ahlak duýgulary nazaryýeti baradaky leksiýalar çap edilenden soň, ýaş Şotlandiýaly Dýuk Bakliniň halypasy hökmünde Smit çagyryldy. Şol bir wagtyň özünde oňa özi üçin töleg bellemek hukugy berildi.

Smith ýigit bilen bilelikde Europeewropa gitdi we üç ýyllyk syýahatynyň köpüsini Fransiýada geçirdi we şol ýerde fiziokrat ykdysatçylaryň taglymatlary bilen duşuşdy. Watanyna gaýdyp geleninden soň, esasy traktatynyň üstünde işläp başlady.

“Milletleriň baýlygy” atly kitapda Adam Smit ykdysadyýetiň ahlak meselelerinden geçmedi. Her bir adamyň öz ýagdaýyny gowulaşdyrmak isleginiň tebigy egoistik duýgydygyny görkezdi. Öz gezeginde her kimiň şahsy gazanmak islegi bäsdeşlige alyp barýar we bu önümçiligi ösdürýär, umuman jemgyýetiň baýlygynyň ösmegine goşant goşýar. Bu gapma-garşylyklar deňagramlylygy, älemdäki sazlaşygyň beýanydyr. Emma ykdysadyýetiň doly ösmegi üçin, Smitiň pikiriçe, döwlet hossarlygyndan azat edilmeli. Döwlet diňe araçy roluny oýnamaly.

Döwürdeşleriň köpüsi Adam Smitiň ykdysadyýetdäki açyşlaryny Nýutonyň fizikadaky açyşlary bilen deňeşdirip boljakdygyny ýazdylar.